Μεγάλοι Έλληνες Ποιητές

EKTΩΡ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ

Πέθανε 9 Νοεμβριου 2010 στα 90 του χρόνια, έχοντας ζήσει μία γόνιμη πραγματική και ποιητική ζωή ο Έκτωρ Κακναβάτος. Ο Γιώργος Κοντογιώργης, όπως ήταν το κανονικό του όνομα υπήρξε από τους συνεπέστερους εκπροσώπους του μεταπολεμικού υπερρεαλισμού.

Βιογραφικό σημείωμα

Γεννήθηκε στον Πειραιά το Σεπτέμβριο του 1920 όπου και ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του. Σπούδασε Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στην Κατοχή πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Μετά την Απελευθέρωση, το 1947, εξορίζεται στην Ικαρία και το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου μετάγεται στην Μακρόνησο. Απολύεται το 1949, με την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού. Από το 1958 έως το 1962 εργάζεται στη Σύρο όπου φτιάχνει δικό του φροντιστήριο. Σε φροντιστήρια υποψηφίων για τα ΑΕΙ δίδαξε επίσης στην Αθήνα τη δεκαετία από το 1963 έως το 1973. Το 1973 διδάσκει στη Σχολή Μωραΐτη. Το 1979 διορίζεται για πρώτη φορά στο Δημόσιο, από το οποίο ήταν αποκλεισμένος λόγω πολιτικών φρονημάτων. Συνταξιοδοτείται το 1986.

Εργογραφία

Fuga, Αθήνα, (ιδιωτ. έκδοση), 1943, Αθήνα, Κείμενα, 1972, σελ. 32
Διασπορά, Αθήνα, Πρώτη Ύλη, 1961, σελ. 22
Η κλίμακα του λίθου, Αθήνα, Ζάρβανος, 1964, σελ. 64
Τετραψήφιο, Αθήνα, Κείμενα, 1971, σελ. 56
Τετραψήφιο με την έβδομη χορδή, Αθήνα, Κείμενα, 1972, σελ. 48
Διήγηση, Αθήνα, Συντεχνία, 1974, Αθήνα, Κείμενα, 1981, σελ. 72
Η κλίμακα του λίθου - Διασπορά, Αθήνα, Καστανιώτης, 1977, σελ. 52
Οδός Λαιστρυγόνων, Αθήνα, Κείμενα, 1978, σελ. 96
Τα μαχαίρια της Κίρκης, Αθήνα, Κείμενα, 1981, σελ. 56
Ανάστιξη του θρύλου για τα νεφρά της πολιτείας, Αθήνα, Κείμενα, 1981, σελ. 8
In perpetuum, Αθήνα, Κείμενα, 1983, σελ. 64, (2ο Κρατικό Βραβείο Ποίησης)
Κιβώτιο ταχυτήτων, Αθήνα, Κείμενα, 1987, σελ. 104
Ποιήματα Α΄ τόμος (1943-1974), Αθήνα, Aγρα, 1990, σελ. 216
Ποιήματα Β΄ τόμος (1978-1987), Αθήνα, Aγρα, 1990, σελ. 318
Οικισμοί του Μενεσθέα Καστελάνου του Μυστρός, Αθήνα, Aγρα, 1995, ISBN: 960-325-131-3
Χαοτικά, Αθήνα, Aγρα, 1997, σελ. 72, ISBN: 960-325-239-5
Ακαρεί, Αθήνα, Aγρα, 2001, σελ. 56. ISBN: 960-325-382-0
Υψικαμινίζουσες νεοπλασίες, Αθήνα, Aγρα, 2001, σελ. 40, ISBN: 960-325-391-Χ

Δοκίμιο:
Για τον "Μεγάλο Ανατολικό", Αθήνα, Aγρα, 1991, σελ. 20

Μεταφράσεις των έργων του

Αγγλικά:

Ποιήματά του περιέχονται στην ανθολογία Contemporary Greek Poetry, [tr.by] Kimon Friar, Athens, Greek Ministry of Culture, 1985, 488 pp.

Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα: αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά, ρουμανικά, ολλανδικά και ρωσικά.

Μεταφράσεις ξένων λογοτεχνών από τον Ε. Κακναβάτο

Joyce Mansour, Ερωτικά, Αθήνα, Συντεχνία, 1975. Αθήνα, Κείμενα, 1978, σελ. 48
Joyce Mansour, Rapaces. Όρνια, Αθήνα, Κείμενα, 1987, σελ. 62
Marcel Schwob, Vies Imaginaires, Φανταστικοί βίοι, Αθήνα, Aγρα, 1987, σελ. 176
Joyce Mansour, Jules Cesar, Η Ιούλιος Καίσαρ, Αθήνα, Ρόπτρον, 1990, σελ. 70
Joyce Mansour, Cries, Dechirures, Rapaces, Κραυγές, Σπαράγματα, Όρνια, Αθήνα, Aγρα, 1994, σελ. 148, ISBN: 960-325-093-7
Julien Gracq, Andre Breton. Επάνοδος στον Μπρετόν, Αθήνα, Aγρα, 1997, σελ. 24, ΙSBN: 960-325-200-Χ

Ο Ποιητής
ΕΚΤΩΡ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ

Ο Έκτωρ Κακναβάτος, παρουσιάστηκε στην ποίηση το 1943, με την συλλογή "Fuga", και συνέχισε, με τις συλλογές "Διασπορά" (1961), "Κλίμακα του λίθου" (1964), "Τετραψύφιο" (1971), "Τετραψήφιο με την έβδομη χορδή" (1972), "Διήγηση" (1974) και "Οδός Λαιστρυγόνων" (1978), εξυφασμένες όλες τους πάνω στο στιμόνι μιας μνήμης εθνικής που, ξεκινώντας από τα πανάρχαια χρόνια αλλά και τραυματισμένη από τα πρόσφατα γεγονότα της μεταπολεμικής - μετεμφιλιακής μας ζωής, καταλήγει στιγματίζοντας την ηθική και πνευματική ένδεια του σήμερα, έτσι όπως αυτή καταγγέλλεται μέσα από στροφές που τις διακρίνει ένας σαρκασμός άλλοτε και, άλλοτε, μια λεπτοτάτων, αποχρώσεων λύπη.
Αλλά για να μη θεωρηθεί ότι ο Κακναβάτος προσάραξε, επαναπαυμένος πάνω σε ότι κατέκτησε με τις προαναφερθείσες ήδη συλλογές του, σπεύδω να επισημάνω ότι στη συνέχεια, ήλθαν να αλλάξουν καθοριστικά πια, ολόκληρη την μέχρι εκείνη τη στιγμή πορεία του, κάμποσα ακόμη βιβλία, όπως το "Inperpetuum" (1983), το "Κιβώτιο ταχυτήτων" (1987), οι "Οι οικισμοί του Μενεσθέα Καστελάνου του Μυστρός" (1995), τα "Χαρτικά Ι" (1997) και μαζί τους το "Ακαρεί" (2001), στις σελίδες των οποίων κυρίαρχο πάντοτε στοιχείο αναδεικνύεται ο δυναμισμός της έκφρασης, ενώ περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, δεν υπηρετείται παρά η ποιητική ενατένιση του κόσμου και μόνον αυτή, μια και δύσκολα, σε ολόκληρη τη νεότερη ελληνική ποίηση, συναντάει κανείς από την πρώτη στιγμή κιόλας της πορείας ενός ποιητή, τόσους υπερχειλίζοντας χυμούς, όσους στην περίπτωση του Κακναβάτου, αλλά και ακόμη πιο δύσκολα , δημιουργός, παρουσιάζεται με τέτοια θαυμαστή μεσημβρία" του, και τόσο ανεπιτήδευτα εκρηκτικός. Και τούτο ακόμη: η φωνή του Έκτορα Κακναβάτου, ξεκινώντας από τα έναστρα στερεώματα των πρώτων Ελλήνων υπερρεαλιστών της δεκαετίας του 1930, πολύ σύντομα βρίσκει και ακολουθεί αποφασιστικά το δικό της, προσωπικό δρόμο, στα πεδία του οποίου οι λέξεις υποτάσσονται σε έναν "πρωτόγονο" και πρωτόγνωρο, ανεξάντλητο ρυθμό, η θεματική του αποκτά μια δική της πράγματι στιλπνότητα κάτω από μια γραφή άκρως "επεισοδιακή", ενώ η ευθυβολία του ρήματος, η μαθηματική ακρίβεια του επιθέτου και η γεωμετρία ολόκληρου του ποιήματος, περνώντας μέσα από κάποιους διαύλους μαγικών διεργασιών, μας εκπέμπουν την οδυνηρή εκείνη προειδοποίηση, ότι από εδώ και στο εξής πια, δεν θα έχουμε να κάνουμε, παρά μόνο με μια ποίηση, που στην ουσία της είναι η "λαλίστατη σιωπή", εκείνου που είχε στον κόσμο την ευλογία, όντας αιώνιος έφηβος, να ωριμάσει ταυτοχρόνως όμορφα, τελείως αβίαστα, διαλεκτικά και φυσιολογικά. Συλλογές όπως η "Διασπορά", η "Κλίμακα του λίθου", το "Inperpetuum" αλλά και το "κιβώτιο ταχυτήτων", πέρα από την θέση τους ως ακρογωνιαίοι λίθοι στην ποίηση του ίδιου του Κακναβάτου, είναι και από τα πλέον, μέσα στα πολλά ευτυχώς, διακεκριμένα στηρίγματα, πάνω στα οποία ακουμπά ολόκληρο το οικοδόμημα της μεταπολεμικής ποιητικής τέχνης της Ελλάδος, ο δημιουργός αυτός, πολύχρωμος και μεθυστικός όπως πάντα, ανέμισε με αυταπάρνηση και επιμονή απαράμιλλη, σημαία φαντασμαγορική μέσα στους αιθέρες, τον στίχο του. Έναν στίχο όπου μαζί με όλα όσα παραπάνω θετικά του προσαρτήσαμε, η θάλασσα, μαζί με όλα λοιπόν αυτά, μαζί, όπως επιλέξει μας αναφέρει κάπου και ο ίδιος, στις εικόνες του θαυμασίως "υαλουργούσε".
Αλλά δεν υαλουργούσε η θάλασσα στην πραγματικότητα όμως, όπως εύκολα άλλωστε αυτό καθίσταται αντιληπτό. Απλώς, η ποίηση μιας ακαταμάχητης, αδιακόπως διψασμένης για ζωή, ουσιαστική ελευθερία και έρωτα, εξαίσια φωταγωγημένης ψυχής, στην κυριολεξία, ιερουργούσε.

ΠΟΙΗΜΑΤΑ Του ΕΚΤΩΡΑ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΥ

Φωνή μου ράτσα υψικάμινου

Πρώτον: σε θέλουνε ακίνδυνη και να ξεχνάς
κι ύστερα καλή μ' αυτούς φιλεναδίτσα
τρυφερή
υποσχετική
οι αχρείοι.

Φωνή μου ράτσα υψικάμινου από πλευρό
ανοιχτό του αίλουρου, της ανηφόρας
απ' τα εννιά σκοινιά του βούρδουλα
κι ο ήλιος φίδι μες στο σύρμα.
Μην ξεχάσεις~ φτύσ' τους.

Ας περιμένουν να σε σβήσω με νερό
ή κατά τες συνταγές αρχαίων Ελληνοσύρων
ας περιμένουν οι αχρείοι.

1967

«σφαγμένη εντός σου μιαν ερώτηση δε λέει να σωπάσει»

Αφότου ξώκειλε το ζαφειρί αστέρι ξέρα ο νους η ουλή βυθός

μόνο εσύ ω ποίηση έμεινε να φέγγεις

μεσ από βράχο διάφανο το μόνο πλοίο.

Πιο κορυφαίο σπόνδυλο απ τη σιωπή δεν έχεις

χαράδρα η μνήμη, μάγμα απέραντο η οργή.

Κι αν το νόημα είναι του βυθού;

Η μελλούμενη πορεία αξία εσχάτη είναι

ή το ελάχιστο μέτρο να σε ψάχνω όχι να σε βρω;

Γιατί άλλο από το παραλήρημα δεν σου μεινε φυσίγγι

δεν έχει άλλη εκβλάστηση από τη φλέβα σου

που πλημμυράει την πολιτεία συρίζοντας ως τον ενδότοιχο

σφαγμένη εντός σου μια ερώτηση δε λέει να σωπάσει

ανατέλλει δύει εντάφια πλησιφαής

με φεγγάρια χαίνει με παλίρροιες

όπως απλώνει στα ορυκτά το έκζεμα του πλανήτη

κι από τη βολή του πρόγονου δε σβήνει η ηχώ

για το αν υπάρχουν ανάμεσά μας σύνορα...

(ΕΚΤΩΡ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ, η κλίμακα του λίθου)

(ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΟ ΔΕΡΑΣ ΠΑΝΤΑ Η ΠΟΙΗΣΗ
σπουδή στο γνώθι σαυτόν των ποιητών)

Κι αν ακόμη το νόημα είναι του βυθού
ο αυτάρκης πυρόλιθος του ονείρου...
μόνο εσύ ω ποίηση έμεινε να φέγγεις
μέσα από βράχο διάφανο το μόνο πλοίο
Γιατί άλλο από το παραλήρημα δεν σου μεινε φυσίγγι
δεν έχει άλλη εκβλάστηση από τη φλέβα σου
που πλημμυράει την πολιτεία συρίζοντας ως τον ενδότοιχο
σφαγμένη εντός σου μια ερώτηση δε λέει να σωπάσει
ανατέλλει δύει εντάφια πλησιφαής
με φεγγάρια χαίνει με παλίρροιες
όπως απλώνει στα ορυκτά το έκζεμα του πλανήτη
κι από τη βολή του πρόγονου δε σβήνει η ηχώ
Πιο κορυφαίο σπόνδυλο απ τη σιωπή δεν έχεις
χαράδρα η μνήμη μάγμα απέραντο η οργή

(ΕΚΤΩΡ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ, η κλίμακα του λίθου)

fyga

«λαβωμένος απ΄ το φως, με σκονισμένα τα μαλλιά απ΄ τη μαρμαρυγή της νύχτας, φοβούμαι όχι την ευγένεια των φθόγγων, μα μήπως δεν εύρο στην έρημη κοιλάδα τους αυλούς που κείτονται χωρίς στα κοίλα τους σώματα να ρέουν χρυσά ελεγεία. Η λύρα του Ορφέα έμελλε να συλλέγει τις ακατανόητες τρικυμίες μου στη λήκυθο της αγάπης: σε σένα που ποιος ξέρει πόσες φορές η λατρεία σου θα μου γίνει γέφυρα να περάσω απ΄ την άβυσσο στο καυτερό γήινο αίμα».

Κανείς δεν κατατρύχεται αν δεν κρατά στην τσέπη του μια πέτρα.

Α. Εμπειρίκος

Άλλο είναι να «διαβάζουμε» την Ποίηση βλέποντάς τη μόνο σαν κατάσταση μονοτροπίας του «γλωσσικού» Λόγου και άλλο σαν κατάσταση πολυτροπίας ενός γλωσσόμορφου Λόγου που ανορύσσει υπερλογικότητες.

Το έργο του Ανδρέα Εμπειρίκου υπήρξε Η Πρόκληση! Και αν είχε προβλεφθεί ένα γράφημα της δράσης των παραγόντων που κινητοποιήθηκαν να πιλοτάρουν την πρόσληψη αυτού του έργου από το κοινό, θα είχαμε την εικόνα της εξέλιξης μιας παθολογίας των γραμμάτων μας σαν κόστος της εξόδου από την ακαρπία των εμμονών σε φόρμες υπό κατεδάφισιν.

Του φλοίσβου τα ψηλά βουνά

Κεχριμπαρένια αλόγατα

Στο βάθος μιας σακούλας

ή το δίστιχο από την ίδια ενότητα «Τα πουλιά του Προύθου» (Ενδοχώρα):

Φεύγουν οι νουνεχείς δρομάδες

Τα βήματά τους είναι πολίχνες

ανομβρίας

ή το απόσπασμα από την ενότητα «Η τρυφερότης των μαστών» (Ενδοχώρα);

Από το μέλι βγήκε ο προφήτης

Που μας συμβούλεψε να μείνομε

στο ρίγος

Της ικεσίας των αχνών εκφορτωμάτων.