Ο ΚΑΙΡΟΣ

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΓΩΝΙΑ –Νασιόπουλος Απόστολος

Παρασκευή 28 Μαΐου 2010

ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ 2010

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ
ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 28 ΜΑÏΟΥ 2010
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΑΤΙΝΙΚΑ
ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

Α1. Να μεταφράσετε στο τετράδιό σας τα παρακάτω αποσπάσματα:

Scribonianus arma in Illyrico contra Claudium moverat; fuerat
Paetus in partibus eius et, occiso Scriboniano, Romam trahebatur.
Erat ascensurus navem; Arria milites orabat, ut simul imponeretur.
Non impetravit: conduxit piscatoriam naviculam ingentemque navem
secuta est.
……………………………………………………………………………………………………………………………
Eo consilio aliquando repente intervenit oppressitque ornatrices.
Etsi super vestem earum deprehendit canos, tamen Augustus
dissimulavit eos vidisse et aliis sermonibus tempus extraxit, donec
induxit mentionem aetatis. Tum interrogavit filiam, utrum post
aliquot annos cana esse mallet an calva. Cum illa respondisset «ego,
pater, cana esse malo», mendacium illi pater obiecit: «Non dubito quin
calva esse nolis. Quid ergo non times ne istae te calvam faciant?»
Μονάδες 40
Παρατηρήσεις
Β1. Nα γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:
partibus : τη γενική πληθυντικού
milites : την κλητική ενικού
ingentem : την ονομαστική πληθυντικού του ουδετέρου γένους στον συγκριτικό βαθμό
ornatrices : την ονομαστική ενικού
vestem : την αφαιρετική ενικού
aliis : τη γενική ενικού στο ίδιο γένος
sermonibus : την ονομαστική ενικού
tempus : την αιτιατική πληθυντικού
mentionem : τη δοτική ενικού
filiam : τη γενική ενικού
annos : την αφαιρετική ενικού
mendacium : τη γενική πληθυντικού
quid : την ονομαστική ενικού του θηλυκού γένους
istae : την αιτιατική ενικού του ουδετέρου γένους
te : τη γενική πληθυντικού στο τρίτο πρόσωπο.
Μονάδες 15
Β2. Nα γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθένα από τους παρακάτω ρηματικούς τύπους:
moverat : την αφαιρετική του σουπίνου
fuerat : το τρίτο ενικό πρόσωπο του παρατατικού στην υποτακτική
occiso : το δεύτερο ενικό πρόσωπο του παρακειμένου της οριστικής στην ενεργητική φωνή
orabat : το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο του ενεστώτα της υποτακτικής στην ίδια φωνή
imponeretur : το απαρέμφατο του ενεστώτα στην ίδια φωνή
conduxit : το δεύτερο ενικό πρόσωπο του ενεστώτα της προστακτικής στην ίδια φωνή
secuta est : τη γενική του γερουνδίου
intervenit : το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο του ενεστώτα της οριστικής.
oppressit : το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο του μέλλοντα της προστακτικής στην ίδια φωνή
deprehendit : το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο του υπερσυντελίκου της υποτακτικής στην ίδια φωνή
extraxit : το πρώτο ενικό πρόσωπο του μέλλοντα της οριστικής στην παθητική φωνή
mallet : το ίδιο πρόσωπο στον ενεστώτα στην ίδια έγκλιση
respondisset : το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο του μέλλοντα της οριστικής στην ίδια φωνή
obiecit : το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο του παρατατικού της υποτακτικής στην παθητική φωνή
faciant : το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο του παρακειμένου της υποτακτικής στην ίδια φωνή. Μονάδες 15
Γ1α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων:
Romam, piscatoriam, aliquando, earum, vidisse, tempus, calvam. (Μονάδες 7)
Γ1β. «ne istae te calvam faciant»: να αναγνωρίσετε το είδος της πρότασης (μονάδα1) και τη συντακτική της λειτουργία (μονάδα1) και να αιτιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής της (μονάδες 2), την έγκλιση (μονάδα 1) και τον χρόνο εκφοράς της (μονάδες 3).
(Μονάδες 8)
Μονάδες 15
Γ2α. «Scribonianus arma in Illyrico contra Claudium moverat»: να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. (Μονάδες 3)
Γ2β. «occiso Scriboniano»: να μετατρέψετε τη μετοχή στην αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση, η οποία να εισάγεται με τον ιστορικό-διηγηματικό σύνδεσμο cum. (Μονάδες 4)
Γ2γ. «ego, pater, cana esse malo»: να μετατρέψετε τον ευθύ λόγο σε πλάγιο με εξάρτηση από τη φράση «Iulia respondit».
(Μονάδες 8)
Μονάδες 15

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ο Σκριβωνιανός είχε στασιάσει στην Ιλλυρία ενάντια στον Κλαύδιο. Ο Παίτος είχε πάει µε το µέρος του και µετά το φόνο του Σκριβωνιανού τον οδηγούσαν σιδηροδέσµιο στη Ρώµη.
Επρόκειτο να ανέβει στο καράβι: η Αρρία παρακαλούσε τους στρατιώτες να την επιβιβάσουν µαζί του. )εν το κατόρθωσε. Νοίκιασε ένα ψαροκάικο και ακολούθησε το πελώριο καράβι. Με αυτό το σχέδιο εµφανίστηκε κάποτε απρόοπτα και έπιασε τις κοµµώτριες επ’ αυτοφώρω. Παρόλο που ανακάλυψε άσπρες τρίχες πάνω στα φορέµατά τους εντούτοις ο Αύγουστος προσποιήθηκε πως δεν τις είδε και άφησε την ώρα να κυλήσει µε άλλες κουβέντες, ώσπου έφερε τη συζήτηση στην ηλικία της. Τότε ρώτησε την κόρη του αν σε µερικά χρόνια θα προτιµούσε να είναι ασπροµάλλα ή φαλακρή. Όταν εκείνη απάντησε «προτιµώ, πατέρα µου, να είµαι ασπροµάλλα», ο πατέρας της την αντέκρουσε µε το εξής ψεύτικο επιχείρηµα : «)εν
αµφιβάλλω πως δε θέλεις να µείνεις φαλακρή. Γιατί λοιπόν δε φοβάσαι µήπως αυτές εδώ σε κάνουν φαλακρή;»
Παρατηρήσεις
Β.1. partium, miles, ingentiora, ornatrix, veste, alius, sermo, tempora, mentioni, filiae,
anno, mendaciorum, quis, istud, sui
B.2. motu, esset, occidisti, oremus, imponi, conduc, sequendi, interveniunt, opprimitote, deprehendissetis, extrahar, malit, respondebunt, obiceremini, fecerint
Γ.1. α Romam: απρόθετη αιτιατική (ονόµατος πόλης) που δηλώνει κίνηση σε τόπο στο trahebatur
piscatoriam: επιθετικός προσδιορισµός στο naviculam
aliquando: επιρρηµατικός προσδιορισµός του χρόνου στο intervenit
earum: γενική κτητική στο vestem
vidisse: ειδικό απαρέµφατο ως αντικείµενο στο dissimulavit
tempus: αντικείµενο στο extraxit
calvam: κατηγορούµενο στο te
β )ευτερεύουσα ουσιαστική ενδοιαστική πρόταση που λειτουργεί ως αντικείµενο στο non times. Εισάγεται µε τον ενδοιαστικό σύνδεσµο ne γιατί εκφράζει φόβο µήπως γίνει κάτι (ανεπιθύµητο). Εκφέρεται µε έγκλιση υποτακτική, όπως όλες οι ενδοιαστικές, επειδή το περιεχόµενό της αφορά κάτι ενδεχόµενο ή πιθανό. Ειδικότερα µε χρόνο ενεστώτα (faciant) επειδή εξαρτάται από ρήµα αρκτικού χρόνου (non times: οριστική ενεστώτα) και σύµφωνα µε την ιδιοµορφία της ακολουθίας των χρόνων αναφέρεται στο παρόν-µέλλον (συγχρονισµός δευτερεύουσας–κύριας).
Γ.2. α Arma a Scriboniano in Illyrico contra Claudium mota erant. β Cum Scribonianus occisus esset. γ Iulia respondit patri se canam esse malle.

Περί αυτομόρφωσης: Μια άλλη ανάγνωση του θέματος της έκθεσης.


Το φετινό θέμα της έκθεσης δέχεται ήδη τα πυρά των φιλολόγων, και όχι μόνο, για λόγους πολιτικούς και ιδεολογικούς, κυρίως. Και από μεριάς της Π.Ε.Φ, για μια…ασάφεια σε ένα ερώτημα (αν έπρεπε, λέει, να τεκμηριωθεί η απάντηση, αν είναι δυνατόν!)
Εγώ θα αρχίσω από αλλού. Ονομάτων επίσκεψις: Τι θα απαντούσε ένας καλός γνώστης της ελληνικής γλώσσας, αν τον ρωτούσαμε τι είναι η αυτομόρφωση; Πιθανότατα ότι είναι η μόρφωση που αποκτάμε μόνοι μας, χωρίς δασκάλους και σχολεία. Από το διάβασμα βιβλίων, από την παρακολούθηση του τύπου, ηλεκτρονικού και έντυπου, από την επαφή με το κοινωνικό σύνολο, τα ταξίδια, τις επιστήμες, την τέχνη και τον πολιτισμό, γενικά.
Αν απαντούσε ότι αυτομόρφωση είναι η επαγγελματική κατάρτιση, η επιμόρφωση, το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας κλπ, θα του λέγαμε ότι συγχέει τους όρους. Άλλο αυτομόρφωση, άλλο επιμόρφωση ή κατάρτιση, αν και όλα αυτά ανήκουν στο γενικότερο όρο, της Δια βίου μάθησης.
Εδώ, στο κείμενο που δόθηκε στους μαθητές, είναι φανερό ότι τραβήχτηκε στα όριά του ο όρος αυτομόρφωση (μάλλον ως συνήθης τεχνοκρατική μεταγραφή ξένου όρου, στα πλαίσια της εκπαίδευσης ενηλίκων), για να συμπεριλάβει και όλα τα άλλα, που παρέχονται από οργανωμένους φορείς, κρατικούς ή ιδιωτικούς. Λες και η κατάρτιση, η επιμόρφωση δεν είναι παρά ατομικό ζήτημα, μια επιλογή όποιου δεν θέλει να υστερήσει πνευματικά και επαγγελματικά στους σύγχρονους καιρούς.
Το ζήτημα εδώ όμως δεν είναι μόνο αμιγώς πολιτικό, όπως το είδαν όσοι σχολίασαν το θέμα. Κατά πόσο δηλαδή χειραγωγούνται οι μαθητές να αποδέχονται ότι θα είναι απασχολήσιμοι και αναδομήσιμοι, ανάλογα με τις ορέξεις του καπιταλιστικού συστήματος.
Καλώς ή κακώς, την κοινωνία της αγοράς επιλέγει κι αυτός ο λαός και σχεδόν όλοι οι άλλοι, οπότε οφείλουν να προσαρμόζονται σε αυτά που ζητάει. Δεν γίνεται να έχεις καπιταλιστική οικονομία και εσύ να ζητάς να μην διέπεται η ζωή σου και το επάγγελμά σου από τους νόμους της αγοράς. Υπήρξαν, και υπάρχουν ακόμη, κάποιες νησίδες εναλλακτικές, έχουν κόστος όμως, έχουν άλλο τρόπο ζωής, χωρίς αυτήν την καταναλωτική αφθονία, με προστατευτισμό, με ενδοστρέφεια. Αυτό θέλουμε; Μακάρι, να μπορέσουμε να προχωρήσουμε τόσο μπροστά ως κοινωνία και ως άνθρωποι και να προκρίνουμε άλλο μοντέλο ζωής από τον ανθρωποφάγο καπιταλισμό. Μέχρι τότε όμως, και η κατάρτιση και η προσαρμογή στους νόμους της αγοράς είναι εκ των ων ουκ άνευ. Κι ας μην βαυκαλίζουμε τα παιδιά με τις φρούδες ελπίδες ότι θα βγαίνουν από ένα πανεπιστήμιο, έχοντας σπουδάσει πχ θεωρία της επιστήμης και η αγορά θα τους στρώνει το κόκκινο χαλί να περάσουν. Άλλο οι σπουδές, παιδιά μου, που θα σας ανοίξουν το μυαλό, την ψυχή, τα φτερά κι άλλο το πώς θα χρησιμοποιήσετε τις γνώσεις σας, την ψυχή, τα φτερά σας, για να κερδίσετε μια θέση σ’ αυτή την εκ προοιμίου ανταγωνιστική παγκόσμια κοινωνία. Εκεί και μια κατάρτιση ταχύρρυθμη, πχ στο πώς κρατάς μια αγροτοτουριστική επιχείρηση, μπορεί να σου δώσει εφόδια να γίνεις ένας μορφωμένος επιχειρηματίας, που θα πάει μπροστά τον τόπο του, την πατρίδα του, αντί να περιμένει στη γωνία να τον διορίσουν καθηγητή στη θεωρία της επιστήμης.
Η ουσιαστική ένστασή μου εμένα στο θέμα της έκθεσης, είναι ότι παραγνωρίζει το ρόλο του πρώτου συνθετικού αυτο-, δηλαδή της προσωπικής ευθύνης για την ουσιαστική μόρφωση, που δεν μπορούν να σου δώσουν ούτε τα σχολεία, όποιας βαθμίδας, ούτε οι δάσκαλοι, ούτε οι φορείς, αν δεν μάθεις να αναπνέεις μαζί της κάθε μέρα της ζωής σου. Αν δεν μάθεις να αντλείς μόρφωση από ό,τι καλό ευδοκιμεί στη χώρα σου και στον κόσμο: βιβλία, ιδέες, ανθρώπους, τέχνη, ζωή…ναι, ναι ακόμη κι από τον έρωτα που έλεγε και κάποια ψυχή χθες, σχολιάζοντας το θέμα!
Αυτή είναι η πολιτική μου ένσταση: Κανείς επιμορφούμενος ή καταρτιζόμενος ή απασχολήσιμος δεν θα γίνει ποτέ πιόνι και ενεργούμενο κανενός συστήματος, αν γηράσκει αεί αυτο…διδασκόμενος και αυτομορφούμενος.
Posted by gyristroula2 at 8:54 AM

ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΑΤΙΝΙΚΑ
ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

Α. Να µεταφράσετε στο τετράδιό σας τα παρακάτω αποσπάσµατα:
Quam ob rem accusatores non Asiae nomen Murenae obiecerunt, ex qua laus familiae, memoria generi, honos et gloria nomini constituta est, sed aliquod flagitium ac dedecus aut in Asia susceptum aut ex Asia deportatum. Meruisse vero stipendia in eo bello virtutis fuit; patre imperatore libentissime meruisse pietatis fuit.
…………………………………………………………………………
Cerva alba eximiae pulchritudinis Sertorio a Lusitano quodam dono data erat. Sertorius omnibus persuasit cervam, instinctam numine Dianae, conloqui secum et docere, quae utilia factu essent. Si quid durius ei videbatur, quod imperandum militibus esset, a cerva sese monitum esse praedicabat. Ea cerva quodam die fugit et perisse credita est.
Μονάδες 40
Β. Παρατηρήσεις
1.α. Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθεµιά από τις παρακάτω συνεκφορές:
quam rem: ονοµαστική πληθυντικού αριθµού
aliquod dedecus: δοτική ενικού αριθµού
eo bello: αιτιατική πληθυντικού αριθµού
patre imperatore: γενική πληθυντικού αριθµού
eximiae pulchritudinis: αφαιρετική ενικού αριθµού
quodam die: αιτιατική ενικού αριθµού.
Μονάδες 12
β. libentissime, utilia, durius: να γράψετε τους αντίστοιχους τύπους των άλλων βαθµών.
Μονάδες 3
2.α. perisse: να γράψετε
• τα τρία πρόσωπα του πληθυντικού αριθµού της οριστικής ενεστώτα και µέλλοντα
• την ονοµαστική και γενική ενικού και πληθυντικού αριθµού της µετοχής ενεστώτα του ουδέτερου γένους.
Μονάδες 5
β. Να γράψετε τους τύπους που ζητούνται για καθένα από τους παρακάτω ρηµατικούς τύπους:
obiecerunt : β΄ ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα της παθητι-κής φωνής
constituta est : γ΄ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής µέλλοντα της ίδιας φωνής
meruisse : τον ίδιο τύπο του ενεστώτα της ίδιας φωνής
data erat : α΄ πληθυντικό πρόσωπο υποτακτικής ενεστώτα της ίδιας φωνής
persuasit : το ίδιο πρόσωπο υποτακτικής παρατατικού της ίδιας φωνής
conloqui : τον ίδιο τύπο του µέλλοντα (να ληφθεί υπόψη το υποκείµενο)
docere : γ΄ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής συντελεσµένου µέλ-λοντα της ίδιας φωνής
factu : β΄ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής ενεστώτα της παθητι-κής φωνής
fugit : β΄ ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα
credita est : απαρέµφατο µέλλοντα της ίδιας φωνής.
Μονάδες 10
3.α. Να µεταφέρετε στο τετράδιό σας την παρακάτω άσκηση και να συµπληρώσετε τα κενά, ώστε να φαίνεται ο συντακτικός ρόλος της κάθε λέξης.
Asiae : είναι ................ στο ................
Murenae : είναι ................ στο ................
generi : είναι ................ στο ................
dono : είναι ................ στο ................
factu : είναι ................ στο ................
sese : είναι ................ στο ................
Μονάδες 6
β. quae utilia factu essent:
• Να αναγνωρίσετε το είδος και το συντακτικό ρόλο της παραπάνω δευτερεύουσας πρότασης (µονάδες 3)
• να αιτιολογήσετε τον τρόπο εισαγωγής και εκφοράς της σύµφωνα µε την ακολουθία των χρόνων (µονάδες 4)
• να τη µετατρέψετε στον ευθύ λόγο
Μονάδες 9

4.α. Si quid durius ..... praedicabat:
Να αναγνωριστεί το είδος του υποθετικού λόγου και να γραφεί έτσι, ώστε να εκφράζει υπόθεση αντίθετη του πραγµατικού για το παρόν καθώς και υπόθεση δυνατή ή πιθανή.
Μονάδες 9
β. quod imperandum militibus esset:
Να αντικαταστήσετε τον τύπο της παθητικής περιφραστικής συζυγίας µε τον αντίστοιχο τύπο του debeo+απαρέµφατο (µετατροπή παθητικής σύνταξης σε ενεργητική).
Μονάδες 6
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. Γι’ αυτό το λόγο οι κατήγοροι δεν κατηγόρησαν τον Μουρήνα για το όνομα «Ασία», από την οποία δημιουργήθηκε έπαινος για την οικογένεια,
υστεροφημία για το γένος, τιμή και δόξα για το όνομα, αλλά (τον κατηγόρησαν) για κάποιο όνειδος και ντροπή που είτε παραλήφθηκε στην Ασία είτε μεταφέρθηκε από την Ασία.
Το ότι υπηρέτησε όμως την θητεία του σ’ αυτόν τον πόλεμο υπήρξε δείγμα ανδρείας. το ότι υπηρέτησε με πολύ μεγάλη προθυμία όταν ο πατέρας του ήταν στρατηγός υπήρξε δείγμα σεβασμού.

Ένα άσπρο ελάφι εξαιρετικής ομορφιάς είχε δοθεί ως δώρο στον Σερτώριο από κάποιο Λουζιτανό. Ο Σερτώριος (τους) έπεισε όλους ότι το ελάφι, κατευθυνόμενο από τη βούληση της Άρτεμης , συζητούσε μαζί του και του υποδείκνυε, ποια (πράγματα) ήταν χρήσιμα να κάνει. Αν κάτι, το οποίο έπρεπε να διαταχθεί στους στρατιώτες, φαινόταν σ’ αυτόν (ότι ήταν) κάπως σκληρό, διακήρυσσε ότι αυτός είχε καθοδηγηθεί από το ελάφι. Αυτό το ελάφι κάποια μέρα έφυγε και θεωρήθηκε ότι είχε πεθάνει (χαθεί).
Β.
1α. quae res
alicui dedecori
ea bella
patrum imperatorum
eximia pulchritudine
quendam diem
β. libenter- libentius- libentissime
utilia- utiliora- utilissima
durum- durius- durissimum
2α. ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ
perimus peribimus
peritis peribitis
pereunt peribunt

Μετοχή ΕΝΣ: iens (ον.εν.), euntis ( γεν.εν.)
euntia (ον.πληθ.), euntium( γεν. πληθ.)

β. obicere
constituentur
merere
demur
persuaderet
conlocuturam esse ( cervam)
docuerint
fitis
fuge
creditum iri
3α. Asiae : είναι γενική επεξηγηματική στο nomen
Murenae : είναι αντικείμενο έμμεσο στο obiecerunt.
generi : είναι δοτική προσωπική χαριστική στο constituta est
dono : είναι δοτική κατηγορηματική του σκοπού στο data erat.
factu : είναι αφαιρετική σουπίνο της αναφοράς στο utilia
sese : είναι υποκείμενο του απαρεμφάτου monitum esse
(ταυτοπροσωπία)
3β. Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, ως έμμεσο αντικείμενο στο docere. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quae, είναι μερικής άγνοιας και εκφέρεται με υποτακτική, όπως όλες οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις αφού θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιχόμενο της πρότασης. Η υποτακτική είναι χρόνου παρατατικού (essent), γιατί εξαρτάται από το docere, που κι αυτό εξαρτάται από το persuasit και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.
Ευθύς λόγος: quae utilia factu sunt?
4.α Ο υποθετικός λόγος είναι του πρώτου είδους ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν
Si quid durius videretur >>….praedicaret (2ο είδος-παρόν)
Si quid durius videatur >>….praedicet (3ο είδος)
β. quod (is) deberet militibus imperare



Τετάρτη 26 Μαΐου 2010

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ • 26/05/2010

Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ Θ Ε Μ Α Τ Ω Ν Π Α Ν Ε Λ Λ Α Δ Ι Κ Ω Ν Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ω Ν 2 0 1 0

Διδαγμένο κείμενο
Ἀριστοτέλους Ἠθικά Νικομάχεια Β 6, 12-16
Ἡ δ’ ἀρετὴ περὶ πάθη καὶ πράξεις ἐστίν, ἐν οἷς ἡ μὲν ὑπερβολὴ ἁμαρτάνεται καὶ ψέγεται καὶ ἡ ἔλλειψις, τὸ δὲ μέσον ἐπαινεῖται καὶ κατορθοῦται· ταῦτα δ’ ἄμφω τῆς ἀρετῆς. Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή, στοχαστική γε οὖσα τοῦ μέσου.
Ἔτι τὸ μὲν ἁμαρτάνειν πολλαχῶς ἔστιν (τὸ γὰρ κακὸν τοῦ ἀπείρου, ὡς οἱ Πυθαγόρειοι εἴκαζον, τὸ δ’ ἀγαθὸν τοῦ πεπερασμένου), τὸ δὲ κατορθοῦν μοναχῶς (διὸ καὶ τὸ μὲν ῥᾴδιον τὸ δὲ χαλεπὸν, ῥᾴδιον μὲν τὸ ἀποτυχεῖν τοῦ σκοποῦ, χαλεπὸν δὲ τὸ ἐπιτυχεῖν)· καὶ διὰ ταῦτ’ οὖν τῆς μὲν κακίας ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις, τῆς δ’ ἀρετῆς ἡ μεσότης·
ἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς, παντοδαπῶς δὲ κακοί.
Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν. Μεσότης δὲ δύο κακιῶν, τῆς μὲν καθ’ ὑπερβολὴν τῆς δὲ κατ’ ἔλλειψιν· καὶ ἔτι τῷ τὰς μὲν ἐλλείπειν τὰς δ’ ὑπερβάλλειν τοῦ δέοντος ἔν τε τοῖς πάθεσι καὶ ἐν ταῖς πράξεσι, τὴν δ’ ἀρετὴν τὸ μέσον καὶ εὑρίσκειν καὶ αἱρεῖσθαι.
Α1. Από το κείμενο που σας δίνεται να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος: «Ἡ δ’ἀρετὴ ... παντοδαπῶς δὲ κακοὶ.» Μονάδες 10
Β1. Να εξηγήσετε πώς ο Αριστοτέλης αξιοποιώντας την άποψη των Πυθαγορείων και τον άγνωστης προέλευσης στίχο, που βρίσκονται στο κείμενο που σας δίνεται, καταλήγει στο συμπέρασμα «καὶ διὰ ταῦτ’ οὖν τῆς μὲν κακίας ἡ ὑπερβολὴ καὶ ἡ ἔλλειψις, τῆς δ’ ἀρετῆς ἡ μεσότης·» Μονάδες 15
Β2. Να προσδιορίσετε και να σχολιάσετε νοηματικά τα χαρακτηριστικά της αρετής, όπως προκύπτουν από το απόσπασμα του κειμένου «Ἔστιν ἄρα ... ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν». Μονάδες 15
Β3. Ποιες απόψεις εξέφρασε ο Αριστοτέλης για την πόλη της Αθήνας και τους Αθηναίους, σύμφωνα με την παράδοση, λίγο πριν εγκαταλείψει την Αθήνα; Μονάδες 10
Β4. Να βρείτε στο κείμενο που σας δίνεται μία ομόρριζη λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: σχέση, ανόρθωση, καθαίρεση, απάθεια, υπόλοιπο, διαβλητός, εικαστικός, ουσία, πρακτική, ραστώνη. Μονάδες 10
Αδίδακτο κείμενο
Ξενοφῶντος Ἀπομνημονεύματα Βιβλίο Δ, κεφ. VIII, § 8-9
Εἰ δὲ βιώσομαι πλείω χρόνον, ἴσως ἀναγκαῖον ἔσται τὰ τοῦ γήρως ἐπιτελεῖσθαι καὶ ὁρᾶν τε καὶ ἀκούειν ἧττον καὶ διανοεῖσθαι χεῖρον καὶ δυσμαθέστερον ἀποβαίνειν καὶ ἐπιλησμονέστερον, καὶ ὧν πρότερον βελτίων ἦν, τούτων χείρω γίγνεσθαι· ἀλλὰ μὴν ταῦτά γε μὴ αἰσθανομένῳ μὲν ἀβίωτος ἂν εἴη ὁ βίος, αἰσθανόμενον δὲ πῶς οὐκ ἀνάγκη χεῖρόν τε καὶ ἀηδέστερον ζῆν; Ἀλλὰ μὴν εἴ γε ἀδίκως ἀποθανοῦμαι, τοῖς μὲν ἀδίκως ἐμὲ ἀποκτείνασιν αἰσχρὸν ἂν εἴη τοῦτο· εἰ γὰρ τὸ ἀδικεῖν αἰσχρόν ἐστι, πῶς οὐκ αἰσχρὸν καὶ τὸ ἀδίκως ὁτιοῦν ποιεῖν;
-----------
τὰ τοῦ γήρως ἐπιτελοῦμαι = υφίσταμαι τα βάρη του γήρατος
Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του κειμένου. Μονάδες 20
Γ2. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου:
πλείω : τη δοτική του πληθυντικού του αρσενικού γένους στον θετικό βαθμό.
γήρως : τη δοτική του ενικού.
δυσμαθέστερον : την αιτιατική του ενικού του θηλυκού γένους στον θετικό βαθμό.
ταῦτα : την αιτιατική του πληθυντικού στο αρσενικό γένος.
ἐμὲ : τη γενική πληθυντικού δευτέρου προσώπου.
ὁρᾶν : το τρίτο ενικό πρόσωπο παρατατικού στην ίδια φωνή.
ἀποβαίνειν : το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής αορίστου δευτέρου στην ίδια φωνή.
γίγνεσθαι : το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο ευκτικής αορίστου δευτέρου.
αἰσθανόμενον : το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο οριστικής παρακειμένου στην ίδια φωνή.
ἀδικεῖν : το απαρέμφατο αορίστου στην ίδια φωνή.
Μονάδες 10
Γ3. α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων:
ἐπιτελεῖσθαι, πρότερον, τούτων, ἀβίωτος, ἐμὲ, ὁτιοῦν.
(Μονάδες 6)
Γ3. β. «ἀλλὰ μὴν ταῦτά γε μὴ αἰσθανομένῳ μὲν ἀβίωτος ἂν εἴη ὁ βίος»: να αναγνωρίσετε τον λανθάνοντα υποθετικό λόγο και να τον αναλύσετε. Μονάδες 10
(Μονάδες 4)
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α1. Η αρετή λοιπόν αναφέρεται σε συναισθήματα και πράξεις, στις οποίες η υπερβολή και η έλλειψη αποτελούν λάθος και κατακρίνονται, ενώ το μέσον επαινείται και είναι το ορθό˙ και τα δύο αυτά αποτελούν γνωρίσματα της αρετής. Η αρετή λοιπόν είναι μία μεσότητα, αφού βέβαια στοχεύει στο μέσον. Επιπλέον, το σφάλμα μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους (γιατί το κακό και το άπειρο πάνε μαζί, όπως δίδασκαν οι Πυθαγόρειοι, ενώ το καλό πάει με το πεπερασμένο), η επιτυχία όμως μπορεί να γίνει με ένα μόνο τρόπο (γι’ αυτό και το ένα είναι εύκολο και το άλλο δύσκολο, εύκολο είναι το να αποτύχουμε στο σκοπό μας και δύσκολο το να πετύχουμε το σκοπό μας)˙ και γι’ αυτούς τους λόγους λοιπόν η υπερβολή και η έλλειψη είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα της κακίας, ενώ η μεσότητα αποτελεί γνώρισμα της αρετής ˙ γιατί καλοί θα μπορούσαμε να γίνουμε μ’ έναν μόνο τρόπο, κακοί όμως με πολλούς τρόπους.
Β1. Ο Αριστοτέλης στο συγκεκριμένο απόσπασμα («Ἔτι …κακοί») και πριν δώσει τον ορισμό της αρετής, τονίζει την πολυμορφία της κακίας σε αντίθεση με την απλότητα της αρετής, επομένως τη δυσκολία της επίτευξής της σε αντίθεση με την ευκολία της αποτυχίας. Για να το πετύχει επικαλείται τη φιλοσοφική θεωρία των Πυθαγορείων για τις αντίθετες δυνάμεις που κυβερνούν τον κόσμο, στην οποία κυρίαρχη θέση κατέχουν το «πέρας» και το «ἄπειρον», το «ἀγαθόν» και το «κακόν». Το πέρας αντιστοιχεί στην τάξη, στην οριοθέτηση και στην αριστοτελική μεσότητα, ενώ το άπειρο αντιστοιχεί στον αέρα, στο κενό και στο συνεχή χώρο και συνδέεται με τις έννοιες υπερβολή και έλλειψη. Το κακό συνδέεται με το άπειρο («τό γάρ κακόν τοῦ ἀπείρου») και τις πολλές μορφές του («πολλαχῶς»), ενώ, αντίθετα, το αγαθό με το πεπερασμένο («τό δ’ ἀγαθόν τοῦ πεπερασμένου»), το οποίο μπορεί να προσεγγίσει κάποιος με ένα και μόνο τρόπο («μοναχῶς»), είναι διαμορφωμένο και για να το κατακτήσει ο άνθρωπος, πρέπει να προσπαθήσει πολύ, να είναι προσηλωμένος στο στόχο του και, προπάντων, να ακολουθεί τη μεσότητα στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς του.
Παράλληλα, ο Αριστοτέλης προς επίρρωση της θέσης του επικαλείται και έναν άγνωστης πατρότητας στίχο («ἐσθλοί μέν…κακοί»). Ο στίχος αυτός οδηγεί την ανάλυση του Αριστοτέλη στο κρισιμότερο σημείο της: η αρετή είναι κάτι το σπάνιο, μια εξαίρεση, μια ηθική επανάσταση. Στη συντριπτική πλειονότητά τους οι άνθρωποι είναι κακοί, γιατί, αντί να μοχθούν για την επισήμανση και την αξιοποίηση της ηθικής επιτυχίας, προτιμούν την άνεση που τους παρέχει το εύρος του ηθικού φάσματος. Αρκεί να αδρανήσει κανείς, να αφεθεί στη φορά των πραγμάτων, να παραδοθεί χωρίς αντίσταση στους κάθε λογής πειρασμούς, να μην κατευθύνει ενεργά και συνειδητά τις σκέψεις και τις πράξεις του προς μια ορισμένη - τη σωστή - κάθε φορά κατεύθυνση, για να ολισθήσει με άπειρους τρόπους στην ηθική αποτυχία. Επομένως, η αρετή δεν είναι υπόθεση ρουτίνας, είναι υπόθεση αγώνα. Δεν είναι δωρεά στη μετριότητα, είναι επιβράβευση της ηθικής αριστείας στο χώρο της ηθικής.
Ο Αριστοτέλης ολοκληρώνει επαγωγικά τη συλλογιστική του πορεία καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η υπερβολή και η έλλειψη είναι γνωρίσματα της κακίας, ενώ η μεσότητα είναι γνώρισμα της αρετής («καὶ διὰ ταῦτα οὖν…ἡ μεσότης»).
Β2. Ο Αριστοτέλης ολοκληρώνοντας τους συλλογισμούς του καταλήγει στον ορισμό της έννοιας της αρετής: «Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετή … τήν δ’ ἀρετήν τό μέσον καί εὑρίσκειν καί αἱρεῖσθαι». Ο Αριστοτέλης προσδιορίζει το προσεχές γένος της αρετής ως «ἕξις». Αποτελεί δηλαδή ένα μόνιμο και σταθερό στοιχείο του χαρακτήρα του ανθρώπου που προκύπτει από τη συνήθεια και την άσκηση, εξαρτάται από την ποιότητα της στάσης του απέναντι στα πάθη και διαμορφώνεται ανάλογα με την ποιότητα των ενεργειών του. Στη συνέχεια αναγνωρίζει ως ειδοποιό διαφορά της την προαίρεση και τον ορθό λόγο. Ως προαίρεση ορίζει την ελευθερία της βούλησης του ανθρώπου να διαμορφώνει απόψεις και να πραγματοποιεί τις αποφάσεις του με ελεύθερη επιλογή χωρίς εξωτερικούς και εσωτερικούς καταναγκασμούς. Είναι μια επιλογή που γίνεται συνειδητά και σχετίζεται με την ώριμη σκέψη, καθώς, αν κάποιος έχει να επιλέξει ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα πράγματα, καταλήγει μέσω του ορθού λόγου στην πιο ώριμη απόφαση. Έτσι η προαίρεση είναι ο πυρήνας της ηθικής πράξης και η βάση της αρετής. Επανειλημμένα υπογραμμίζεται από τον Αριστοτέλη η σημασία της προαιρέσεως για την ύπαρξη της αρετής. Σ’ ένα άλλο σημείο του ίδιου έργου αναφέρει τους αναγκαίους όρους για να χαρακτηριστεί μια πράξη ενάρετη: ο άνθρωπος πρέπει να έχει α) συνείδηση της πράξης του (εἰδώς) β) την ανάλογη προαίρεση (προαιρούμενος), γ) σιγουριά και σταθερότητα στην πραγματοποίησή της (βεβαίως καί ἀμετακινήτως). Ο φιλόσοφος αναγνωρίζει την αρετή ως «ἐν μεσότητι οὖσα», βρίσκεται σε ένα μέσο, ανάμεσα σε δύο κακίες την υπερβολή και την έλλειψη, το οποίο προσδιορίζεται με μέτρο τον άνθρωπο («πρός ἡμᾶς»). Το μέσον, κατά τον Αριστοτέλη, καθορίζεται από τον ορθό λόγο («ὡρισμένῃ λόγῳ»), τη λογική του φρόνιμου ανθρώπου κι όχι την κοινή λογική, γεγονός που διασφαλίζει την αντικειμενικότητα.
Ο φιλόσοφος αναγνωρίζει την αρετή ως έξη με την οποία το άτομο ολοκληρώνει τον εαυτό του και το έργο του και τη διαφοροποιεί από το σύνολο γενικά των ανθρώπινων έξεων, καθώς εμφατικά προβάλλει την έννοια της προαίρεσης. Ο ίδιος ο άνθρωπος λοιπόν πρέπει ν’ αποφασίσει και να εφαρμόσει στη ζωή του το μέτρο, αποφεύγοντας τις ακρότητες σ’ όλες τις εκφάνσεις της ζωής του. Από αυτό το γεγονός συνάγεται το συμπέρασμα ότι η αρετή είναι ηθικό «αγώνισμα» δύσκολο και σχετίζεται άμεσα με το χαρακτήρα του ανθρώπου, την αγωγή του, τη βούληση και τη λογική του. Ο ορθός λόγος επιτρέπει στον άνθρωπο να σταθμίζει τα δεδομένα και ν’ αποφεύγει την υπερβολή και την έλλειψη. Με αυτόν τον τρόπο ο φιλόσοφος συνδέει την αρετή με το «λόγον ἔχον» μέρος της ψυχής και θεωρεί προϋπόθεση για την κατάκτησή της την ευσυνείδητη επιλογή από πλευράς του ανθρώπου.
Τα στοιχεία τα οποία είχαν αναφερθεί από τον Αριστοτέλη πριν από την τελική διατύπωση του ορισμού της αρετής θα μπορούσαν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι η αρετή είναι μια έννοια απόλυτα υποκειμενική, η οποία διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο και προσδιορίζεται από την προσωπικότητα και την εμπειρία του. Κάθε επιμέρους άτομο θα μπορούσε να ορίζει το δικό του «μέσον», να αποδίδει τη δική του σημασία στο περιεχόμενο και την ουσία της έννοιας της αρετής. Για να αποφευχθεί αυτή η αυθαιρεσία και να μη δημιουργηθεί η εντύπωση αυτή, ο Αριστοτέλης επιστρατεύει ως «κοινό κανόνα» την ανθρώπινη λογική, τον ορθό λόγο ως καθοριστικό στοιχείο για τον καθορισμό της μεσότητας, αφού μόνο μέσω αυτού εξασφαλίζεται η αντικειμενικότητα και αποφεύγονται οι τυχόν παρερμηνείες. Καθορίζοντας ακόμα αυστηρότερα το αντικειμενικό αυτό κριτήριο ο Αριστοτέλης τονίζει ότι πρόκειται για τον ορθό λόγο, όπως αρθρώνεται από τον φρόνιμο, τον συνετό άνθρωπο και όχι για την κοινή λογική.
Β3. Βλ. σχολ. εγχειρ. Αρχαία Ελληνικά-Φιλοσοφικός λόγος, σελ. 147-148. «Η παράδοση λέει πώς...στο τέλος του Σωκράτη»
Β4. σχέση : ἕξις
καθαίρεση : αἱρεῖσθαι
υπόλοιπο : ἔλλειψις
εικαστικός : εἴκαζον
πρακτική : πράξεις
ανόρθωση : κατορθοῦται
απάθεια : πάθεσι
διαβλητός : ὑπερβάλλειν
ουσία : οὖσα
ραστώνη : ῥᾴδιον
Γ1. Αν όμως θα ζήσω περισσότερο καιρό, ίσως θα είναι αναγκαίο να υποστώ τα βάρη του γήρατος και να βλέπω και να ακούω λιγότερο και να σκέπτομαι χειρότερα και να μαθαίνω πιο δύσκολα και να ξεχνώ πιο εύκολα και από όσους (σε όσα) πρωτύτερα ήμουν καλύτερος, απ’ αυτούς (σε αυτά) να γίνω χειρότερος. Αλλά βέβαια, αν δεν τα αντιλαμβάνομαι αυτά, η ζωή μου θα είναι αβίωτη και αν πάλι τα αντιλαμβάνομαι, πώς δεν είναι αναγκαίο να ζω χειρότερα και πιο αποτρόπαια; Επιπλέον, αν θανατωθώ άδικα, αυτό θα είναι ντροπιαστικό για όσους με σκοτώσουν άδικα⁻ γιατί αν είναι ντροπή το να αδικεί κανείς, πως δεν είναι ντροπή το να κάνει κάποιος άδικα οτιδήποτε;
Γ2. πλείω : πολλοῖς
γήρως : γήρᾳ
δυσμαθέστερον : τήν δυσμαθῆ
ταῦτα : τούτους
ἐμὲ : ὑμῶν
ὁρᾶν: : ἑώρα
ἀποβαίνειν : ἀπόβηθι
γίγνεσθαι : γενοίμεθα
αἰσθανόμενον : ᾒσθηνται
ἀδικεῖν : ἀδικῆσαι
Γ3. α. ἐπιτελεῖσθαι : υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση «ἀναγκαῖον ἔσται» (αναγκαστική ετεροπροσωπία)
πρότερον : επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο «ἦν»
τούτων : ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός, γενική συγκριτική στο «χείρω»
ἐμέ : αντικείμενο στη μετοχή «τοῖς ἀποκτείνασιν»
ὁτιοῦν : σύστοιχο αντικείμενο στο έναρθρο απαρέμφατο «τό ποιεῖν»
β. Πρόκειται για υποθετικό λόγο που η υπόθεσή του λανθάνει στην υποθετική μετοχή «μή αἰσθανομένῳ», ο οποίος μαζί με την απόδοσή του «ἄν εἴη ἀβίωτος ὁ βίος» σχηματίζει υποθετικό λόγο που δηλώνει την απλή σκέψη του λέγοντος.
Ο λανθάνων υποθετικός λόγος αναλύεται ως εξής:
Υπόθεση: «εἰ μή αἰσθανοίμην» (εἰ + Ευκτική)
Απόδοση: «ἄν εἴη ἀβίωτος ὁ βίος» (Δυνητική Ευκτική)
Ομάδα Αρχαίων Ελληνικών Ε.Ο. «ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ»

Δευτέρα 24 Μαΐου 2010

Αρχαία Γ΄ Λυκείου θεωρητικής κατεύθυνσης

Κείµενο διδαγµένο από το πρωτότυπο
Πλάτωνος Πολιτεία 519D . 520A
« Ἒπειτ. ἔφη , ἀδικήσοµεν αὐτούς , καί ποιήσοµεν χεῖρον ζῆν , δυνατόν αὐτοῖς ὄν ἄµεινον ;Ἐπελάθου , ἦν δ. ἐγώ , πάλιν ,ὦ φίλε , ὅτι νόµῳ οὐ τοῦτο µέλει , ὅπως ἕν τι γένος ἐν πόλει διαφερόντως εὖ πράξει , ἀλλ. ἐν ὅλῃ τῇ πόλει τοῦτο µηχανᾶται ἐγγενέσθαι , συναρµόττων τούς πολίτας πειθοῖ καί ἀνάγκη , ποιῶν µεταδιδόναι ἀλλήλοις τῆς ὠφελίας ἥν ἄν ἕκαστοι τό κοινόν δυνατοί ὦσι ὠφελεῖν καί αὐτός ἐµποιῶν τοιούτους ἄνδρας ἐν τῇ πόλει , οὐχ ἵνα ἀφιῇ τρέπεσθαι ὅπῃ ἕκαστος βούλεται , ἀλλ. ἵνα καταχρῆται αὐτός αὐτοῖς ἐπί τον σύνδεσµον τῆς πόλεως.
Ἀληθῆ , ἔφη • ἐπελαθόµην , γάρ. Σκέψαι τοίνυν , εἶπον , ὦ Γλαύκων , ὅτι οὐδ. ἀδικήσοµεν τούς παρ. ἡµῖν φιλοσόφους γιγνοµένους , ἀλλά δίκαια πρός αὐτούς ἐροῦµεν , προσαναγκάζοντες τῶν ἄλλων ἐπιµελεῖσθαι τε καί φυλάττειν. »
Α. Από το κείµενο που σας δίνεται να µεταφράσετε το απόσπασµα : « Ἒπειτ. ἔφη , . . . τῆς πόλεως ».
( Μονάδες 10 )
Β1. Ο Γλαύκων υποβάλλει την ένσταση ότι αν αναγκάσουν τους φιλοσόφους να επιστρέψουν στο σπήλαιο , θα τους αδικήσουν , αφού θα τους αναγκάσουν να ζουν χειρότερα , ενώ µπορούν να ζήσουν
καλύτερα.
α) Τι απαντά ο Σωκράτης στον Γλαύκωνα ; Είναι , κατά τη γνώµη σας , πειστικό το επιχείρηµα του Σωκράτη ;
β) Πώς κρίνετε εσείς την άποψη του Γλαύκωνα ; ( Μονάδες 10 )
Β2. Στην ενότητα αυτή προσωποποιείται ο νόµος ποιοι ρηµατικοί τύποι συµβάλλουν σ. αυτό ; Ποιο το αποτέλεσµα της χρησιµοποίησής τους στο λόγο ; ( Μονάδες 10 )
Β3. Κείµενο διδαγµένο από µετάφραση
Αριστοτέλη Πολιτικά Ενότητα 18η
« Για το πλήθος µπορεί κανείς να πει τούτο : το κάθε επιµέρους άτοµο µπορεί να µην είναι τίποτε το αξιόλογο , ενωµένοι όµως όλοι µαζί είναι ενδεχόµενο να είναι , όχι σαν άτοµα αλλά σαν σύνολο , καλύτεροι από εκείνους – όπως ακριβώς τα δείπνα που γίνονται µε τη συνεισφορά πολλών είναι καλύτερα από εκείνα που γίνονται µε έξοδα ενός µόνο ανθρώπου. »
Αφού µελετήσετε το παραπάνω απόσπασµα να απαντήσετε στο ακόλουθο ερώτηµα : το γεγονός ότι ο Πλάτων και ο Σωκράτης δίνουν προτεραιότητα στον ειδήµονα , δηλαδή τον «ειδικό» ( βλ. φιλοσόφους . βασιλείς ) που είναι ικανός να λάβει ορθές αποφάσεις και Ο Αριστοτέλης στο πλήθος , στους πολίτες που αθροιστικά ( ή συλλογικά ) διαθέτουν περισσότερη αρετή και φρόνηση για να ασκήσουν πολιτική εξουσία σηµαίνει ότι κάποιος από τους φιλοσόφους « σφάλλει » ; ( Μονάδες 10 )
Β4. Ποια είναι τα µέρη της ψυχής κατά τον Πλάτωνα και σε ποια σχέση βρίσκονται µε τις τάξεις της πολιτείας ; ( Μονάδες 10 )
Β5. Χεῖρον , ἀδικήσοµεν , εὖ πράξει , ὠφελία , ἀφίηµι , ἀληθῆ , ἐπιµελοῦµαι : να γράψετε τα αντίθετα των λέξεων που σας δίνονται ( στην αρχαία ελληνική )
Γ. Αδίδακτο κείµενο
Ισοκράτους Πανηγυρικός § 133 - 134
Ἡγοῦµαι δ. εἴ τινες ἄλλοθεν ἐπελθόντες θεαταί γένοιντο τῶν παρόντων πραγµάτων , πολλήν ἄν αὐτούς καταγνῶναι µανίαν ἀµφοτέρων ἡµῶν , οἵτινες οὕτω περί µικρῶν κινδυνεύοµεν ἐξόν ἀδεῶς πολλά κεκτῆσθαι καί τήν ἡµετέραν αὐτῶν χώραν διαφθείροµεν ἀµελήσαντες την Ἀσίαν καρποῦσθαι. Και τῷ µέν οὐδέν προυργιαίτερον ἔστιν ἤ σκοπεῖν ἐξ ὧν µηδέποτε παυσόµεθα προς ἀλλήλους πολεµοῦντες · ἡµεῖς δέ τοσούτου δέοµεν συγκρούειν τι τῶν ἑκείνου πραγµάτων ἤ ποιεῖν στασιάζειν , ὥστε καί τάς διά τήν τύχην αὐτῷ γεγενηµένας ταραχάς συνδιαλύειν ἐπιχειροῦµεν, οἵτινες καί τοῖν στρατοπέδοιν τοῖν περί Κύπρον ἐῶµεν αὐτόν τῷ µέν χρησθαι , τό δέ πολιορκεῖν , ἀµφοτέροιν αὐτοῖν της Ἑλλάδος ὄντοιν.
Γ1. Να µεταφραστεί το απόσπασµα ( Μονάδες 20 )
Γ2α. Να χαρακτηρισθούν συντακτικά οι όροι : µανίαν , τοῖν στρατοπέδοιν , ἐπελθόντες , ἐξόν , τῆς Ἑλλάδος . Οι µετοχές να αναλυθούν στις αντίστοιχες δευτερεύουσες προτάσεις. ( Μονάδες 5)
Γ2β. Να βρεθεί ο πλαγιασµένος υποθετικός λόγος του κειµένου και να χαρακτηρισθεί , αφού γίνουν οι απαραίτητες µετατροπές. ( Μονάδες 5)
Γ3α. καταγνῶναι , κεκτῆσθαι , χρῆσθαι , ἐῶµεν : να αντικατασταθούν χρονικά στη φωνή που βρίσκονται οι ρηµατικοί τύποι.
β. καταγνῶναι , κεκτῆσθαι , χρῆσθαι : να γράψετε το β΄ενικό πρόσωπο στο χρόνο και τη φωνή που βρίσκεται ο τύπος σε όλες τις εγκλίσεις .
γ. ἐῶµεν , ἐπελθόντες : να γραφει η προστακτική του Ενεστώτα.
δ. πολλήν , προυργιαίτερον( επίθετο ) : να γραφούν οι υπόλοιποι βαθµοί.(Μονάδες 10 )

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
- Επειτα , είπε, θα τους αδικήσουµε και θα τους κάνουµε να ζουν χειρότερα , ενώ θα µπορούσαν να ζουν καλύτερα ;
- Ξέχασες πάλι , φίλε µου , είπα εγώ , ότι ο νόµος δεν ενδιαφέρεται γι.αυτό , δηλαδή πώς θα ευτυχήσει εξαιρετικά µία κοινωνική τάξη µέσα στην πόλη , αλλά επιδιώκει να υπάρξει αυτό για ολόκληρη την πόλη , ενώνοντας σε ένα αρµονικό σύνολο τους πολίτες µε την πειθώ και τον εξαναγκασµό , κάνοντας να µεταδίδουν ο ένας στον άλλο την ωφέλεια που µπορεί ο καθένας να προσφέρει στο σύνολο και ο ίδιος δηµιουργώντας τέτοιους πολίτες µέσα στην πόλη µε σκοπό όχι να τους αφήνει να κατευθύνεται ο καθένας όπου θέλει αλλά να τους χρησιµοποιεί ο ίδιος , για να « δένει » µαζί σε µία ενότητα την πόλη.
Β1. Ο Σωκράτης απαντά στο Γλαύκωνα ότι µέληµα του νόµου δεν είναι η ευδαιµονία µιας συγκεκριµένης κατηγορίας πολιτών αλλά ολόκληρης της πολιτείας. Διατυπώνει έτσι το ιδεώδες της κοινωνικής αρµονίας , χάρη στο οποίο επιτυγχάνεται η ενότητα της ιδανικής πολιτείας. Ο Σωκράτης τεκµηριώνει αυτή την άποψη µε τα εξής επιχειρήµατα : ο νόµος
α) επιδιώκει τη συγκρότηση των πολιτών σε ενιαίο και αρµονικό σύνολο , χρησιµοποιώντας την πειθώ και τον καταναγκασµό
β) κάνει τους πολίτες να αναπτύσσουν την κοινωνική αλληλεγγύη µεταξύ τους και προκαλεί σ. αυτούς τη συναίσθηση της ευθύνης , ότι δηλαδή οφείλουν να προσφέρουν όλοι για το κοινό σύνολο και
γ) διαπαιδαγωγεί τους πολίτες µε στόχο τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και το κοινό καλό. Αυτό όµως έµµεσα σηµαίνει ότι η πολιτεία επεµβαίνει νοµοθετικά σε όλο το φάσµα των δραστηριοτήτων του πολίτη , δηλαδή και στην επαγγελµατική του δραστηριότητα και στον ιδιωτικό του βίο. Έτσι το αρµονικό σύνολο που οραµατίζεται ο Πλάτων δε διαµορφώνεται ελεύθερα , αλλά στην περίπτωση που οι πολίτες δεν πείθονται να ενεργούν όπως επιτάσσει ο νόµος , προβλέπεται και η άσκηση βίας. Βέβαια , η αναγκαστική επιβολή κανόνων , απαγορεύσεων και κυρώσεων βρίσκεται µέσα στη φύση των νόµων , όµως η τόσο προχωρηµένη παρέµβαση στις ελεύθερες επιλογές των πολιτών , όπως για παράδειγµα στην περίπτωση των φιλοσόφων που εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη δική τους ευδαιµονία ( πνευµατικές ενασχολήσεις ) αντίκειται στο πνεύµα της δηµοκρατίας και στην αρχή του σεβασµού της προσωπικής ελευθερίας. Παρ. όλα αυτά οι ανελεύθεροι αυτοί περιορισµοί συντελούν , κατά την πλατωνική θεωρία ,στην αληθινή ελευθερία του πνεύµατος. Και τούτο « γιατί η ελευθερία του πνεύµατος στο πλατωνικό σύστηµα αξιών σηµαίνει την κυριαρχία του Λόγου επάνω στις άλογες
δυνάµεις της ατοµικής και κοινωνικής ζωής » ( Κ. Τσάτσος ). Δυστυχώς όµως αυτήν την ελευθερία θέλησε ο Πλάτων να την επιβάλλει αναγκαστικά στην πολιτεία του , γιατί νόµιζε ότι η ελευθερία επιβάλλεται , ενώ στην πραγµατικότητα από καµιά επιβολή δεν µπορεί να γεννηθεί.
Β2. Ο Γλαύκων διατυπώνει µία οξυδερκή άποψη , ότι δηλαδή , εάν εξαναγκάσουµε τους φιλοσόφους να εγκαταλείψουν τη µακαριότητα που τους προσφέρει ο θεωρητικός βίος και τους πιέσουµε να αναλάβουν την πολιτική εξουσία , θα τους κάνουµε να ζουν χειρότερα, θα τους αδικήσουµε.
Ο συλλογισµός του Γλαύκωνα φαίνεται να είναι εύστοχος , αλλά προκύπτει από το γεγονός ότι σύµφωνα µε το σύστηµα των αξιών που αντιπροσωπεύει , η έννοια του δικαίου δεν εξετάζεται µέσα στο πλαίσιο ευρύτερων και συλλογικών µορφών επιδιώξεων και σκοπών ( δεν παίρνει υπόψη του ότι η πολιτική κοινότητα κρίνεται αξιολογική ανώτερη από το άτοµο , άποψη που
αποτελεί τη βάση της πολιτικής θεωρίας του Πλάτωνα ) .
Β2. Ο νόµος προσωποποιείται στην παρούσα ενότητα , καθώς παρουσιάζεται να λειτουργεί µόνος του , αυτόνοµα και όχι ως µέσο που χρησιµοποιούν οι άνθρωποι. Ο εκφραστικός αυτός τρόπος της προσωποποίησης προκύπτει από τους ρηµατικούς τύπους που επιλέγει ο φιλόσοφος και από τη γενικότερη διατύπωση . Συγκεκριµένα : « οὐ µέλει νόµῳ » , « µηχανᾶται » ( ο νόµος ) , « συναρµόττων τούς πολίτας πειθοῖ καί ἀνάγκη » , « ποιῶν » « αυτός ἐµποιῶν τοιούτους άνδρας εν τη πόλει » , « οὐχ ἵνα αφιῇ » , « ἀλλά ἵνα αὐτοῖς καταχρῆται » .
Ο νόµος παρουσιάζεται ως πρόσωπο που επιδιώκει το κοινό όφελος. Αποδίδεται έτσι µία ενεργητική ( προσοχή στη χρήση του Ενεστώτα και στη χρήση των τροπικών µετοχών που δηλώνουν επαναλαµβανόµενη ενέργεια ) και οικεία διάσταση στο ρόλο που αυτός διαδραµατίζει ( υπέρτατη η αξία του για το κοινό όφελος ) .
Β3. To φιλοσοφικό σύστηµα του Πλάτωνα ορίζει τα καθήκοντα του κάθε ανθρώπου µέσα στην πόλη µε κριτήριο τις ατοµικές του κλίσεις και ικανότητες. ΄Ετσι , αυτοί που κατέχουν ειδικές γνώσεις και διαθέτουν κριτική ή ικανότητα τάσσονται στην υπηρεσία του συνόλου µέσα από την εκτέλεση ειδικών καθηκόντων που είναι ανάλογα µε τα ατοµικά τους προσόντα. Η κατοχή ειδικών προσόντων , ικανοτήτων δηλαδή που έχουν κάποιοι σε µεγαλύτερο βαθµό από τους άλλους πολίτες , είναι απαραίτητο κριτήριο για τη συµµετοχή κάποιου στη λήψη αποφάσεων που αφορούν ειδικά θέµατα. Και κατ. ανάγκην η εκτέλεση τέτοιων καθηκόντων στην πόλη ανήκει αποκλειστικά στους λίγους που διαθέτουν τέτοιες ικανότητες. Το πλήθος είναι ταγµένο σε λιγότερο απαιτητικά από πλευράς ικανοτήτων καθήκοντα , όπως είναι η παραγωγή υλικών αγαθών(βλ. τάξη δηµιουργών ). Το συνολικό αγαθό της αρµονικής συµβίωσης , στο οποίο πρέπει να κατατείνει η πόλη υπηρετείται και πραγµατώνεται µέσα από τη ιεραρχική δοµή και τις αυστηρά καθορισµένες εσωτερικές λειτουργίες που χαρακτηρίζουν την ιδανική πολιτεία του. Η θέση , λοιπόν , του ειδικού προσδιορίζεται µε σχετικό τρόπο , ο οποίος συναρτάται προς τη συνολική εικόνα και λειτουργία της πολιτείας.
Ο Αριστοτέλης αναλύοντας την αθροιστική του θεωρία υποστηρίζει ότι το πλήθος ως σύνολο έχει ορθότερη κρίση από το µεµονωµένο άτοµο ( όσο χαρισµατικό και αν είναι αυτό ) , σε όλα τα πολιτικά θέµατα υπό την προϋπόθεση ότι το κάθε άτοµο που αποτελεί το πλήθος να διαθέτει ένα µόριο αρετής και φρόνησης , το σύνολο των οποίων όταν αθροίζεται στο πλήθος δηµιουργεί πολλαπλάσια εξυπνάδα και αρετή. Οι τελευταίες µε τη σειρά τους µπορούν να οδηγήσουν στη λήψη των σωστών αποφάσεων που είναι ορθότερες κι από αυτές που µπορούν να λαµβάνουν µε την εξαιρετική τους ικανότητα και κρίση οι άριστοι που είναι λιγότεροι σε αριθµό.
Συµπερασµατικά η σχέση ανάµεσα στον επαϊοντα και το πλήθος στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη αναφέρεται από τον καθένα τους σε διαφορετικά φιλοσοφικά και πολιτικά πλαίσια. Εποµένως οι απόψεις τους δεν είναι απόλυτα συγκρίσιµες µεταξύ τους , ώστε να µπορεί ειπωθεί ότι κάποιος από τους δύο κάνει αναγκαστικά λάθος. Θα µπορούσαµε όµως να συνοψίσουµε τη διαφορά τους στο εξής : ο Πλάτωνας παρουσιάζει την αρετή ως «κτήµα» των λίγων . χαρισµατικών προσωπικοτήτων , συνδέοντας την αρετή µε τη γνώση , ενώ ο Αριστοτέλης βλέπει την αρετή ως ανοιχτό πεδίο στο οποίο ο καθένας µπορεί να ανήκει και να αποκτά ένα µόριό της.
΄Ετσι η αθροιστική θεωρία του Αριστοτέλη παρουσιάζεται αρκετά ρεαλιστική , γιατί ενώ ξεκινά από µία δεδοµένη ανισότητα µεταξύ των ανθρώπων , ωστόσο θεµελιώνει αρκετά ικανοποιητικά τη συµµετοχή όλων των κοινωνικών τάξεων στην εξουσία.
Β4. Σχολικό βιβλίο σελ. 100 « 13. Δικαιοσύνη » 2η παράγραφος « Εφόσον λοιπόν . . . που του αρµόζει »
Β5. χεῖρον - ἄµεινον / ἀδικήσοµεν . ὠφελήσοµεν / εὖ πράξει . κακῶς πράξει / ὠφελία . βλάβη / ἀφίηµι . προσαναγκάζω ( ἐξαναγκάζω ) /ἀληθῆ . ψευδῆ / ἐπιµελοῦµαι . ἀµελῶ.
Γ1. Νοµίζω ότι αν κάποιοι , αφού έρχονταν από άλλα µέρη , γίνονταν θεατές της κατάστασης που επικρατεί τώρα , θα καταλόγιζαν αυτοί µεγάλη παραφροσύνη ( τρέλα ) και στους δύο εµάς ( Αθηναίους και Σπαρτιάτες ) , που ριψοκινδυνεύουµε για τόσο ασήµαντα πράγµατα , ενώ είναι δυνατό πολλά να αποκτήσουµε άφοβα και καταστρέφουµε τη δική µας χώρα , αφού ( ή επειδή )
δείξαµε αδιαφορία να εκµεταλλευτούµε την Ασία. Και σ. αυτόν ( ενν. το βασιλιά των Περσών ) βέβαια τίποτε δεν είναι πιο χρήσιµο από το να εξετάζει µε ποιο τρόπο δε θα σταµατήσουµε ποτέ να πολεµούµε µεταξύ µας • εµείς όµως τόσο πολύ απέχουµε από το να προξενούµε κάποια ταραχή στις υποθέσεις του ή να προκαλούµε εµφύλιες διαµάχες , ώστε προσπαθούµε ακόµα και να τον βοηθήσουµε να καταστείλει τις αναταραχές που τυχαία του έχουν συµβεί , ( εµείς ) που του επιτρέπουµε από τα δύο στρατόπεδα που είναι στην Κύπρο το ένα να το χρησιµοποιεί και το άλλο να πολιορκεί , αν και τα δύο αυτά µαζί ανήκουν στην Ελλάδα.
Γ2α. - µανίαν : αντικείµενο στο δυνητικό ειδικό απαρέµφατο «ἄν καταγνῶναι » ( ή και αιτιατική της αιτίας , επιρρηµατικός προσδιορισµός της αιτίας στο δυνητικό ειδικό απαρέµφατο «ἄν καταγνῶναι » ) .
- τοῖν στρατοπέδοιν : γενική διαιρετική ( κανονικά : των δύο στρατοπέδων ) κατανοούµε ότι πρόκειται για γενική διαιρετική από τον επιµερισµό : « τῷ µέν » , « τῷ δέ » .
- τῆς Ἑλλάδος : γενική κατηγορηµατική κτητική ( από τη µετοχή «ὄντοιν» ⇒« ὄντων » ) στο υποκείµενο της µετοχής « αὐτοῖν » ⇒« αὐτῶν»
- ἐπελθόντες : επιρρηµατική , χρονική µετοχή, σε Αορ. Β΄ ( δηλώνει το προτερόχρονο ) , συνηµµένη προς το υποκείµενο του « γένοιντο » ( = τινες ) , προσδιορίζει ως επιρρηµατικός προσδιορισµός του χρόνου το ρήµα « γένοιντο ». Αναλύεται σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση : ἐπεί τινες ἐπῆλθον
- ἐξόν : αιτιατική απόλυτος ( προέρχεται από απρόσωπο ρήµα ἔξεστι = είναι δυνατόν ) εναντιωµατική µετοχή , µε υποκείµενό της το τελικό απαρέµφατο « καρποῦσθαι » , προσδιορίζει ως επιρρηµατικός προσδιορισµός της εναντίωσης το ρήµα « κινδυνεύοµεν ». Αναλύεται σε δευτερεύουσα εναντιωµατική πρόταση : εἰ καί ἔξεστι και σε συνδυασµό µε το ρήµα που προσδιορίζει δηµιουργεί υποθετικό λόγο του Πραγµατικού ( Α΄ είδος ) .
Υ π ό θ ε σ η Εἰ και ἔξεστι
Α π ό δ ο σ η κινδυνεύοµεν
Γ2β.
Υ π ό θ ε σ η Εἴ τινες γένοιντο
Α π ό δ ο σ η
ἡγοῦµαι ἄν αὐτούς καταγνῶναι

Δυνητικό ειδικό απαρέµφατο
,αντικείµενο του δοξαστικού «ηγουµαι»,
µορφή πλαγίου λόγου κρίσεως
Στον ευθύ λόγο θα µετατραπεί σε δυν. ευκτική
Ευθύς : Ἄν αὐτοί καταγνοίησαν/ καταγνοῖεν
Σε συνδυασµό µε την υπόθεση , που παραµένει αµετάβλητη, δηµιουργεί
υποθετικό λόγο του Ε΄ είδους : Απλή σκέψη του λέγοντος
Γ3.
(α)
Ε: καταγιγνώσκειν κτᾶσθαι χρῆσθαι ἐῶµεν
Πρτ : - - - εἰῶµεν
Μ: καταγνώσεσθαι κτήσεσθαι χρήσεσθαι ἐάσοµεν
Αορ:καταγνῶναι κτήσασθαι χρήσασθαι εἰάσαµεν
Πρκ:κατεγνωκέναι κεκτῆσθαι κεχρῆσθαι εἰάκαµεν
Υπ: - - - εἰάκεµεν
(β)
Οριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική
κατέγνως Καταγνῷς καταγνοίης κατάγνωθι
Οριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική
κέκτησο κεκτηµένος, -η,-ον ης κεκτηµένος ,-η , -ον είης κέκτησο
Οριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική
χρῇ χρῇ χρῷο χρῶ
(γ)
Ἔα Ἔπιθι
Ἐάτω Ἐπίτω
Ἐᾶτε Ἔπιτε
Ἐώντων Ἐπιόντων
(δ)
Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός
Πολλήν πλείονα / πλείω πλείστην
προύργoυ ( πρό + έργον ) προυργιαίτερον προυργιαίτατον__

Σάββατο 22 Μαΐου 2010

ΒΙΒΛΙΟ


Παράγοντες που συμβάλλουν στη διάδοση του βιβλίου:
• Η τελειοποίηση των εκδοτικών μέσων , αποτέλεσμα της σύγχρονης τεχνολογίας.
• Η οικονομική ευημερία, η κοινωνική άνοδος αύξηση της αγοραστικής ικανότητας του αναγνωστικού κοινού.
• Η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού με την καθιέρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης .
• Η εξέλιξη των επιστημών, η συγγραφή νέων βιβλίων.
• Η επιθυμία για ανώτερες και ανώτατες σπουδές.


Γιατί δε διαβάζουν οι Νεοέλληνες ;
1.Τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας έχουν αντικαταστήσει το βιβλίο ως μοναδική πηγή γνώσης.
2. Θεωρείται χάσιμο χρόνου και χρήματος η ενασχόληση με το βιβλίο. Ο ελεύθερος χρόνος, ακόμα κι όταν υπάρχει, δεν αφιερώνεται στο διάβασμα.
3. Στο σχολείο και στην κοινωνία έχει καλλιεργηθεί η νοοτροπία η οποία αφήνει το διάβασμα σε μια μερίδα των μελών της που είτε θεωρεί προικισμένα, είτε « βλαμμένα».
4. Ο Έλληνας πιστεύει ότι τα στοιχεία που του δίνει ένα βιβλίο μπορεί να τα καλύψει η ανάγνωση της εφημερίδας. Η εφημερίδα πληροφορεί, το βιβλίο καλλιεργεί.
5. Το σχολείο κάνει αντιπαθητικό το διάβασμα. Προωθεί την αποστήθιση και όχι την ουσιαστική κατανόηση .
1. Η συγγραφή βιβλίων από ατάλαντους ανθρώπους. Κυκλοφορούν πολλά βιβλία με πλούσιο εξώφυλλο και φτωχό περιεχόμενο.

Αξία του βιβλίου:

1) Είναι το βασικότερο όργανο της εκπαίδευσης.
2) Καταγράφει, συμπυκνώνει και διασώζει τις ανθρώπινες γνώσεις.
3) Περιέχει χρήσιμες γνώσεις ακόμα και για καθημερινές χρήσεις.
4) Καλλιεργεί πνευματικά και ηθικά τον άνθρωπο, αφού προσφέρει γνώσεις.
5) Οξύνει την κρίση , την λογική, διευρύνει τον πνευματικό ορίζοντα του ανθρώπου.
6) Είναι ο ιδεωδέστερος τρόπος ψυχαγωγίας και ενασχόληση κατά τον ελεύθερο χρόνο.
7) Αποτελεί μέσο επικοινωνίας των λαών μεταξύ τους, μέσο ανταλλαγής απόψεων, μέσο γνωριμίας.
8) Αποτελεί το μέσο επικοινωνίας των πνευματικών ανθρώπων με τον λαό. Είναι η δίοδος μέσα από την οποία διοχετεύεται η πνευματική ουσία από τον πνευματικό άν8ρωπο στον λαό.
9) Είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας προώθησης του εσωτερικού διαλόγου.


Παρασκευή 21 Μαΐου 2010

Πλάτωνος Πολιτεία (360 Α-D)

ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΠΟ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟ
Πλάτωνος Πολιτεία (360 Α-D)
Καὶ τοῦτο ἐννοήσαντα ἀποπειρᾶσθαι τοῦ δακτυλίου εἰ ταύτην ἔχοι τὴν δύναμιν, καὶ αὐτῷ οὕτω συμβαίνειν, στρέφοντι μὲν εἴσω τὴν σφενδόνην ἀδήλῳ γίγνεσθαι, ἔξω δὲ δήλῳ. αἰσθόμενον δὲ εὐθὺς διαπράξασθαι τῶν ἀγγέλων γενέσθαι τῶν παρὰ τὸν βασιλέα, ἐλθόντα δὲ καὶ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ μοιχεύσαντα, μετ' ἐκείνης ἐπιθέμενον τῷ βασιλεῖ ἀποκτεῖναι καὶ τὴν ἀρχὴν οὕτω κατασχεῖν. Εἰ οὖν δύο τοιούτω δακτυλίω γενοίσθην, καὶ τὸν μὲν ὁ δίκαιος περιθεῖτο, τὸν δὲ ὁ ἄδικος, οὐδεὶς ἂν γένοιτο, ὡς δόξειεν, οὕτως ἀδαμάντινος, ὃς ἂν μείνειεν ἐν τῇ δικαιοσύνῃ καὶ τολμήσειεν ἀπέχεσθαι τῶν ἀλλοτρίων καὶ μὴ ἅπτεσθαι, ἐξὸν αὐτῷ καὶ ἐκ τῆς ἀγορᾶς ἀδεῶς ὅ,τι βούλοιτο λαμβάνειν, καὶ εἰσιόντι εἰς τὰς οἰκίας συγγίγνεσθαι ὅτῳ βούλοιτο, καὶ ἀποκτεινύναι καὶ ἐκ δεσμῶν λύειν οὕστινας βούλοιτο, καὶ τἆλλα πράττειν ἐν τοῖς ἀνθρώποις ἰσόθεον ὄντα. Οὕτω δὲ δρῶν οὐδὲν ἂν διάφορον τοῦ ἑτέρου ποιοῖ, ἀλλ' ἐπὶ ταὔτ' ἂν ἴοιεν ἀμφότεροι. Καίτοι μέγα τοῦτο τεκμήριον ἂν φαίη τις ὅτι οὐδεὶς ἑκὼν δίκαιος ἀλλ' ἀναγκαζόμενος, ὡς οὐκ ἀγαθοῦ ἰδίᾳ ὄντος, ἐπεὶ ὅπου γ' ἂν οἴηται ἕκαστος οἷός τε ἔσεσθαι ἀδικεῖν, ἀδικεῖν. Λυσιτελεῖν γὰρ δὴ οἴεται πᾶς ἀνὴρ πολὺ μᾶλλον ἰδίᾳ τὴν ἀδικίαν τῆς δικαιοσύνης, ἀληθῆ οἰόμενος, ὡς φήσει ὁ περὶ τοῦ τοιούτου λόγου λέγων. ἐπεὶ εἴ τις τοιαύτης ἐξουσίας ἐπιλαβόμενος μηδέν ποτε ἐθέλοι ἀδικῆσαι μηδὲ ἅψαιτο τῶν ἀλλοτρίων, ἀθλιώτατος μὲν ἂν δόξειεν εἶναι τοῖς αἰσθανομένοις καὶ ἀνοητότατος, ἐπαινοῖεν δ' ἂν αὐτὸν ἀλλήλων ἐναντίον ἐξαπατῶντες ἀλλήλους διὰ τὸν
τοῦ ἀδικεῖσθαι φόβον.
Α. Από το κείμενο που σας δίνεται να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το απόσπασμα: “Εἰ οὖν δύο τοιούτω δακτυλίω γενοίσθην, ... ἔσεσθαι ἀδικεῖν, ἀδικεῖν”.
Μονάδες 10
Β. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων:
Β1. ἰσόθεον: Να εξηγήσετε πώς χρησιμοποιείται η λέξη αυτή στο κείμενο και ποια αντίληψη του αρχαίου κόσμου για το θείο εκφράζει.
Μονάδες 15
Β2. Με βάση τον μύθο του Γύγη ο Γλαύκων καταλήγει στο συμπέρασμα ότι “οὐδεὶς ἑκὼν δίκαιος ἀλλ' ἀναγκαζόμενος”. Σε ποιο σωκρατικό δόγμα αντιτίθεται η άποψη αυτή και με ποια επιχειρήματα υποστηρίζεται στη συνέχεια του κειμένου ( ὡς οὐκ ἀγαθοῦ ἰδίᾳ ὄντος, ... διὰ τὸν τοῦ ἀδικεῖσθαι φόβον);
Μονάδες 15
Β3. Ποιες είναι οι τέσσερις θεμελιώδεις αρετές, κατά τον Πλάτωνα, και πώς ενσαρκώνονται στην ιδεώδη πολιτεία του;
Μονάδες 10
Β4. Να γράψετε ένα συνώνυμο της αρχαίας ελληνικής για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: βούλομαι, φημί, οἴομαι, φόβος, δρῶ.
Μονάδες 10
Γ. Αδίδακτο κείμενο
'Ισοκράτους Νικοκλῆς, 27-28
Ὡς δὲ προσηκόντως τὴν ἀρχὴν ἡμεῖς ἔχομεν, πολὺ τούτου συντομώτερος καὶ μᾶλλον ὁμολογούμενος ὁ λόγος ἐστίν. Τίς γὰρ οὐκ οἶδεν, ὅτι Τεῦκρος μὲν ὁ τοῦ γένους ἡμῶν ἀρχηγός, παραλαβὼν τοὺς τῶν ἄλλων πολιτῶν προγόνους, πλεύσας δεῦρο καὶ τὴν πόλιν αὐτοῖς ἔκτισεν καὶ τὴν χώραν κατένειμεν, ὁ δὲ πατὴρ Εὐαγόρας ἀπολεσάντων ἑτέρων τὴν ἀρχὴν πάλιν ἀνέλαβεν, ὑποστὰς τοὺς μεγίστους κινδύνους, καὶ τοσοῦτον μετέστησεν ὥστε μηκέτι Φοίνικας Σαλαμινίων τυραννεῖν, ἀλλ' ὧνπερ ἦν τὴν ἀρχήν, τούτους καὶ νῦν ἔχειν τὴν βασιλείαν;
Γ1. Να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το κείμενο.
Μονάδες 20
Γ2. α) Να γράψετε το θηλυκό γένος των παρακάτω μετοχών στον αριθμό και την πτώση που βρίσκονται: ὁμολογούμενος, πλεύσας, ἀπολεσάντων, ὑποστάς.
Μονάδες 4
Γ2. β) Να μεταφέρετε τα παρακάτω ρήματα στον αντίστοιχο τύπο της οριστικής ενεστώτα και μέλλοντα: κατένειμεν, ἀνέλαβεν, μετέστησεν.
Μονάδες 6
Γ3. Να χαρακτηρισθούν συντακτικώς οι υπογραμμισμένες λέξεις στο απόσπασμα που ακολουθεί:
“...ὁ δὲ πατὴρ Εὐαγόρας ἀπολεσάντων ἑτέρων τὴν ἀρχὴν πάλιν ἀνέλαβεν, ὑποστὰς τοὺς μεγίστους κινδύνους, καὶ τοσοῦτον μετέστησεν ὥστε μηκέτι Φοίνικας Σαλαμινίων τυραννεῖν, ἀλλ' ὧνπερ ἦν τὴν ἀρχήν, τούτους καὶ νῦν ἔχειν τὴν βασιλείαν”.
Μονάδες 10
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
1. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Αν λοιπόν υπήρχαν δύο δαχτυλίδια και το ένα το φορούσε ο δίκαιος και άλλο ο άδικος, κανείς δεν θα ήταν όπως πιστεύουν τόσο ακέραιος ώστε να μπορεί να παραμείνει πιστός στην δικαιοσύνη και να έχει την τόλμη να παραμείνει μακριά από τα ξένα πράγματα και να μην τα αγγίζει ενώ θα του ήταν δυνατό και να παίρνει άφοβα από την αγορά ότι ήθελε και μπαίνοντας στα σπίτια να δημιουργεί ερωτικές σχέσεις με όποιον ήθελε και να σκοτώνει και να βγάζει από την φυλακή όποιους ήθελε και τα άλλα να τα πράττει ανάμεσα στους ανθρώπους σαν να είναι ισοδύναμος με τον θεό .Έτσι βέβαια ενεργώντας ,δεν θα έκανε τίποτα διαφορετικό από τον άλλον αλλά και οι δύο θα βάδιζαν στον ίδιο δρόμο. Και βέβαια θα μπορούσε να ισχυριστεί κάποιος ότι αυτό είναι μεγάλη απόδειξη για το γεγονός ότι κανείς δεν είναι δίκαιος με την θέλησή του αλλά επειδή στην ιδιωτική ζωή αναγκάζεται δεν είναι αγαθό αφού ο καθένας, όπου νομίζει πώς είναι σε θέση να αδικεί, αδικεί.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Β1. Η χρήση της λέξης ισόθεον είναι ειρωνική ,όπως φαίνεται από το είδος των δραστηριοτήτων που περιγράφονται. ο Γλαύκων εξισώνει με τους θεούς τον άνθρωπο που, έχοντας στην κατοχή του το μαγικό δαχτυλίδι του Γύγη ,θα μπορούσε να ικανοποιεί τις επιθυμίες του. Με την φράση αυτή αίρει οποιοδήποτε περιορισμό στην δράση του ανθρώπου. Σύμφωνα με τις λαικές αντιλήψεις του αρχαίου κόσμου οι θεοι μπορούσαν να πράττουν τα πάντα .Έτσι για παράδειγμα ο Δίας έσμιξε ως χρυσή βροχή με την Δανάη .ο Διόνυσος απελευθέρωσε τις Βάκχες που είχε φυλακίσει ο Πενθέας κτλ.Με ανάλογο τρόπο .ο άνθρωπος που έχει γίνει κάτοχος μιας τόσο μεγάλης δύναμης ,ενεργεί χωρίς το φόβο της τιμωρίας.ο Πλάτων χρησιμοποιώντας ειρωνικά τη λέξη ισόθεον στηλιτεύει μια κατηγορία ανθρώπων που μπορούσε να πράττει ότι επιθυμούσε ,τους τυράννους.Η απόλυτη και ανεξέλεγκτη εξουσία που κατείχαν ,τους διέφθειρε ,με αποτέλεσμα να διαπράττουν κάθε είδους ανοσιούργημα και να πιστεύουν ότι βρίσκονται πάνω από τους θεσμούς και τους νόμους και ότι θα παραμείνουν ατιμώρητοι ως το τέλος για τις ανόσιες και ιδιοτελείς πράξεις τους.
Β2.Με βάση τον μύθο καταλήγει στην επιγραμματική διατύπωση ότι κανένας εν είναι δίκαιος με την θελησή του ,που συνοψίζει την θεωρία του σοφιστή Θρασύμαχου [το συμφέρον του δυνατού καθορίζει τι είναι δίκαιο] και παρουσιάζει στην πραγματικότητα ,τις αποψείς των αριστοκρατικών κύκλων της Αθήνας .Απο αυτό συμπεράνετε ότι εν αναγνωρίζει σε κανέναν άνθρωπο την δυνατότητα να είναι πράγματι δίκαιος και να επιλέγει την δικαιοσύνη σαν τρόπο ζωής.Ισχυρίζεται ότι ο άνθρωπος εφαρμόζει κανόνες δικαίου όχι από προτίμηση αλλά επειδή δεν έχει άλλη επιλογή.Συμφωνα με την άποψη του Γλαύκου όταν ο άνθρωπος είναι σίγουρος ότι μπορεί να αδικεί χωρίς να υφίσταται τις συνέπειες τότε μεταπίπτει στην ηθική της ΄φύσης’,παραδίεται δηλαδή στην φυσική του ροπή,την πλεονεξία. Η άποψη του Γλαύκου έρχεται σε αντίθεση με την αισιόδοξη σωκρατική άποψη πού δέχεται και ο Πλάτων ότι κανένας δεν είναι κακός με την θελησή του..Η θέση αυτή του Σωκράτη είναι προέκταση της θεωρίας του για την γνώση.Η αρετή είναι γνώση .Είμαστε σε θέση να επιλέξουμε το καλό εφόσον ξέρουμε τι είναι καλό. Ο Σωκράτης λοιπόν πιστεύει ότι η γνώση για το καλό ανοίγει το δρόμο για την σωστή πράξη άρα την ευδαιμονία,άρα όλοι πράττουν το καλό εφόσον το γνωρίζουν.Κανείς δεν είναι τόσο επιπόλαιος ώστε να πράττει εκούσια το κακό όταν βέβαια γνωρίζει τι είναι το κακό.και να προτιμά την νόσο από την υγεία της ψυχής.Επομένως οι κακοί είναι αμαθείς και παρασύρονται στο κακό εξαιτίας της αγνοιάς τους και όχι της διαθεσής τους να το πράξουν .Σε αυτό το συλλογισμό φαίνεται η νοσιαρχική βάση της αρετής κατά τον Σωκράτη.ο Γλαύκων αντίθετα θεωρεί ότι η αρετή είναι προιόν εξαναγκασμού καιφόβου.βιασμός της ανθρώπινης φύσης.Κατά την άποψη του Σωκράτη η αρετή και το δίκαιο είναι προιόν της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου και επομένως με την κατάλληλη αγωγή και τη ν σωστή παιδεία οι άνθρωποι μπορούν να κατακτήσουν την αγωγή και να δημιουργήσουν κοινωνίες δικαίου.ο Γλαύκων για να τα εκμηριώσει την θέση του ισχυρίζεται ότι:
α) η δικαιόσυνη είναι ασυμβίβαστη με το προσωπικό συμφέρον επειδή
β) ο καθένας οπού μπορεί να αδικήσει και να αποφύγει την τιμωρία αδικεί.
γ) κάθε άνθρωπος πιστεύει ότι η αικία τον ωφελεί πιο πολύ από την δικαιοσύνη
δ) αν κάποιος αποκτούσε την δύναμη να αικεί ατιμώρητα και εν τη χρησιμοποιούσε θα φαίνοταν ανόητος και αθλιότατος στους ΄’’εξυπνους’ Ολόκληρος ο συλλογισμός του Γλαύκου δομείται σε αιτιολογικές κρίσεις που βασίζονατι στην κοινή γνώμη ,η οποία σύμφωνα με τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα εν είναι επαρκής αποδεικτικός όρος.
Β3. Η ιδεώδης πολιτεία ενσαρκώνει τις τέσσερις θεμελιώδεις αρετές. Είναι σοφή επειδή οι άρχοντές της είναι σοφοί και την καθοδηγούν προς τον Αγαθό. Είναι ανδρεία επειδή οι φύλακές είναι ανδρείοι. Κοσμείται από σωφροσύνη επειδή ανάμεσα στις τρεις τάξεις βασιλεύει η αρμονία, που προκύπτει από την υποταγή της κατώτερης στις ανώτερες. Είναι τέλος η πολιτεία αυτή δίκαιη επειδή κάθε στοιχείο εκπληρώνει την λειτουργία του χωρίς να παραλύει την λειτουργία των άλλων. Με άλλα λόγια ο καθένας πράττει το έργο που του ανατίθεται και δεν πολυπραγμονεί.
Β4. Βούλομαι: θέλω, επιθυμώ
Φημί: λέγω, φράζω, αγορεύω
Οίομαι: νομίζω
Φόβος: δέος
Δρώ: πράττω
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Ότι όμως ταιριαστά κατέχουμε την εξουσία, ο λόγος γι’ αυτό το θέμα είναι πολύ πιο σύντομος και περισσότερο δεδομένος. Γιατί ποιος δεν γνωρίζει ότι ο Τεύκρος από την μία, αρχηγός του γένους μας, αφού πήρε μαζί του τους προγόνους των άλλων πολιτών, αφού έπλευσε εδώ και έκτισε την πόλη γι’ αυτούς και μοίρασε τη χώρα μας, ο πατέρας Ευαγόρας από την άλλη, αφού οι άλλοι έχασαν την εξουσία, την ανέκτησε πάλι αφού υπέστη τους πιο μεγάλους κινδύνους και τόσο πολύ μετέβαλε την κατάσταση ώστε να μην εξουσιάζουν πλέον τυραννικά οι Φοίνικες τους Σαλαμινίους, αλλά όποιων ακριβώς ήταν η βασιλεία αρχικά, αυτοί και τώρα να κατέχουν την βασιλεία.
Γ2. α. ὀμολογουμένος, ὀμολογουμένη
Πλεύσας, πλεύσασα
ἀπολεσάντων, ἀπολεσασῶν
ὑποστάς, ὑποστᾶσα
Γ 2.β.
ΡΗΜΑΤΑ ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ
κατένειμεν κατανέμει κατανεμεῑ
ἀνέλαβεν ἀναλαμβάνει ἀναλήψεται
μετέστησεν μεθίστησιν μεταστήσει
Γ3. απολεσάντων: επιρρηματική χρονική μετοχή ,δηλώνει το προτερόχρονο σε σχέση με το ρήμα που προσδιορίζει ,γενική απόλυτη , με υποκείμενό της το ‘ετέρων’[θα μπορούσε να θεωρηθεί και εναντιωματική]
τοσούτον: αιτιατική ως επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο ρήμα «μετέστησεν»
ώνπερ: γενική κατηγορηματική κτητική μέσω του συνετικού ρήματος ἦν στο εννοούμενου υποκείμενο του ρήματος η βασιλεία
την αρχήν: αιτιατική ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα ἦν
πηγη:arnos.gr

ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ 21/05/2010

Α Π Α Ν Τ Η Σ Ε Ι Σ Θ Ε Μ Α Τ Ω Ν Π Α Ν Ε Λ Λ Α Δ Ι Κ Ω Ν Ε Ξ Ε Τ Α Σ Ε Ω Ν 2 0 1 0
ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ 21/05/2010

ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ
Α1.
Να γράψετε στο τετράδιό σας τους αριθμούς της Στήλης Ι και δίπλα σε κάθε αριθμό ένα από τα γράμματα της Στήλης ΙΙ, ώστε να προκύπτει η σωστή αντιστοίχιση. Στη Στήλη Ι περισσεύουν τρία ονόματα.
Στήλη Ι
1. Χαρίλαος Τρικούπης
(1916-1918)
2. Μητροπολίτης Χρύσανθος
3. Σεβαστός Κυμινήτης
4. Γεώργιος Θεοτόκης
της Κρήτης
5. Αλέξανδρος Κουμουνδούρος ε. Αιτήματα της «Νέας Γενιάς»
6. Ιωάννης Σφακιανάκης
7. Κ. Κωνσταντινίδης
8. Αλέξανδρος Ζαΐμης
Στήλη ΙΙ
α. Διοίκηση Τραπεζούντας
β. Χάρτης της Δημοκρατίας του Πόντου
γ. Αρχή της δεδηλωμένης
δ. Ίδρυση της Πολιτοφυλακής
Μονάδες 10
Α2.
Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων:
α. Εθνικόν Κομιτάτον
β. Ομάδα των Ιαπώνων
γ. Φροντιστήριο της Τραπεζούντας Μονάδες 15
Β1.
Ποιοι συνασπίστηκαν γύρω από τον Βενιζέλο στην αντιπαράθεσή του με τον πρίγκιπα Γεώργιο (μονάδες 5) και ποια ήταν η αντίδρασή τους στην προκήρυξη των εκλογών στο τέλος του 1904; (μονάδες 5) Μονάδες 10
Β2.
Ποιες συνταγματικές τροποποιήσεις ψήφισε η Ελληνική Βουλή το 1911 (μονάδες 8) και ποιους νόμους η κυβέρνηση Βενιζέλου στο ίδιο χρονικό διάστημα; (μονάδες 7) Μονάδες 15
ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ
Γ1
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το παράθεμα που σας δίνεται, να αναφερθείτε στην αποζημίωση των Ελλήνων ανταλλάξιμων για τις περιουσίες που εγκατέλειψαν και στις διαδικασίες προσδιορισμού αυτής. Μονάδες 25
Η αποζημίωση των ανταλλάξιμων
Τα περιουσιακά στοιχεία που εθεωρείτο ότι επιδέχονταν αποζημίωση ήταν: α) τα ακίνητα κάθε είδους, αστικά και αγροτικά, β) τα κινητά αγαθά που δεν πουλήθηκαν επί τόπου ούτε μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα και γ) οι καλλιεργημένοι αγροί μαζί με τα προϊόντα τους, συμπεριλαμβανομένων και των εσόδων τα οποία έχασε ο ανταλλάξιμος. Ένας σημαντικός αριθμός προσφύγων βρέθηκαν εκπρόθεσμοι, είτε γιατί ήλθαν στην Ελλάδα μετά τη λήξη της προθεσμίας υποβολής (αιχμάλωτοι, πρόσφυγες από τη Ρωσία, Κωνσταντινουπολίτες) είτε γιατί δεν μπορούσαν να υποβάλουν δήλωση λόγω ασθένειας, φυλάκισης ή ανηλικιότητας (περίπτωση ορφανών). Η προκαταβολή θα δινόταν σε εκείνους που δεν είχαν μέχρι τότε αποκατασταθεί, με τη διευκρίνιση ότι η απλή υποτυπώδης στέγαση στους οικισμούς της ΕΑΠ (Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων) ή του ελληνικού κράτους δεν θα εθεωρείτο ως αποκατάσταση.
Προκειμένου να επιταχυνθεί η διαδικασία της αποζημίωσης, χωρίς να επιβαρυνθεί πολύ ο κρατικός προϋπολογισμός, αποφασίστηκε η έκδοση ομολογιών με την εγγύηση του ελληνικού δημοσίου. [...] Το 20% της προσωρινής αποζημίωσης δόθηκε σε μετρητά και το υπόλοιπο σε ομολογίες. Παρά την πρόσκαιρη ανακούφιση, η προσωρινή αυτή λύση δεν έκλεισε το ζήτημα. Οι προσφυγικές οργανώσεις αξίωναν την πλήρη αποζημίωση όπως εξάλλου προέβλεπε η σύμβαση της Λοζάνης, με αποτέλεσμα το θέμα να λάβει διαστάσεις και να γίνει αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης.
Για την οριστική εκτίμηση των εγκαταλειφθεισών περιουσιών συστάθηκαν 1.114 Πρωτοβάθμιες Επιτροπές Εκτίμησης, μία ή περισσότερες για καθεμία από τις 934 χριστιανικές κοινότητες της Τουρκίας. Τα ποικίλα προβλήματα που ανέκυψαν επέβαλαν αρχικά τη δημιουργία 52 Δευτεροβάθμιων Επιτροπών, 31 στην Αθήνα και 21 στην επαρχία, και στη συνέχεια, το Μάιο του 1927, 20 Δευτεροβάθμιων Επιτροπών (Εφετεία της Ανταλλαγής), 8 στην Αθήνα και 12 στην επαρχία.
Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, 7ος Τόμος: Ο Μεσοπόλεμος (1922-1940), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003, σσ. 84-85.
Δ1.
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το παράθεμα που σας δίνεται, να αναφερθείτε στους σκοπούς (μονάδες 5), την οργάνωση (μονάδες 5) και το έργο (μονάδες 15) της Τράπεζας της Ελλάδος μέχρι τις αρχές του 1932. Μονάδες 25
Κείμενο
Το καταστατικό της Τράπεζας της Ελλάδος κατοχύρωνε την ανεξαρτησία της από την πολιτική εξουσία με διατάξεις που ήταν από τις πιο προωθημένες της εποχής.[...]
Η κύρια αποστολή που ανατέθηκε στη νέα τράπεζα ήταν να εγγυάται τη μετατρεψιμότητα του νομίσματος. Για να την εκπληρώσει η τράπεζα διέθετε το αποκλειστικό προνόμιο έκδοσης τραπεζογραμματίων και δικαιούνταν, σύμφωνα με το καταστατικό της, να ελέγχει τη νομισματική κυκλοφορία και την πίστη. Το καταστατικό προέβλεπε ότι το εκδοτικό προνόμιο μπορούσε να ανακληθεί ανά πάσα στιγμή, αν η τράπεζα αποτύγχανε να εξασφαλίσει τη σταθερότητα της αξίας των τραπεζογραμματίων της σε χρυσό. [...]
[...] Το καταστατικό όριζε το ελάχιστο του καλύμματος των κυκλοφορούντων τραπεζογραμματίων στο 40%. Το κάλυμμα περιλάμβανε χρυσό και ξένο συνάλλαγμα ελεύθερα μετατρέψιμο σε χρυσό. [...]
Η διοίκηση της τράπεζας ανετίθετο στο διοικητικό συμβούλιο. Αυτό αποτελείτο από τον διοικητή, τον υποδιοικητή και εννέα μέλη. Τουλάχιστον τρία από τα μέλη του εκπροσωπούσαν τον εμπορικό και βιομηχανικό κόσμο και άλλα τρία τον αγροτικό κόσμο της χώρας. […]
Η κυβέρνηση διατηρούσε επίσης το δικαίωμα να διορίζει έναν επίτροπο στην τράπεζα. Πρώτοι διοικητής και υποδιοικητής διορίσθηκαν οι Αλέξανδρος Διομήδης και Εμμανουήλ Τσουδερός αντιστοίχως, οι οποίοι κατείχαν ως τότε αυτές τις θέσεις στην Εθνική Τράπεζα. […]
Το Πρωτόκολλο της Γενεύης ρητώς προόριζε τη νέα τράπεζα να λειτουργήσει ως τραπεζίτης της κυβέρνησης. Η κυβέρνηση ανέλαβε την υποχρέωση να συγκεντρώσει στην Τράπεζα της Ελλάδος όλες τις εισπράξεις και τις πληρωμές του κράτους και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου.
Χρ. Χατζηϊωσήφ (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, Τόμος Β΄, Μέρος 1ο: Ο Μεσοπόλεμος, 1922-1940, Αθήνα: Βιβλιόραμα, 2002, σσ. 262-263.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ
Α1. 1. γ, 2. α, 5. ε, 7. β, 8.δ
Α2. α. Εθνικόν Κομιτάτον: Πολιτικός σχηματισμός στην Εθνοσυνέλευση του 1862-1864, με περιορισμένη απήχηση βλ. σχολ. εγχειρίδιο σελ, 77:
«Το Εθνικόν Κομιτάτον...οθωμανική αυτοκρατία»
β. Ομάδα των Ιαπώνων: βλ. σχολ. εγχειρίδιο σελ., 86:
«Το μοναδικό νέο πολιτικό στοιχείο...διαλύθηκε το 1908»
γ. Φροντιστήριο της Τραπεζούντας: βλ. σχολ. εγχειρίδιο σελ, 248:
«Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας...εθνικής τους συνείδησης.
Β1. Βλ. σχολ. εγχειρίδιο σελ, 210:
«Κάτω από τις συνθήκες ... το προμήνυμα της Επανάστασης του Θερίσου»
Β2. Βλ. σχολ. εγχειρίδιο σελ, 90 – 91:
«Το πρώτο εξάμηνο του 1911... για κοινοβουλευτικές συζητήσεις κλπ»
Γ1. Όπως προέβλεπε η Ελληνοτουρκική Σύμβαση Ανταλλαγής πληθυσμών της Λοζάνης (30 Ιανουαρίου 1923), οι ανταλάξιμοι είχαν δικαίωμα να μεταφέρουν στη νέα τους πατρίδα την κινητή τους περιουσία και να αποζημιωθούν για την ακίνητη περιουσία που είχαν εγκαταλείψει, βλ. σχολ. εγχειρ. σελ. 150: «είχαν δικαίωμα να μεταφέρουν...που εγκατέλειψαν φεύγοντας». Το έργο της εκτίμησης της ακίνητης περιουσίας των ανταλλαξίων ανέλαβε η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής, βλ. σχολ. εγχειρ. σελ, 151-152: «Με βάση...των ανταλλαξίμων» και σελ. 160: «Όπως είδαμε... η Μικτή Επιτροπή». Το Ελληνικό κράτος προχώρησε στην ίδρυση ειδικών υπηρεσιών που θα βοηθούσαν το έργο αυτό, ενώ στη συνέχεια, επειδή η διαδικασία της εκτίμησης των περιουσιών προχωρούσε αργά, αποφασίστηκε η καταβολή μιας προκαταβολής στους πρόσφυγες – δικαιούχους, βλ. σχολ. εγχειρ. σελ, 160: «Για να βοηθήσει...αποκατασταθεί». Σύμφωνα με το παράθεμα, οι πρόσφυγες θα εισέπρατταν αποζημίωση για τα εξής περιουσιακά στοιχεία:
α. τα ακίνητα κάθε είδους, αστικά και αγροτικά
β. τα κινητά αγαθά που δεν πουλήθηκαν επί τόπου ούτε μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα
γ. οι καλλιεργημένοι αγροί μαζί με τα προϊόντα τους, συμπεριλαμβανομένων και των εσόδων που έχασε ο ανταλλάξιμος.
Ένας σημαντικός, όμως, αριθμός προσφύγων δεν πρόλαβε να καταθέσει αίτηση-δήλωση για αποζημίωση, είτε γιατί ήλθαν στην Ελλάδα μετά τη λήξη της προθεσμίας υποβολής, όπως π.χ. συνέβη με όσους ήταν αιχμάλωτοι στην Τουρκία, πρόσφυγες από τη Ρωσία, ή Κωνσταντινουπολίτες, είτε γιατί δεν μπορούσαν να υποβάλλουν δήλωση λόγω ασθενείας, φυλάκισης, ή ανηλικιότητας, όπως συνέβαινε στην περίπτωση των ορφανών.
Για το ζήτημα της προκαταβολής, οριζόταν ότι σ’ αυτήν είχαν δικαίωμα όσοι πρόσφυγες δεν είχαν μέχρι τότε αποζημιωθεί. Η απλή υποτυπώδης στέγαση στους οικισμούς της ΕΑΠ ή του ελληνικού κράτους δεν εθεωρείτο ως αποκατάσταση, συνεπώς όσοι πρόσφυγες είχαν στεγασθεί σε αυτούς διατηρούσαν το δικαίωμα είσπραξης της προκαταβολής. Το Ελληνικό κράτος, προκειμένου να επιταχυνθεί η διαδικασία απόδοσης της προκαταβολής χωρίς παράλληλα, να επιβαρυνθεί πολύ ο κρατικός προϋπολογισμός, προχώρησε στην έκδοση ομολογιών με την εγγύηση τους ελληνικού δημοσίου. Έτσι, μόνο το 20% της προσωρινής αποζημίωσης δόθηκε σε μετρητά, ενώ το υπόλοιπο 80% δόθηκε σε ομολογίες. Η προσωρινή αυτή λύση, αν και βοήθησε πρόσκαιρα στην αντιμετώπιση πολλών από τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι πρόσφυγες, δεν θα μπορούσε να τους ικανοποιήσει. Επικαλούμενες τα σχετικά άρθρα της Σύμβασης της Λοζάνης, οι οργανώσεις τους ασκούσαν πιέσεις για την καταβολή της πλήρους αποζημίωσης στους δικαιούχους ανταλλάξιμους. Όπως ήταν αναμενόμενο, το ζήτημα αυτό πήρε γρήγορα μεγάλες διαστάσεις και έγινε αντικείμενο πολιτικής εκμετάλλευσης. Για την οριστική εκτίμηση των περιουσιών βλ. σχολ. εγχειρ. σελ. 160: «Για την οριστική ...ανέκυπταν». Πιο συγκεκριμένα, συστάθηκαν 1.114 Πρωτοβάθμιες επιτροπές, που αντιστοιχούσαν ανά μία ή περισσότερες σε καθεμιά από τις 934 χριστιανικές κοινότητες της Τουρκίας. Για την επίλυση των προβλημάτων που δεν ήταν δυνατό να αντιμετωπιστούν σε πρωτοβάθμιο επίπεδο, συστάθηκαν αρχικά 52 Δευτεροβάθμιες επιτροπές, 31 στην Αθήνα και 21 στην επαρχία, ενώ στην συνέχεια, τον Μάιο του 1927, 20 Δευτεροβάθμιες επιτροπές-γνωστές και ως εφετεία της Ανταλλαγής- 8 στην Αθήνα και 12 στην επαρχία.
Η κατάληξη της υπόθεσης της αποζημίωσης, ωστόσο, δεν υπήρξε ευτυχής για τους πρόσφυγες, βλ. σχολ. εγχειρ. σελ. 161: «Με την πάροδο... τούρκικη πλευρά». Το οριστικό κλείσιμο της υπόθεσης επέφερε ουσιαστικά η Συμφωνία της Άγκυρας (10 Ιουνίου 1930), που προέβλεπε, μεταξύ άλλων, την αμοιβαία απόσβεση των οικονομικών υποχρεώσεων μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας, βλ. σχολ. εγχειρ. σελ. 161-162: «ο συμψηφισμός... και του 1933»
Δ1. Οι συνθήκες που αντιμετώπιζε το Ελληνικό κράτος στα μέσα της δεκαετίας του 1920 καθιστούσαν αναγκαία την ίδρυση μιας κεντρικής κρατικής τράπεζας, βλ. σχολ. εγχειρ. σελ. 53: «Το 1927...πολιτικής». Σύμφωνα με το παράθεμα, το καταστατικό της Τράπεζας της Ελλάδος καθόριζε με ακρίβεια τους σκοπούς και τις αρμοδιότητες της, εξασφαλίζοντας παράλληλα την ανεξαρτησία της από την πολική εξουσία, που κατοχυρωνόταν με διατάξεις από τις πιο προωθημένες της εποχής. Η νέα τράπεζα είχε ως κύριο σκοπό την εγγύηση της μετατρεψιμότητας του εθνικού νομίσματος σε χρυσό. Για να εκπληρώσει αυτό το έργο, η τράπεζα είχε το αποκλειστικό προνόμιο έκδοσης τραπεζογραμματίων, καθώς και το δικαίωμα να ελέγχει τη νομισματική κυκλοφορία και την πίστη. Μάλιστα, προβλεπόταν από το καταστατικό ότι το προνόμιο της έκδοσης μπορούσε να ανακληθεί οποιαδήποτε στιγμή, αν η τράπεζα αποτύγχανε να εξασφαλίσει τη σταθερότητα της αξίας των τραπεζογραμματίων της σε χρυσό. Οριζόταν επίσης ότι το ελάχιστο του καλύμματος των κυκλοφορούντων τραπεζογραμματίων θα ανερχόταν στο 40%. Το κάλυμμα αυτό συνιστούσε το απόθεμα της τράπεζας και περιλάμβανε χρυσό και ξένο συνάλλαγμα ελεύθερα μετατρέψιμο σε χρυσό.
Σε ότι αφορά στην οργάνωση, τη διοίκηση της τράπεζας ανέλαβε διοικητικό συμβούλιο, που αποτελείτο από τον διοικητή, τον υποδιοικητή και εννέα μέλη από τα οποία τρία τουλάχιστον εκπροσωπούσαν τον εμπορικό και βιομηχανικό κόσμο και άλλα τρία τον αγροτικό κόσμο της χώρας. Ως πρώτοι διοικητής και υποδιοικητής διορίστηκαν ο Αλέξανδρος Διομήδης και ο Εμμανουήλ Τσουδερός, στελέχη έμπειρα στον τραπεζικό τομέα καθώς μέχρι τότε κατείχαν τις αντίστοιχες θέσεις στην Εθνική Τράπεζα. Η νέα τράπεζα προοριζόταν από το πρωτόκολλο της Γενεύης να λειτουργήσει ως τραπεζίτης της κυβέρνησης. Με άλλα λόγια το Ελληνικό κράτος είχε την υποχρέωση να συγκεντρώσει και να αναθέσει στην Τράπεζα της Ελλάδος όλες τις εισπράξεις και τις πληρωμές του κράτους και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου. Με αυτά τα εφόδια, σε σύντομο χρονικό διάστημα η Τράπεζα της Ελλάδος κατάφερε να πετύχει αρκετούς από τους παραπάνω στόχους, βλ. σχολ. εγχειρ. σελ. 53: «Παρά τις αντιδράσεις ... το 1929».
Πηγη: www.horizontes.gr

Τετάρτη 19 Μαΐου 2010

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 2010

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ

ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 19 ΜΑΪΟΥ 2010

ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ Γιώργου Ιωάννου Στοῦ Κεμάλ τό Σπίτι

Δεν ξαναφάνηκε ἡ μαυροφορεμένη ἐκείνη γυναίκα, πού ἐρχόταν στό κατώφλι μας κάθε χρονιά, τήν ἐποχή πού γίνονται τά μοῦρα, ζητώντας μέ εὐγένεια νά τῆς δώσουμε λίγο νερό ἀπ’ τό πηγάδι τῆς αὐλῆς. Ἔμοιαζε πολύ κουρασμένη, διατηροῦσε ὅμως πάνω της ἴχνη μιᾶς μεγάλης ἀρχοντικῆς ὀμορφιᾶς. Καί μόνο ὁ τρόπος πού ἔπιανε τό ποτήρι, ἔφτανε γιά νά σχηματίσει κανείς τήν ἐντύπωση πώς ἡ γυναίκα αὐτή στά σίγουρα ἦταν μιά ἀρχόντισσα. Δίνοντάς μας πίσω τό ποτήρι, ποτέ δέν παρέλειπε νά μᾶς πεῖ στά τούρκικα τήν καθιερωμένη εὐχή, πού μπορεῖ νά μήν καταλαβαίναμε ἀκριβώς τά λόγια της, πιάναμε ὅμως καλά τό νόημά της: «Ὁ Θεός νά σᾶς ἀνταποδώσει τό μεγάλο καλό». Ποιό μεγάλο καλό; Ἰδέα δέν εἴχαμε.

Καθόταν ἥσυχα γιά ὥρα πολλή στό κατώφλι τῆς αὐλῆς, κι ἀντί νά κοιτάζει κατά τό δρόμο ἤ τουλάχιστο κατά τό πλαϊνό σπίτι τοῦ Κεμάλ1, αὐτή στραμμένη ἔριχνε κλεφτές ματιές πρός τό δικό μας σπίτι, παραμιλώντας σιγανά. Πότε πότε ἔκλεινε τά μάτια καί τό πρόσωπό της γινόταν μακρινό, καθώς συλλάβιζε ὀνόματα παράξενα. Ἐμεῖς, πάντως, δέν παραλείπαμε νά τῆς δίνουμε μοῦρα ἀπ’ τήν ντουτιά2, ὅπως ἄλλωστε δίναμε σ’ ὅλη τή γειτονιά καί σ’ ὅποιον περαστικό μᾶς ζητοῦσε. Ἡ ξένη τά ἔτρωγε σιγανά, ἀλλά μέ ζωηρή εὐχαρίστηση. Δέ μᾶς φαινόταν παράξενο πού τῆς ἄρεζαν τά μοῦρα μας τόσο πολύ. Τό δέντρο μας δέν ἦταν ἀπό τίς συνηθισμένες μουριές, ἀπ’ αὐτές πού κάνουν ἐκεῖνα τά ἄνοστα νερουλιάρικα μοῦρα. Τό δικό μας ἔκαμνε κάτι μεγάλα, ξινά σά βύσσινα, καί πολύ κόκκινα στό χρώμα. Ἦταν δέντρο παλιό καί τεράστιο, τά κλαδιά του ξεπερνοῦσαν τό δίπατο σπίτι μας. Μοναχά ἕνα κακό εἶχε· τά φύλλα του ἦταν σκληρά καί οἱ μεταξοσκώληκές μου δέν μπορούσαν νά τά φᾶνε. Ἦταν, πάντως, δέντρο φημισμένο σ’ ὅλο τό Ἰσλαχανέ3 κι ἀκόμα πιό πέρα.

Τήν πρώτη φορά πού εἶχε καθίσει ἡ ἄγνωστη γυναίκα στό κατώφλι μας, δέ σκεφτήκαμε νά τῆς προσφέρουμε μοῦρα, ὅμως σέ λίγο μᾶς ζήτησε ἡ ἴδια λέγοντας πώς ἤθελε νά φυτέψει τό σπόρο τους στόν μπαχτσέ4 της. Ἔφαγε μερικά καί τά ὑπόλοιπα τά ἔβαλε σ’ ἕνα χαρτί καί ἔφυγε καταχαρούμενη.

Τή δεύτερη φορά θά ἦταν κατά τό τριάντα ὀχτώ, δυό χρόνια, πάντως, μετά τήν πρώτη, δέν ἔβαλε μοῦρα στό χαρτί. Κάθισε καί τά ἔφαγε ἕνα ἕνα στό κατώφλι. Φαίνεται πώς ὁ σπόρος ἀπ’ τά προηγούμενα εἶχε ἀποδώσει, ἀλλά γιά νά δώσει καί μοῦρα ἔπρεπε, βέβαια, νά περάσουν χρόνια. Τό δέντρο αὐτό, ὅπως ὅλα τά δέντρα πού μεγαλώνουν σιγά, ζεῖ πολλά χρόνια καί ἀργεῖ νά καρπίσει.

Ἡ γυναίκα ξαναφάνηκε καί τόν ἑπόμενο χρόνο, λίγο πρίν ἀπ’ τόν πόλεμο. Ὅμως τή φορά αὐτή τῆς προσφέραμε νερό ἀπ’ τή βρύση. Ἀρνήθηκε νά πιεῖ τό νερό. Μόλις τό ἔφερε στό στόμα, μᾶς κοίταξε στά μάτια καί μᾶς ἔδωσε πίσω τό γεμάτο ποτήρι. Ἐπειδή τήν εἴδαμε πολύ ταραγμένη, θελήσαμε νά τῆς ἐξηγήσουμε. Ὁ σιχαμένος σπιτονοικοκύρης μας εἶχε διοχετεύσει τό βόθρο τοῦ σπιτιοῦ στό βαθύ πηγάδι. «Τώρα πού σᾶς ἔφερα τό νερό στίς κουζίνες σας, δέ σᾶς χρειάζεται τό πηγάδι», μᾶς εἶχε πεῖ. Ἡ γυναίκα βούρκωσε, δέ μᾶς ἔδωσε ὅμως καμιά ἐξήγηση γιά τήν τόση λύπη της. Γιά νά τήν παρηγορήσουμε τῆς δώσαμε περισσότερα μοῦρα κι ἡ γιαγιά μου τῆς εἶπε κάτι πού τήν ἔκανε νά τιναχτεῖ: «Θά σοῦ τά ἔβαζα σ’ ἕνα κουτί, ἀλλά δέ βαστᾶνε γιά μακριά». Καί πράγματι εἴχαμε ἀρχίσει κάτι νά ὑποπτευόμαστε. Τήν ἄλλη φορά εἴδαμε, πώς μόλις ἔφυγε ἀπό μᾶς, πῆγε δίπλα στοῦ Κεμάλ τό σπίτι, ὅπου τήν περίμενε μιά ὁμάδα ἀπό τούρκους προσκυνητές, πού κοντοστέκονταν στό πεζοδρόμιο. Ἐμεῖς ὥς τότε θαρρούσαμε πώς εἶναι καμιά τουρκομερίτισσα δικιά μας, ἀπ’ τίς πάμπολλες ἐκεῖνες, πού δέν ἤξεραν λέξη ἑλληνικά, μιά καί ἡ ἀνταλλαγή τῶν πληθυσμῶν εἶχε γίνει με βάση τή θρησκεία καί ὄχι τή γλώσσα. Ἡ ἀποκάλυψη αὐτή στήν ἀρχή μᾶς τάραξε. Δέ μᾶς ἔφτανε πού είχαμε δίπλα μας τοῦ Κεμάλ τό σπίτι, σά μιά διαρκῆ ὑπενθύμιση τῆς καταστροφῆς, θά εἴχαμε τώρα καί τούς τούρκους νά μπερδουκλώνονται πάλι στά πόδια μας; Καί τί ἀκριβῶς ἤθελε ἀπό μᾶς αὐτή ἡ γυναίκα; Πάνω σ’ αὐτό δέν ἀπαντήσαμε, κοιταχτήκαμε ὅμως βαθιά ὑποψιασμένοι. Καί τά ἑπόμενα λόγια μας ἔδειχναν πώς ἡ καρδιά μας ζεστάθηκε κάπως ἀπό συμπάθεια κι ἐλπίδα. Εἴχαμε κι ἐμεῖς ἀφήσει σπίτια κι ἀμπελοχώραφα ἐκεῖ κάτω.

Ἡ τουρκάλα ξαναφάνηκε λίγο μετά τόν πόλεμο. Ἐμεῖς καθόμασταν πιά σέ ἄλλο σπίτι, λίγο παραπάνω, ὅμως τήν εἴδαμε μιά μέρα νά κάθεται κατατσακισμένη στό κατώφλι τοῦ παλιοῦ σπιτιοῦ μας. Ὁ πρῶτος πού τήν εἶδε, ἦρθε μέσα καί φώναξε: «ἡ τουρκάλα!» Βγήκαμε στά παράθυρα καί τήν κοιτάζαμε μέ συγκίνηση. Παραλίγο νά τήν καλέσουμε ἀπάνω στό σπίτι τόσο μᾶς εἶχε μαλακώσει τήν καρδιά ἡ ἐπίμονη νοσταλγία της. Ὅμως αὐτή κοίταζε ἀκίνητη τήν κατάγυμνη αὐλή καί τό ἔρημο σπίτι. Μιά ἰταλιάνικη μπόμπα6 εἶχε σαρώσει τήν ντουτιά κι εἶχε ρημάξει τό καλοκαμωμένο ξυλόδετο σπίτι, χωρίς νά καταφέρει νά τό γκρεμίσει.

Δέν τήν ξανάδαμε ἀπό τότε. Ἦρθε – δέν ἦρθε, ἄγνωστο. Ἄλλωστε καί νά ’ρχότανε δέ θά ’βρισκε πιά τό κατώφλι μέ τό ἀφράτο μάρμαρο γιά νά ξαποστάσει. Τό σπίτι εἶχε ἀπό αιρό παραδοθεῖ σέ μιά συμμορία ἐργολάβων καί στή θέση του ὑψώθηκε μιά πολυκατοικία ἀπ’ τίς πιό φρικαλέες. Τώρα ἑτοιμάζονται νά τήν γκρεμίσουν οἱ γελοῖοι. Ποιός ξέρει τί μεγαλεπήβολο σχέδιο συνέλαβε πάλι τό πονηρό μυαλό τους.

Ἄν γίνει αὐτό, θά παραφυλάγω νύχτα μέρα, ἰδίως ὅταν τό σκάψιμο θά ἔχει φτάσει στά θεμέλια, κι ἴσως μπορέσω νά ἐμποδίσω ἤ τουλάχιστο νά καθυστερήσω τό χτίσιμο τοῦ νέου ἐξαμβλώματος7. Τήν προηγούμενη φορά εἶχε βρεθεῖ ἐκεῖ στά βάθη ἕνα θαυμάσιο ψηφιδωτό, πού ἄρχιζε ἀπ’ τό οἰκόπεδο τοῦ δικοῦ μας σπιτιοῦ καί συνεχιζόταν πρός τό σπίτι τοῦ Κεμάλ. Τό ψηφιδωτό αὐτό οἱ δασκαλεμένοι ἐργάτες τό σκεπάσανε γρήγορα γρήγορα γιά νά μήν τούς σταματήσουν οἱ ἁρμόδιοι. Πάντως, τίς ὧρες πού τό ἔβλεπε τό φῶς τοῦ ἥλιου, γίνονταν διάφορα σχόλια ἀπ’ τήν ἔκθαμβη γειτονιά. Ὅλοι μιλούσανε γιά τήν ὀμορφιά καί τήν παλιά δόξα, μά ἀνάμεσα στά δυνατά λόγια καί τίς φωνές, ἄκουσα μιά γριά νά σιγολέει: «Στό σπίτι αὐτό καθόταν ἕνας μπέης, πού εἶχε μιά κόρη σάν τά κρύα τά νερά. Κυλιόταν κάτω, ὅταν φεύγανε, φιλοῦσε τό κατώφλι. Τέτοιο σπαραγμό δέν ματαεῖδα».

----------

1. τό πλαϊνό σπίτι τοῦ Κεμάλ· πρόκειται για το σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, όπου σήμερα στεγάζεται το τουρκικό προξενείο.

2. ντουτιά· η συκομουριά

3. Ἰσλαχανέ· περιοχή της Θεσσαλονίκης (τουρκ. σωφρονιστήριο)

4. μπαχτσέ· περιβολάκι

6. Μιά ἰταλιάνικη μπόμπα· αναφέρεται στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο (1940-1941)

7. ἐξάμβλωμα· έκτρωμα, κάθε τι το τερατώδες ή κακότεχνο

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α1. Ο Γ. Ιωάννου αντλεί τα θέματά του κυρίως από τα παιδικά του χρόνια, τον κόσμο της προσφυγιάς, τον πόλεμο, τη Θεσσαλονίκη, τον τρόπο ζωής των απλών ανθρώπων. Για καθεμιά από τις παραπάνω περιπτώσεις να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα μέσα από το κείμενο.

Μονάδες 15

Β1.α) Ο Αναστάσης Βιστωνίτης παρατηρεί ότι στα πεζογραφήματα του Γ. Ιωάννου «ο αφηγητής είναι η κυρίαρχη ατομική συνείδηση». Να αναφέρετε δύο στοιχεία που μπορούν να στηρίξουν την άποψη αυτή, καθώς και ένα παράδειγμα μέσα από το κείμενο, για καθένα από αυτά. (Μονάδες 8)

β) Να επισημάνετε στο κείμενο τα τρία βασικά χρονικά επίπεδα πάνω στα οποία οργανώνεται η αφήγηση και να τα σχολιάσετε συνοπτικά με αναφορές στο κείμενο. (Μονάδες 12)

Μονάδες 20

Β2.α) Να ερμηνεύσετε το νόημα των μεταφορών: κλεφτές ματιές (§ 2η), κάθεται κατατσακισμένη στο κατώφλι (§ 6η), είχε μαλακώσει την καρδιά (§ 6η), κατάγυμνη αυλή (§ 6η), αφράτο μάρμαρο (§ 7η). (Μονάδες 10)

β) Στην 7η παράγραφο: «Δεν την ξανάδαμε από τότε ... μυαλό τους», να εντοπίσετε την ειρωνεία του αφηγητή και να σχολιάσετε σύντομα τη σκοπιμότητά της. (Μονάδες 10)

Μονάδες 20

Γ1.α) Σε κάθε επίσκεψή της στο σπίτι η γυναίκα παραμένει στο κατώφλι της αυλής. Να εξηγήσετε σε μία παράγραφο τους λόγους της παραμονής της στο συγκεκριμένο χώρο. (Μονάδες 12)

β) « ἀνάμεσα στά δυνατά λόγια καί τίς φωνές, ἄκουσα μιά γριά νά σιγολέει: “Στό σπίτι αὐτό καθόταν ἕνας μπέης, πού εἶχε μιά κόρη σάν τά κρύα τά νερά. Κυλιόταν κάτω, ὅταν φεύγανε, φιλοῦσε τό κατώφλι. Τέτοιο σπαραγμό δέν ματαεῖδα”»: Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο το περιεχόμενο του ανωτέρω αποσπάσματος. (Μονάδες 13)

Μονάδες 25

Δ1. Να συγκρίνετε, ως προς το περιεχόμενο, το πεζογράφημα του Γ. Ιωάννου «Στοῦ Κεμάλ τό Σπίτι» με το απόσπασμα που ακολουθεί από την «Ἀπογραφή ζημιῶν» του ίδιου συγγραφέα.

Μονάδες 20

Δίπλα στό «Ἀκρόπολις» καί μέχρι τήν ὁδό Πλάτωνος ἦταν στή σειρά σπίτια μικρά καί παμπάλαια, ὅπου μέχρι καί τήν Κατοχή κατοικούσανε οἰκογένειες Ἑβραίων. Αὐτά, μέ τό ξενοδοχεῖο μαζί, σχημάτιζαν τή βορινή πλευρά τῆς πλατείας, πού σήμερα ὀνομάζεται «Μακεδονομάχων». Τά Σάββατα γριές Ἑβραίισες, μέ τίς πατροπαράδοτες ἀτλαζένιες1 φορεσιές τῆς Καστίλλιας, στεκόντουσαν στίς ἐξώπορτες μέ σταυρωμένα τά χέρια, γιά νάπεράσει ἥσυχα καί ἀναμάρτητα ἡ ἅγια ἀργία2. Τά σπίτια αὐτά, ἄν δέν εἶχαν προλάβει νά τά κατεδαφίσουν οἱ ἐργολάβοι, θά τά κατεδάφιζαν τώρα ὁπωσδήποτε οἱ στρατιωτικές μπουλντόζες, σέ συνεργασία, βέβαια, μέ τούς πολιτικούς μηχανικούς καί τούς ἄλλους σπουδαίους, πού δέν ξέρω τί νά πῶ, ἀλλά σάν πολύ εὔκολα, προκειμένου γιά παλαιά σπίτια, σημειώνουν τήν ἔνδειξη «κατεδαφιστέον». Θαρρεῖς καί τό θεωροῦν ὅλοι τους εὐκαιρία νά ἐξωραΐσουν τήν πόλη κατά τά γοῦστα τους καί τά πρότυπά τους, ἀπαλλάσσοντάς την ἀπό τίς ἐνοχλητικές αὐτές παλιατσαρίες3, πού πλαισιώνουν, καί πολύ ταιριαχτά μάλιστα, τά βυζαντινά μνημεῖα καί τούς χώρους τῆς παλαιᾶς ζωῆς. Ἔτσι σαρώθηκε σιγά σιγά, ἀπό χρόνια, ὅλη ἡ παλιά γειτονιά ἡ γύρω ἀπό τή Ροτόντα, δηλαδή ἡ παλιά ἑλληνική συνοικία τῆς Καμάρας, αὐτή πού ἔδινε τόν τόνο καί τά ἐπιχειρήματα, καί ἀφέθηκε ὁ τόπος ἐλεύθερος γιά νά φωτογραφίζουν οἱ τουρίστες μέ ἄνεση τή Ροτόντα.

(Γιώργου Ιωάννου, «Ἀπογραφή ζημιῶν», από τη συλλογή Το δικό μας αίμα, 1980)

----------

1. ατλαζένιες: γυαλιστερές

2. άγια αργία: εννοεί την ημέρα του Σαββάτου, ημέρα αργίας για τους Εβραίους

3. παλιατσαρίες: σύνολα παλαιών, φθαρμένων ή και άχρηστων αντικειμένων

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ

Α1. Παραδείγματα μέσα από το κείμενο που πιστοποιούν:

α. θέματα από τα παιδικά χρόνια: «Το δένδρο μας δεν ήταν … δεν μπορούσαν να τα φάνε.»

β. θέματα από τον κόσμο της προσφυγιάς: «Εμείς ως τότε θαρρούσαμε … και όχι τη γλώσσα.» και «Είχαμε και εμείς αφήσει σπίτια και αμπελοχώραφα εκεί κάτω.»

γ. θέματα από τον πόλεμο: «Μια ιταλιάνικη μπόμπα … να καταφέρει να το γκρεμίσει.»

δ. θέματα από τη Θεσσαλονίκη: «Ήταν, πάντως, ένα δένδρο …. και ακόμα πιο πέρα.»

ε. θέματα από τον τρόπο ζωής των απλών ανθρώπων: «Εμείς, πάντως, δεν παραλείπαμε … μας

ζητούσε.»

Β1. α. Στοιχεία του κειμένου στα οποία διακρίνεται η κυρίαρχη ατομική συνείδηση του αφηγητή είναι:

Η χρήση πρώτου προσώπου, το βιωματικό στοιχείο («το δένδρο μας δεν ήταν … οι μεταξοσκώληκές μου δεν μπορούσαν να τα φάνε»)

Η παρατηρητικότητα του αφηγητή: ο αφηγητής παρατηρεί, σχολιάζει και με την τεχνική της μνημονικής ανάκλησης φέρνει στο νου του γεγονότα του παρελθόντος («έμοιαζε πολύ κουρασμένη … ιδέα δεν είχαμε»).

β. Η αφήγηση δεν είναι γραμμική, δηλαδή τα γεγονότα δεν παρουσιάζονται με τη χρονολογική τους σειρά. Αντίθετα, συντίθεται παρόν και παρελθόν και διαπλέκονται διαφορετικές στιγμές. Έτσι, διαμορφώνονται τρία βασικά χρονικά επίπεδα:

α. το παρόν του αφηγητή: πρόκειται για το χρόνο κατά τον οποίο λαμβάνει χώρα η αφήγηση.

Ενδεικτικά χωρία: «Δεν ξαναφάνηκε η μαυροφορεμένη εκείνη γυναίκα», «Δεν την ξανάδαμε από τότε», (στις φράσεις αυτές εννοείται ο χρονικός προσδιορισμός «μέχρι σήμερα»), «Τώρα ετοιμάζονται να την γκρεμίσουν οι γελοίοι».

β. το παρελθόν: πρόκειται για το χρονικό διάστημα που καλύπτουν οι επισκέψεις της γυναίκας στο σπίτι του αφηγητή (1936 –λίγο μετά τον πόλεμο). Ενδεικτικά χωρία:»που ερχόταν στο κατώφλια μας κάθε χρονιά … άρεζαν τα μούρα μας τόσο πολύ», «την πρώτη φορά … και το έρημο σπίτι».

γ. πρόδρομη αναφορά: πρόκειται για μια υπόθεση που αφορά στο μέλλον της ανοικοδόμησης της πόλης, για την οποία ο αφηγητής εκφράζει οργή και σχεδόν αποτροπιασμό. Ενδεικτικά χωρία: «Αν γίνει αυτό, θα παραφυλάγω … το χτίσιμο του νέου εξαμβλώματος».

Β2. α. κλεφτές ματιές: το βλέμμα της γυναίκας διακριτικά, σχεδόν κρυφά, περιεργάζεται το σπίτι της, γιατί προφανώς δεν θα ήθελε να αποκαλυφθεί η καταγωγή, η ταυτότητα και η σχέση της με το

σπίτι.

Κάθεται κατατσακισμένη στο κατώφλι: ο προσδιορισμός «κατατσακισμένη» αποδίδει την ψυχική συντριβή της γυναίκας στη θέα του βομβαρδισμένου σπιτιού. Μαζί με το μισογκρεμισμένο σπίτι σωριάστηκαν και οι μνήμες μιας ευτυχισμένης εποχής.

Είχε μαλακώσει την καρδιά: η αντιπάθεια για τη μυστηριώδη γυναίκα που προκάλεσε αρχικά η αποκάλυψη της ταυτότητάς της υποχωρεί καθώς το κοινό πάθος (ο ξεριζωμός από τις πατρογονικές εστίες) αμβλύνει τις εθνικές διαφορές.

Κατάγυμνη αυλή: ο προσδιορισμός «κατάγυμνη» που προσωποποιεί τον προσδιοριζόμενο όρο αποδίδει εμφατικά την εγκατάλειψη του σπιτιού αλλά και την καταστροφή που προκάλεσαν στην αυλή οι βομβαρδισμοί.

Αφράτο μάρμαρο: τονίζεται η ποιότητα των υλικών που επιλέγονταν στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ώστε να αναδεικνύεται η αρχοντιά της πόλης.

β. Η ειρωνεία του αφηγητή εντοπίζεται στο εξής σημείο: «Ποιος ξέρει τι μεγαλεπίβολο σχέδιο

συνέλαβε πάλι το πονηρό μυαλό τους». Εξυπηρετεί την πρόθεση του αφηγητή να στηλιτεύσει τον βίαιο τρόπο με τον οποίο επιχειρήθηκε ο εξαστισμός και εκσυγχρονισμός της Θεσσαλονίκης. Η διαδικασία αυτή, απότομη, αμέθοδη και υπαγορευμένη κυρίως από αγοραία κερδοσκοπικά συμφέροντα θυσιάζει την υψηλή αισθητική αιώνων και τη συνέχεια της υψηλής κληρονομιάς.

Γ1 α. Η επιλογή της γυναίκας να παραμένει στο κατώφλι του σπιτιού μπορεί να ερμηνευτεί

ποικιλοτρόπως:

Επιδιώκει να αφήσει, έστω και διακριτικά, το βλέμμα της να απολαύσει την εικόνα του άλλοτε δικού της σπιτιού, η οποία ενεργοποιεί μνήμες από ένα ευτυχισμένο παρελθόν,

Ανακουφίζει, έστω και παροδικά, το αίσθημα της νοσταλγίας και τον πόνο του

εκπατρισμού,

Απολαμβάνει μία ψευδαίσθηση παλινόστησης,

Παράλληλα δεν θέλει να αποκαλύψει την ταυτότητά της ώστε να μην προκαλέσει τους Έλληνες λόγω του βεβαρημένου πρόσφατου παρελθόντος, και για αυτό δεν προχωρά μέσα

στο σπίτι.

Γνωρίζει ότι δεν δικαιούται να ζητήσει να εισέλθει στο εσωτερικό του σπιτιού. Άλλωστε

ήταν αξιοπρεπής και διακριτική.

Το κατώφλι του σπιτιού είναι χώρος σύμβολο για τη γυναίκα. Από αυτό την τράβηξαν βίαια αποσπώντας την από το οικείο περιβάλλον, γεγονός που υποδηλώνει τραυματική εμπειρία.

Γ1 β. Με αφορμή την αποκάλυψη του παλιού ψηφιδωτού στο σπίτι του αφηγητή, μια γριά αποκαλύπτει την ταυτότητα της άγνωστης γυναίκας δραματοποιώντας τη σκηνή του ξεριζωμού της από το πατρικό της σπίτι.

Ο πόνος της αποδίδεται παραστατικά με την εικόνα της νεαρής τότε κοπέλας να φιλά σπαρακτικά το κατώφλι του σπιτιού της λίγο πριν το αποχωριστεί για πάντα. Βέβαια ο αφηγητής δεν χρειάζεται να συνδέσει τα δύο πρόσωπα, αυτό της μυστηριώδους γυναίκας και της νεαρής κοπέλας, αφού τα στοιχεία που αποκαλύπτει η γριά («μια κόρη σαν τα κρύα τα νερά», «καθόταν ένας μπέης», «φιλούσε το κατώφλι») συνδέονται με την αρχοντική καταγωγή και τη νοσταλγική διάθεση της ώριμης πλέον επισκέπτριας.

Δ1. Ως προς το περιεχόμενο:

Η Θεσσαλονίκη ως χώρος στον οποίο εξελίσσονται οι υποθέσεις και των δύο κειμένων,

Η Θεσσαλονίκη ως πόλη πολυεθνική και πολυπολιτισμική, που κατοικείται εκτός από

Έλληνες και από άλλους πληθυσμούς, Τούρκοι, Εβραίοι.

Ο βάναυσος και αμέθοδος εξαστισμός – εκμοντερνισμός της Θεσσαλονίκης, ο οποίος είχε

ως αποτέλεσμα την καταστροφή της αρχοντιάς και του ιδιαίτερου χρώματός της και την

απόρριψη παλαιών τρόπων ζωής σε αυτήν.

Ο ρόλος που έπαιξαν στον εκμοντερνισμό αυτό τα ληστρικά κερδοσκοπικά συμφέροντα

εργολάβων με τη συνέργεια διαφόρων άλλων εξουσιών.

Πηγή: poukamisas.gr