Ο ΚΑΙΡΟΣ

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΓΩΝΙΑ –Νασιόπουλος Απόστολος

Κυριακή 29 Αυγούστου 2010

Δ. Σολωμός «Κρητικός»-


4[21]

Eκοίταξε τ' αστέρια, κι εκείνα αναγαλλιάσαν,
και την αχτινοβόλησαν και δεν την εσκεπάσαν
κι από το πέλαο, που πατεί χωρίς να το σουφρώνει,
κυπαρισσένιο ανάερα τ' ανάστημα σηκώνει,
κι ανεί τσ' αγκάλες μ' έρωτα και με ταπεινοσύνη,
κι έδειξε πάσαν ομορφιά και πάσαν καλοσύνη.
Tότε από φως μεσημερνό η νύχτα πλημμυρίζει,
κι η χτίσις έγινε ναός που ολούθε λαμπυρίζει.
Tέλος σ' εμέ που βρίσκομουν ομπρός της μες στα ρείθρα,
καταπώς στέκει στο Bοριά η πετροκαλαμήθρα,
όχι στην κόρη, αλλά σ' εμέ την κεφαλή της κλίνει
την κοίταζα ο βαριόμοιρος, μ' εκοίταζε κι εκείνη.
Έλεγα πως την είχα ιδεί πολύν καιρόν οπίσω,
καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο,
κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου,
καν τ' όνειρο, όταν μ' έθρεφε το γάλα της μητρός μου
ήτανε μνήμη παλαιή, γλυκειά κι αστοχισμένη,
που ομπρός μου τώρα μ' όλη της τη δύναμη προβαίνει.
[Σαν το νερό που το θωρεί το μάτι ν' αναβρύζει
ξάφνου οχ τα βάθη του βουνού, κι ο ήλιος το στολίζει.]
Bρύση έγινε το μάτι μου κι ομπρός του δεν εθώρα,
κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολληώρα,
γιατί άκουσα τα μάτια της μέσα στα σωθικά μου
έτρεμαν και δε μ' άφηναν να βγάλω τη μιλιά μου.
Όμως αυτοί είναι θεοί, και κατοικούν απ' όπου
βλέπουνε μες την άβυσσο και στην καρδιά τ' ανθρώπου,
κι ένιωθα πως μου διάβαζε καλύτερα το νου μου
πάρεξ αν ήθελε της πω με θλίψη του χειλιού μου:
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
«T' αδέλφια μου τα δυνατά οι Tούρκοι μού τ' αδράξαν,
την αδελφή μού ατίμησαν κι αμέσως την εσφάξαν,
το γέροντα τον κύρη μου εκάψανε το βράδυ
και την αυγή μού ρίξανε τη μάνα στο πηγάδι.
Στην Kρήτη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mακριά 'πό κείθ' εγιόμισα τες φούχτες μου κι εβγήκα.
Bόηθα, Θεά, το τρυφερό κλωνάρι μόνο να 'χω
σε γκρεμό κρέμουμαι βαθύ, κι αυτό βαστώ μονάχο»


ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Αναζητείστε στο απόσπασμα που σας δίνεται στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι ο «Κρητικός» του Δ. Σολωμού αποτελεί χαρακτηριστικό ποίημα της Επτανησιακής Λογοτεχνίας.


2 . Να σχολιάσετε τις γλωσσικές και στιχουργικές επιλογές του ποιητή.


3 . Αδίδακτο κείμενο:

Γκαίτε, ΦΑΟΥΣΤ

Τό σύννεφο [...] σκορπιέται, λιώνει αγάλια αγάλια

καί στήν Άνατολή τραβά μακριά καί φεύγει·

μέ θαύμασμα τ΄ ακολουθάει η ματιά μου,

καθώς χιλιόμορφο σάν κύμα ταξιδεύει.
Θωρώ το καί τό μάτι μου, θαρρώ, δέ μέ γελά:
σ΄ ένα λιοπότιστο μαγνάδι μαγεμένο

γιγάντια μιά γυναίκα σάν θεά προβαίνει,

Όμοια σάν Ηρα, σάν τή Λήδα, σάν Ελένη.
Τό μεγαλείο της τά μάτια μου θαμπώνει.
Μά, τώρα, αλίμονο! άμορφη μόνο μάζα βλέπω,

Όπου γυαλίζει σαν παγόβουνο μακριά

καί καθρεφτίζει τίς λαμπρές φευγάτες μέρες.
Κι όμως μένα μέ τυλίγει καταχνιά·

τώρα σιγά σιγά κι ανάλαφρα ψηλά ανεβαίνει·

μπάς καί είναι εικόνα ευτυχισμένη απ΄ τά παλιά,

πού απ΄ τά βάθη της καρδιάς προβαίνει πάλι;
Τό πρώτο της αγάπης ροδοχάραγμα,

κείνα τά μάτια, πού νά τά χαρώ δέν πρόφτασα

θαρρώ πώς βλέπω τώρα ν΄ ανοίγουν, να ξυπνούν,

νά λάμπουν σά ρουμπίνια, σά διαμάντια, σάν αστέρια!
΄Αστράφτει χάρη μιας ψυχής πανώριας,

πού ακέρια στόν αιθέρα όλο ανεβαίνει

καί της ψυχής μου τόν ανθό κόβει καί παίρνει.

.
Να επισημάνετε τα διακειμενικά στοιχεία που επιβεβαιώνουν τη νοηματική σχέση των δυο κειμένων.


ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

1. Η Επτανησιακή Σχολή διαμορφώνει τα χαρακτηριστικά της κάτω από την επίδραση της ΕυρώπηςΚρήτη και το δημοτικό τραγούδι. Χαρακτηριστικό δείγμα της επίδρασης της Ευρώπης αποτελεί η αινιγματική μορφή της Φεγγαροντυμένης, που είναι σαφώς μια καθαρά σολωμική σύλληψη αλλά αποκαλύπτει επιδράσεις του γερμανικού μυστικισμού και της μεταφυσικομανίας που επικρατεί την περίοδο αυτή στην Ευρώπη. Η συνέχεια της παράδοσης της Κρητικής Λογοτεχνίας εντοπίζεται στον ιαμβικό 15σύλλαβο με ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή, που είναι ο στίχος του Ερωτόκριτου, στο «αγκάλιασμα με ταπείνωσιν» που απαντά στον Ερωτόκριτο, στο «τρυφερό κλωνάρι», χαρακτηρισμός της Αρετούσας, στη μεταφορά του γκρεμού για να δηλωθούν οι κίνδυνοι όπως και στον Ερωτόκριτο και τέλος στην ανάγνωση της αβύσσου της ψυχής (στ. 26), που απαντά και στη Θυσία του Αβραάμ. Το δημοτικό τραγούδι ζωντανεύει, τέλος, από το τριαδικό σχήμα (στ.14-16), τη δημοτική γλώσσα (μορφική επιλογή όλων των λογοτεχνών της Επτανησιακής Σχολής), το 15σύλλαβο στίχο, το σχήμα αδιανόητο καθ΄ υπερβολήν (στ.7). Οι ιδέες που κυριαρχούν στη λογοτεχνική παραγωγή της Επτανήσου περιστρέφονται γύρω από τους θεματολογικούς άξονες: θρησκεία, πατρίδα, γυναίκα, φύση. Η φύση στο κείμενο (τ΄ αστέρια, το πέλαγο, το μεσημεριανό φως του ήλιου, το νερό που αναβλύζει από τα έγκατα του βουνού, ο γκρεμός απ΄ τον οποίο νιώθει ο αφηγητής ότι κρέμεται) δεν είναι έξω από το άτομο, ένας κόσμος αναγκαιότητας, γεγονότων, αδήριτου ντετερμινισμού αλλά εισχωρεί στον άνθρωπο και του αποκαλύπτει ένα μέρος του σχεδίου του Θεού για το σύμπαν. Το άτομο μέσα στη φύση μπορεί να φτάσει στο επίπεδο της ηθικής ολοκλήρωσης. Το θέμα της θρησκείας εντοπίζεται στο σημείο όπου η φύση γίνεται ναός (χριστιανικός ανιμισμός) ενώ η Φεγγαροντυμένη αναφέρεται ως πρόσωπο εικονίσματος σε ναό και, τέλος, κατονομάζεται «θεά». Το φασματικό ον, εξάλλου, έχει ιδιότητες εξωφυσικές. Πατά στο «πέλαο χωρίς να το σουφρώνει» και παραπέμπει στο Χριστό. Κι έχει την ικανότητα να διαβάζει την ψυχή του ναυαγού, πράγμα αδιανόητο για θνητό πλάσμα και παραπέμπει στην Π. Διαθήκη (Σοφία Σειράχ, Παραλειπομένων Α΄), όπου ο Θεός παρουσιάζεται να γνωρίζει όλα τα κρυφά του κόσμου και κυρίως τα βάθη της ψυχής του ανθρώπου. Το θέμα της πατρίδας εντάσσεται στα πλαίσια μιας αναδρομικής αφήγησης. Η ιστορία του ναυαγού είναι η ιστορία ενός ανθρώπου που πάλεψε για την ελευθερία της πατρίδας και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και αντί αυτών γεύτηκε την ατίμωση, την εξορία, το θάνατο, αφού τα μέλη της οικογένειας του έπεσαν θύματα της βαναυσότητας των Τούρκων. Αξίζει να σημειωθεί ότι και η ίδια η μορφή της Φεγγαροντυμένης έχει ερμηνευθεί εθνοκεντρικά, ως η μετουσίωση της Πατρίδας Ελευθερίας. Το θέμα της Γυναίκας καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του αποσπάσματος (Φεγγαροντυμένη). Η περιγραφή της μορφής αποκαλύπτει τις κλασικιστικές επιδράσεις του Σολωμού, αφού συνδυάζει το κάλλος και το αγαθό (αρχαίο ελληνικό ιδεώδες). Η γυναίκα λειτουργεί μαγνητικά επάνω στον αφηγητή, σχεδόν τον υποβάλλει σε κατάσταση ύπνωσης, μιας ενορατικής κατάστασης, από την οποία ο Κρητικός δε θα βγει ο άνθρωπος που ήταν πριν. Η γυναίκα εντοπίζεται και στο τέλος του αποσπάσματος, εκεί όπου ο αφηγητής ικετεύει για τη ζωή της αγαπημένης του, του μοναδικού πλάσματος που του έχει απομείνει στη ζωή. πιάνοντας ωστόσο και το νήμα της κομμένης παράδοσης από την


2.. Η γλώσσα του ποιητή είναι η καθομιλουμένη, που όμως δεν της λείπουν ούτε κάποια στοιχεία εκλαΐκευσης και τοπικής διαλέκτου («πέλαο, ανεί τς αγκάλες») ούτε και κάποια αρχαΐζοντα («ρείθρα, ποιήσει»). Ο Σολωμός θεωρούσε πως η γλώσσα που μιλούσαν οι απλοί άνθρωποι μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για μια δυνατή, εκφραστική ποίηση, να αποδώσει τέλεια ακόμα και τους πιο υψηλούς στοχασμούς. Ο Σολωμός δεν αρκέστηκε να χρησιμοποιήσει το στίχο του δημοτικού τραγουδιού. Επιδίωξε να σφίξει τον 15σύλλαβο, γεμίζοντάς τον με νόημα. Ο 15σύλλαβος του δημοτικού τραγουδιού περιέχει συνήθως λίγες λέξεις που φέρουν σημαντικό νόημα (ουσιαστικά, ρήματα) ενώ οι υπόλοιπες έχουν συντακτική λειτουργία (άρθρα, σύνδεσμοι). Αντίθετα, ο Σολωμός καταφέρνει να χωρέσει έως οκτώ «σημαντικές» λέξεις σ΄ ένα στίχο, χωρίς να καταφεύγει σε διασκελισμούς (στίχος «απηρτισμένος» κατά τον Λ.Πολίτη). Χρησιμοποιεί ομοιοκαταληξία ζευγαρωτή που συμβάλλει στην αρμονία του στίχου («αναγαλλιάσαν-εσκεπάσαν») χωρίς να οργανώνει το ποίημα σε στροφές. Υπάρχουν πολλές συνιζήσεις, οι οποίες «δένουν» ηχητικά τους στίχους και, συνεπώς, οι χασμωδίες απουσιάζουν ή εντοπίζονται στην τομή του στίχου (όγδοη συλλαβή) όπου και είναι επιτρεπτές.


3. Όμοια με τον Κρητικό του Σολωμού ο Φάουστ του Γκαίτε βρίσκεται μπροστά σε μιαν αποκάλυψη. Μέσα σε κατάσταση ενορατική μια αινιγματική μορφή εμφανίζεται μπροστά του και τον καθηλώνει. Και στα δύο κείμενα η γυναικεία αυτή μορφή είναι επιβλητική και το ανάστημά της ορθώνεται γιγάντιο επιβεβαιώνοντας ότι δεν πρόκειται για θνητό πλάσμα αλλά θεϊκό. Γι΄ αυτό, εξάλλου, χαρακτηρίζεται κι από τους δύο αφηγητές «θεά». Η επίδραση του φασματικού αυτού όντος στη φύση είναι κοινή. Η φύση μεταμορφώνεται, δέχεται την αποκάλυψη ενός υπεργήινου πλάσματος, ο πάνω κόσμος ενώνεται σ΄ αυτό το άυλο σώμα με τον κάτω. Στον «Κρητικό» η φύση «γίνεται ναός», δηλαδή, από κάτι υλικό μεταμορφώνεται σ΄ ένα χώρο όπου η ψυχή μπορεί να λατρέψει το Θεό. Στον «Φάουστ» το σύννεφο φεύγει μακριά, γίνεται «χιλιόμορφο». Το φως παίζει ουσιαστικό ρόλο στην αποκάλυψη της θεϊκής αυτής μορφής. Η νύχτα φωτίζεται σαν μέρα στον ναυαγό ενώ ο Φάουστ διακρίνει την μορφή μέσα σ΄ ένα μαγνάδι (πέπλο) γεμάτο με το φως του ήλιου («ηλιοπότιστο»). Η εμφάνισή τους έχει και το ίδιο αποτέλεσμα στα πρόσωπα. Ο Κρητικός μαγνητισμένος από τη θέα της Φεγγαροντυμένης έχει εγκαταλείψει την προσπάθεια για σωτηρία και έχει παραδοθεί στο κοίταγμά της, το οποίο γνωρίζει ότι θα είναι γι΄ αυτόν μοιραίο (βαριόμοιρος). Τα μάτια του γεμίζουν δάκρυα και χάνει την επικοινωνία μέσω των αισθήσεων μ΄ αυτή τη μορφή αλλά εξακολουθεί να επικοινωνεί μαζί της ψυχικά. Ο Φάουστ θαμπώνεται κι αυτός από το μεγαλείο της μορφής στον ίδιο βαθμό απώλειας των αισθήσεων και τα μάτια του δε μπορούν να εντοπίσουν αυτή τη θεά, που μοιάζει με αρχαία ελληνίδα θεά ή βασίλισσα, όπως η Φεγγαροντυμένη του Σολωμού ενσαρκώνει την έννοια του αρχαιοελληνικού ιδεώδους του «καλού καγαθού». Κλασικιστικές επιδράσεις, λοιπόν, φανερώνονται τόσο στο Σολωμό όσο και στον Γκαίτε. Και οι δύο αφηγητές προσπαθούν να ερμηνεύσουν για ποιο λόγο νιώθουν ότι γνωρίζουν αυτό το πλάσμα. Ανατρέχουν στο παρελθόν για να θυμηθούν το πρόσωπο αυτό που είναι εικόνα «γλυκιά» (Σολωμός) κι «ευτυχισμένη» (Γκαίτε). Το ρήμα «προβαίνει» που αξιοποιείται και από τους δύο ποιητές δηλώνει αποκάλυψη. Ο Κρητικός ανατρέχει στο παρελθόν με σχήμα τριαδικό, που οδηγεί χρονικά όλο και πιο πίσω. Η αναζήτηση αυτή είναι σχετική με τον ιδεαλισμό του Σολωμού που ανάγεται στη μελέτη του Πλάτωνα και στην υιοθέτηση της θεωρίας του για τον κόσμο των ιδεών, όπου ζούσε η ψυχή σ΄ ένα προ-σωματικό στάδιο. Οι υποθέσεις του ίδιου του αφηγητή γι΄ αυτή τη μορφή είναι θρησκευτικές, μητρικές, ερωτικές, απ΄ όπου ανάγονται και οι ερμηνείες της Φεγγαροντυμένης σύμφωνα με τη φιλοσοφική, εθνοκεντρική, ψυχαναλυτική ερμηνεία. Ο Φάουστ αναζητά την ερμηνεία μόνο στον έρωτα, στη χαμένη αγαπημένη που είναι παρελθόν. Φανερές οι επιρροές από τον Πλάτωνα που υποστήριζε ότι η ομορφιά του άλλου προσώπου μας θυμίζει τη θεϊκή ομορφιά που η ψυχή μας είχε γνωρίσει πριν γεννηθούμε (Φαίδρος). Οι δύο πρωταγωνιστές αποκαλύπτουν στη θεϊκή αυτή μορφή τον πόνο της ψυχής τους κι εκείνη τους βοηθά να ξεφύγουν από τα όρια της σωματικότητας και να ενωθούν με το υπερκόσμιο, όχι με το χαρακτήρα της αποπνευμάτωσης αλλά με την έννοια της ηθικής ανεξαρτησίας, της «μείζονος συνείδησης». Η σχετική ομοιότητα των δύο μορφών δεν προϋποθέτει, βέβαια, και την ταυτότητα του συμβολισμού τους. Η Φεγγαροντυμένη του Σολωμού με τη φασματική μορφή (Μαργαρίτα) του Γκαίτε επικοινωνούν διακειμενικά ως προς τη σύλληψη, την παρουσίαση, την επίδραση, παραμένουν ωστόσο δυο διαφορετικές Γυναίκες, δυο πλάσματα που ανήκουν σε δυο διαφορετικούς ποιητικούς κόσμους.

Δευτέρα 9 Αυγούστου 2010

Διονύσιος Σολωμός

Α. ΠΟΙΗΣΗ

1. ΚΕΙΜΕΝΟ

Διονύσιος Σολωμός: Ο Κρητικός

(Νεοελληνική Λογοτεχνία Κατευθύνσεων, σσ. 17-27)

2. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ

2.1. Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμ­ματολογικά στοιχεία:

1. Από ποια πραγματικά γεγονότα είναι εμπνευσμένο το ποίημα Ο Κρητικός;

2. Ποια χαρακτηριστικά της Επτανησιακής Σχολής αναγνωρίζετε στον Κρητικό[1];

3. Ποιες επιρροές από τη δημοτική ποίηση διακρίνετε στον Κρητικό;

4. Ποιος ήταν ο αντίκτυπος της Επανάστασης του 1821 στο Σολωμό και πώς ενσωματώνεται στο συγκεκριμένο έργο;

5. Πώς εκφράζεται η χριστιανική πίστη του Σολωμού στον Κρητικό;

2.2. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευσης μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκ­φραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. Σε ποιο χώρο και χρόνο τοποθετείται η θαλασσινή περιπέτεια του Κρητικού;

2. Να αναφέρετε τα πρόσωπα και το ρόλο τους στο ποίημα.

3. Πώς επαληθεύεται, κατά την άποψή σας, η διαπίστωση ότι το ποίημα Ο Κρητικός είναι μια βαθιά λυρική σύνθεση[2];

4. Πώς γίνεται στον Κρητικό η μετάβαση από το φυσικό τοπίο στο μη φυσικό (στ. 1-8 του 4ου μέρους);

5. Να αναζητήσετε τις αντιθέσεις που υπάρχουν στο ποίημα (π.χ. φως - σκοτάδι) και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους.

6. Τι δηλώνει η επανάληψη της έννοιας «ησυχία» στο στίχο: «Ησύχασε και έγινε όλο ησυχία και πάστρα» (στ. 3 του 3ου μέρους);

7. Στους στίχους 7-14 (2ο μέρος) η φύση συνενώνεται με το πνεύμα. Πώς επιτυγχάνεται αυτό;

8. Πώς λειτουργεί ο όρκος στο ποίημα (στ. 2-4 του 2ου μέρους);

9. Ποια στοιχεία προσδίδουν αφηγηματικό χαρακτήρα στο ποίημα;

10. Να σχολιάσετε τη λειτουργία των παρενθετικών στίχων.

11. Ποιες εικόνες του ποιήματος προετοιμάζουν την εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης;

12. Πώς λειτουργεί, κατά την άποψή σας, η αντίθεση ανάμεσα στην «ομορφιά της φύσης» και το «θάνατο της κόρης» (στ. 45 κ.ε.);

13. Πώς επιβεβαιώνεται στον Κρητικό η διαπίστωση ότι στην ποίηση του Σολωμού προβάλλεται η γυναικεία μορφή, η οποία περιβάλλεται από μυστήριο και πνευματικότητα;

2.3. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

1. Για ποιο λόγο ο αφηγητής λέει: «Πιστέψετε π’ ό,τι θα πω είν’ ακριβή αλήθεια»; Τι θέλει να τονίσει;

2. Ποια επίδραση ασκεί η φύση στον εσωτερικό κόσμο του Κρητικού; Να αναπτύξετε τις απόψεις σας.

3. Ποιες απόψεις του ποιητή, διαφαίνονται από τον 5ο στίχο και εξής του 2ου μέρους; Να σχολιαστούν.

4. Πώς ερμηνεύεται, κατά την άποψή σας, η εμφάνιση της Φεγγαροντυμένης στο ποίημα;[3]

5. Ο Κρητικός, προσδοκώντας να συναντήσει την αρραβωνιαστικιά του στον «Παράδεισο», ξεπερνά τα όρια του Χρόνου. Να σχολιάσετε την παραπάνω άποψη.

6. Ποια συναισθήματα γεννά στον αφηγητή - ήρωα η Φεγγαροντυμένη;

3. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΑΔΙΔΑΚΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Goethe: Ο ψαράς[4]

Κύμα κυλάει, το κύμα σπάει·

ψαράς σ’ τήν αμμουδιά

τ’ αγκίστρι σκύβει και κυττάει

με ατάραχη καρδιά.

Μα εκεί που κάθεται και ακούει,

σ’ τα δυο το κύμα σκάει

και έξαφνα μέσ’ απ’ τους αφρούς

Νεράιδα ξεπηδάει

Του τραγουδεί και του μιλεί·

Μου σέρνεις τα παιδιά

με πονηριά και δόλωμα

σ’ του Χάρου τη φωτιά;

Μα αν ήξερες πώς χαίρονται

τα ψάρια σ’ τα νερά,

θάπεφτες τώρα σ’ το βυθό

να νοιώσης τη χαρά.

Δεν παίρνει ο ήλιος από εδώ

τη χάρη, τη δροσιά

και το φεγγάρι τ’αργυρό

την τόση του ομορφιά;

Δε σε μαγεύει τ’ουρανού

το χρώμα το φαιδρό;

Δε σε τραβάει μεσ’ σ’ τη δροσιά

το διάφανο νερό;

Κύμα κυλάει, το σώμα σπάει,

τα πόδια του φιλεί·

πόθο του ανάβει και θαρρεί,

η αγάπη του μιλεί.

Του τραγουδεί και όλο του λέει·

και χάνει την καρδιά.

Τραβάει και αυτή, πέφτει και αυτός,

δεν τον ξανάειδαν πειά.

Στον Ψαρά του Γκαίτε, όπως και στον Κρητικό, το πνεύμα ενώνεται με τη φύση. Να σχολιάσετε πώς αναδεικνύεται αυτή η σύζευξη και στα δύο ποιήματα.

Γ. Μαρκοράς: Ο Όρκος[5]

Πλέει το καράβι αδιάκοπα, κι η Πούλια ωστόσο δείχτει,

Στον ουρανό αρμενίζοντας, πως είναι μεσονύχτι.

Όλα σιγούν. Στη θάλασσα γλυκοκοιμούντ’ οι ανέμοι,

Και κάθε αστέρι, που ψηλά φεγγοβολάει και τρέμει,

Φαίνετ’ αγγέλου σπλαχνικού προσηλωμένο βλέμμα

Στον κόσμο, που ποτίζεται πάντα με δάκρυα κι αίμα.

Κάποιο, στα βάθη της νυχτός, Πνεύμα καλό και θείο

Μ’ ελεημοσύνη θα ’γυρε τα μάτια και στο πλοίο,

Αν ένα κούρασμα γλυκό κι ύπνος αγάλια εχύθη

Σε τόσα εκεί, που λάχτιζαν, απελπισμένα στήθη.

Όλοι κοιμούνται· μοναχά δεν είναι σφαλισμένα

Δυο μάτια ουρανογάλαζα, δυο μάτια ερωτεμένα.

Ο στοχασμός, που γλήγορα θ’ αράξει στ’ ακρογιάλι,

Όπου φαντάζεται να ιδεί τον ακριβό της πάλι,

Ως έχει χρεία, της Ευδοκιάς ανάσασα δε δίνει,

Μήτε να κλείσει βλέφαρο καθόλου την αφήνει·

Πλην στον αγώνα, που ξυπνή την εβαστούσε ακόμα,

Το τρυφερό της έπεσε παραδαρμένο σώμα,

Κι εκεί που η μαύρη καταγής ακίνητη απομένει,

Στη χλόη θαρρεί του τόπου της πως είναι πλαγιασμένη.

Αν στο ροδάτο μάγουλο σιγά-σιγά τ’ αέρι

Μιαν άκρη από τα ξέπλεκα σγουρά μαλλιά της φέρει

τ’ αγαπημένου το φιλί πώς αγρικάει παντέχει,

Και νέα σε κάθε φλέβα της γλυκάδα ουράνια τρέχει.

Ποιες αναλογίες - θεματικές και μορφολογικές- ανιχνεύετε ανάμεσα στο απόσπασμα από τον Όρκο του Γ. Μαρκορά και τον Κρητικό;

Α. Σικελιανός: Μήτηρ Θεού[6]

Άνεμος φύσαγε γλυκός, από μακρά φτασμένος,

με τη γαλήνια ευωδιά των κάμπων φορτωμένος.

Τα μύρα πλέαν ανάερα· αντίκριζε η ψυχή μου,

όθε κι αν γύριζε, γοργή, τη μυστική άθλησή μου.

Και ιδές… Ανθοί ανεπάντεχοι, δαφνόδεντρα και βάγια

στης γης αν ευωδάγανε τα ευλογημένα πλάγια·

στα χρυσοπράσινα έλατα αν ο ήλιος, σε μια στάλα,

φλόγα γαλάζια ανάβρυζε, πήδαε πυρρή διχάλα,

Και μιαν ακοίμητη δροσιά κινούσαν, να με ζώνει,

τ’ άγια φαράγγια που κρατούν ολοχρονίς το χιόνι·

α, πώς σπαρτάρισε η καρδιά σαν ένιωσε τα μάγια

τα γλυκανάπνοα, σε σφιχτά να την κρατούν αρπάγια!

Πώς το ρουμπίνι πύρινο ζώνει ψηλά το στέμμα,

όμοια στο νου μου ολόγυρα μαζώχτη ξάφνου το αίμα

Και πάλι πισωδρόμισε γοργό, σα για να πάρει

χλωμάδα μεγαλύτερην απ’ το μαργαριτάρι…

Ψυχή! Και ξάφνου, σκίζοντας το φοβερό σκοτάδι

η αχτίδα της το δάκρυ μου το βρήκε ωσάν πετράδι!

Ποια είναι η θέση της Φύσης στο ποιητικό όραμα του Σολωμού και του Σικελιανού;

4. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

1. Τι δηλώνουν οι διάφοροι ήχοι (βροντές, χοχλός, γλυκός ήχος, τραγούδι βρύσης, αντίλαλος, ήχος λεπτός) στο σκηνικό του ναυαγίου;

2. «Σαν του Μαϊού τες ευωδιές γιομίζαν τον αέρα / Γλυκύτατοι, ανεκδιήγητοι… / Μόλις είναι έτσι δυνατός ο Έρωτας κι ο Χάρος» (στ. 48-50): Να συγκρίνετε τους παραπάνω στίχους με ανάλογους από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους και να τους σχολιάσετε[7].

3. Να αναζητηθούν και να καταγραφούν ρομαντικά στοιχεία στον Κρητικό[8].

5. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΝΘΕΤΙΚΩΝ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

1. Η γυναικεία μορφή αποτελεί σημαντικό θέμα των ποιητικών συνθέσεων του Σολωμού. Να αναζητήσετε ποιήματα στα οποία προβάλλεται ιδιαιτέρως η γυναικεία παρουσία και να την σχολιάσετε[9].

2. Να μελετήσετε τη λειτουργία του όρκου στην παραλογή Του Νεκρού Αδελφού[10] και να τη συγκρίνετε με τη λειτουργία του όρκου στον Κρητικό.

3. Ποιες επιδράσεις από την Κρητική λογοτεχνία και ειδικά από τον Ερωτόκριτο διαπιστώνετε στον Κρητικό[11];

4. Να συνθέσετε ένα σύντομο δοκίμιο στο οποίο να περιγράφεται η Φεγγαροντυμένη στον Κρητικό και στους Ελεύθερους Πολιορκημένους.


6. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Κριτήριο για ωριαία γραπτή δοκιμασία

(45 λεπτά)

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: .....................................................................................

ΤΑΞΗ: ...........................ΤΜΗΜΑ: ........................

ΜΑΘΗΜΑ: Νεοελληνική Λογοτεχνία Κατευθύνσεων

Δ. Σολωμός, Ο Κρητικός

ΗΜΕΡ/ΝΙΑ: ........................................................

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

1. Να σχολιάσετε τη μορφή του ποιήματος: διάρθρωση, γλώσσα, στίχο.

.................................................................................................................

.................................................................................................................

Μονάδες 4

2. Πώς λειτουργούν στο ποίημα οι παρομοιώσεις και οι μεταφορές;

.................................................................................................................

.................................................................................................................

Μονάδες 5

3. Ποια στοιχεία της φύσης προμηνύουν το θάνατο της κόρης;

.................................................................................................................

.................................................................................................................

Μονάδες 5

4. Να επιλέξετε ορισμένους στίχους που σας προκαλούν ιδιαίτερη εντύπωση και να τους σχολιάσετε.

.................................................................................................................

.................................................................................................................

Μονάδες 6



[1] Βλ. Κ.Ν.Λ. Β΄ Λυκείου, σ. 8.

[2] Οι λυρικοί ποιητές, ιδιαίτερα οι Γερμανοί Ρομαντικοί, τους οποίους είχε υπόψη ο Σολωμός, εκφράζουν το υπέρτατο άπλωμα της ψυχής και τη σύζευξή της με το άπειρο του σύμπαντος. Ο λυρικός ποιητής υμνεί τον κόσμο επιστρέφοντας στο παρελθόν και συνδέοντας το συναίσθημα με τη φύση. Στη λυρική σύνθεση ο λόγος και το μέτρο είναι αδιαχώριστα. Το μέτρο μάλιστα αναδεικνύει τη γλώσσα και ο λυρισμός, το αποτέλεσμα της σύζευξης λόγου και μέτρου, είναι ένα παιχνίδι της αθωότητας και της μνήμης, σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό του Ιταλού ποιητή Ουγγαρέτι (1888-1970).

[3] Βλ. Βιβλίο του Καθηγητή, σσ. 58-63.

[4] Κλασσικοί Ποιητές, μτφρ. Θεοφίλου Βορέα, Τόμος Α΄, εκδ. Μπάϋρον, Αθήνα 1935.

[5] Βλ. Μαρκοράς Γ., Άπαντα, Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων, σειρά Άπαντα Νεοελλήνων Κλασικών, Αθήνα x.x.

[6] Λυρικός βίος, τόμος Δ΄, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1967.

[7] «Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη / η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι / Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει: / ‘Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει» (ΙΙ, στ. 10-13). Και: «Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη…» (VΙ, στ. 1 κ.ε.).

[8] Το λυρικό στοιχείο, η αποθέωση της φύσης και του έρωτα, ο υποκειμενισμός, η εξιδανίκευση είναι ορισμένα χαρακτηριστικά του ρομαντισμού. Βλ. Furst L. R., Ρομαντισμός, μτφρ. Ι. Ράλλη - Κ. Χατζηδήμου, εκδ. Ερμής, Αθήνα 19882 και Κυριακίδης Στ., Το Δημοτικό τραγούδι, εκδ. Ερμής, Αθήνα 1978, σσ. 132 κ.ε. (αναφορά στο Ρομαντισμό).

[9] Βλ. τα ποιήματα: Η Ξανθούλα, Η Αγνώριστη, Ευρυκόμη, Φραγκίσκα Φραίζερ, Πόθος.

[10] Βλ. Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σσ. 17 κ.ε.

[11] Βλ. Σολωμού Δ., Ποιήματα και πεζά, επιμέλεια - εισαγωγές Στ. Αλεξίου, εκδ. Στιγμή, Αθήνα 1994, και Σεφέρη Γ., «Ερωτόκριτος», Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 189.