Γραμματολογικά στοιχεία
• Η Κική Δημουλά εντάσσεται στη μεταπολεμική ποίηση και επομένως στη μοντέρνα ή νεωτερική ποίηση. Χαρακτηριστικά είναι τα γνωρίσματα αυτής της ποίησης στο εξεταζόμενο ποίημα: ελεύθερος στίχος, απουσία των δεσμεύσεων που επιβάλλουν η αλληλουχία και η σαφήνεια. Μάλιστα σε ορισμένα σημεία τα τελευταία γίνονται τόσο έντονα ώστε να μιλάμε για υπερρεαλιστικές επιδράσεις στην ποίηση της Κ. Δημουλά (η συνειρμική λειτουργία, αλλά και φράσεις ασαφείς και πολύσημες, γεννημένες από μια οργιώδη φαντασία: κοσμογονία τῶν μαρμάρων, εὐγονία ἀγαλμάτων, σοδειά ἀκινησίας).
• Πιο χρήσιμη είναι εδώ η ένταξη της ποιήτριας σε μια άλλη κατηγορία, αυτήν της γυναικείας γραφής. Έχει επισημανθεί ότι η Κ. Δημουλά εκπροσωπεί τη γυναικεία γραφή, το στίγμα του γυναικείου φύλου στη λογοτεχνία, αν όχι μια καθαρά γυναικεία λογοτεχνία. Το Σημεῖο Ἀναγνωρίσεως, με κύριο θέμα του τη γυναικεία αιχμαλωσία, ιδωμένη μάλιστα με μια καθαρά γυναικεία ματιά, είναι σίγουρα αντιπροσωπευτικό δείγμα μιας τέτοιας λογοτεχνίας.
• Η ποιήτριά μας εστιάζει συνήθως την προσοχή της σε «αντικειμενικά ασήμαντα» αντικείμενα και γεγονότα, από τα οποία αφορμάται και τα μετασχηματίζει σε σύμβολα της ζωής και της μοίρας. Το ίδιο κάνει κι εδώ: ένα άγαλμα που παριστάνει μια γυναικεία μορφή κάποιοι προσέξουν ότι παριστάνεται δεμένη και που στολίζει κάποιο πάρκο, μετασχηματίζεται από την ποιητική ματιά της Κ. Δημουλά σε τραγικό σύμβολο της γυναικείας μοίρας. Με άλλα λόγια, ένα από τα πολλά γλυπτά που κοσμούν αστικούς χώρους καμιά πρόθεση να αποτελέσει το επίκεντρο της προσοχής και της αισθητικής συγκίνησης γίνεται για την ποιήτρια μια εμπειρία περίπου συγκλονιστική, εμπνέει ένα ποίημα γεμάτο πικρία για τη γυναικεία μοίρα ανά τους αιώνες.
Δομή
Το περιεχόμενο του ποιήματος δομείται με έναν τρόπο που θυμίζει δοκίμιο: έχει έναν πρόλογο που θέτει ερεθιστικά το θέμα του (στ. 1-2)• έχει το κύριο μέρος του, που αποτελείται από μια περιγραφική ενότητα (στ. 3-19) και δύο αποδεικτικές (στ. 20-30 και 31-40: αποδεικνύουν πόσο ισχυρή είναι η γυναικεία σκλαβιά)• έχει τον επίλογό του, που συνοψίζει και συμπεραίνει (στ. 41-42).
Ανάλυση
• Το βασικό περιεχόμενο του ποιήματος είναι η γυναικεία αιχμαλωσία, όπως τη βλέπει η ποιήτρια σε ένα άγαλμα, που μάλιστα δεν είναι σίγουρο ότι πλάστηκε για να σημαίνει ακριβώς αυτό. Κατά την Κ. Δημουλά η αιώνια γυναικεία αιχμαλωσία είναι τόσο ισχυρός «θεσμός» ώστε κι αν ακόμα απελευθερώνονταν τα αγάλματα από το μάρμαρο πράγμα αδύνατο θα εξακολουθούσε να υπάρχει. Με άλλα λόγια, η γυναικεία αιχμαλωσία παρουσιάζεται εδώ ως ισχυρότερη από αυτήν που επιβάλλει το μάρμαρο στις μορφές των αγαλμάτων, τα δεσμά της γυναίκας πιο ισχυρά από τις ιστορικές και φυσικές δεσμεύσεις, αυτές που στερούν από τους δούλους την ελευθερία, από τους νεκρούς την αθανασία και από το αίσθημά μας τη γαλήνη. Αυτή η αιχμαλωσία γίνεται, κατά την ποιήτρια, δεύτερη φύση για τη γυναίκα: σέ λέω γυναίκα / γιατ' εἶσ' αἰχμάλωτη. Οι στίχοι αυτοί δείχνουν την ταύτιση που έχει γίνει στο νου της Κ. Δημουλά ανάμεσα στην αιχμαλωσία και τη γυναίκα, έτσι ώστε για την ποιήτρια σημείο αναγνωρίσεως της γυναικείας ταυτότητας δεν αποτελούν τα εξωτερικά ανατομικά χαρακτηριστικά, οι γοφοί που ὑπόσχονται εὐγονία και καλή σοδειά, αλλά η ίδια η αιχμαλωσία. Δεν μπορούμε, βέβαια, να κατατάξουμε την ποιήτρια σε εκείνους που θεωρούν φυσική κατάσταση τη γυναικεία δουλεία, δε θα ταίριαζε αυτό στην όλη πνευματική παρουσία της. Κάτι άλλο συμβαίνει εδώ: είναι τέτοια η πικρία της για την αιχμαλωσία της γυναίκας ανά τους αιώνες ώστε, στα πλαίσια μιας εκφραστικής (ποιητικής) υπερβολής, τη χαρακτηρίζει ισχυρότερη κι από την αιχμαλωσία των αγαλμάτων.
• Ας προσέξουμε την πικρή ειρωνεία που περιέχουν οι στίχοι 35-37 σχετικά με τη γυναικεία προσφορά στην κοινωνία, με αυτό που θεωρείται μάλλον η γυναικεία προσφορά.
• Όπως το συνηθίζει, η ποιήτρια Κ. Δημουλά αναδεικνύει εδώ το σκηνικό ενός αστικού χώρου: ένα άγαλμα που κοσμεί ένα πάρκο, ένας χώρος εντελώς ρεαλιστικός, που αποτελεί μια ποιητική αφετηρία προς το εσωτερικό, προς το φανταστικό, προς το φιλοσοφικό.
• Έχει επισημανθεί ότι τα ποιήματα της Κικής Δημουλά αναπτύσσονται διαλεκτικά, με αφετηρία το συγκεκριμένο και υλικό και με κατάληξη το αφηρημένο και εσωτερικό. Αυτό συμβαίνει και εδώ: αφετηρία είναι το άγαλμα, ένα απτό και συγκεκριμένο ερέθισμα, με πολύ συγκεκριμένη μάλιστα μορφή• η κατάληξη όμως του ποιήματος είναι κάτι πολύ πιο εσωτερικό, είναι το συναίσθημα που δοκιμάζει αυτή η γυναικεία μορφή που η ποιήτρια την αντιμετωπίζει σαν ζώσα μορφή καθώς και τα σημαινόμενα αυτής της αιχμάλωτης ύπαρξης, σημαινόμενα μάλιστα που είναι σε μεγάλο βαθμό υποκειμενικά. Διότι είναι μεν αντικειμενικό το τι συμβολίζει μια δεμένη πισθάγκωνα μορφή, αλλά είναι σίγουρα υποκειμενική και προσωπική η ανάγνωσή της από την ποιήτρια, η οποία τόσο πολύ ταυτίζει τη γυναικεία μοίρα με την αιχμαλωσία ώστε αναγνωρίζει τη γυναίκα στην ίδια την αιχμαλωσία (Σέ λέω γυναίκα / γιατί εἷσ' αἰχμάλωτη.), θεωρεί την αιχμαλωσία σημείο αναγνωρίσεως της γυναικείας ταυτότητας.
• Το ποίημα αυτό, μεταξύ των άλλων, συμβάλλει στο διάλογο γύρω από την πρόσληψη του έργου τέχνης. Η ποιήτρια παρουσιάζεται να ερμηνεύει και να νιώθει ένα γλυπτό με έναν τρόπο αρκετά προσωπικό και πρωτότυπο, που μάλλον δε θα ήταν μέσα στις προθέσεις του γλύπτη. Ενισχύεται έτσι η άποψη που θέλει το έργο τέχνης να έχει μια αυτόνομη ζωή από τη στιγμή που φεύγει από τα χέρια του δημιουργού, να δέχεται αναγνώσεις και ερμηνείες προσωπικές, βιωματικές και επομένως πολύ διαφορετικές από άτομο σε άτομο, να λέει διαφορετικά πράγματα σε κάθε πρόσωπο, τόσο διαφορετικά που θα ήταν αδύνατο να τα έχει καν προβλέψει ο δημιουργός. Αυτή η πολυσημία είναι, πάντα κατά την ίδια άποψη, μια από τις μαγικές ιδιότητες της τέχνης, διότι η τελευταία μπορεί μέσα από ένα έργο να πει πράγματα πολύ περισσότερα κι ωστόσο αυθεντικά από ό,τι προτίθεται να εκφράσει ο καλλιτέχνης μέσα από το συγκεκριμένο έργο.
• Υπάρχουν στο ποίημα κάποιες εκφράσεις που πραγματοποιούν τη βούληση της ποιήτριας να εναρμονίσει μεταξύ τους αντίπαλα ζεύγη: στις φράσεις σκοινί μαρμάρινο, πορεία τῶν μαρμάρων, κοσμογονία τῶν μαρμάρων, εὐγονία ἀγαλμάτων, σοδειά ἀκινησίας συνεργάζεται το φανταστικό με το πραγματικό, το λογικό με το παράλογο. Είναι οι φράσεις αυτές που πραγματώνουν την άποψη της ποιήτριας ότι το ποιητικό αποτέλεσμα δεν το παράγει κάθε λέξη χωριστά αλλά η συνήχηση των λέξεων.
Εκφραστικά μέσα
Έντονη είναι η λειτουργία των σχημάτων λόγου στο ποίημα.
• Το χιαστό των στ. 1-2 (κατευθείαν ἄγαλμα...γυναίκα κατευθείαν) αλλά και η επανάληψη της λέξης κατευθείαν και των πρώτων δύο στίχων (στ. 31-32 και 41) τονίζουν τη διαφορετική ανάγνωση που επιφυλάσσει η ποιήτρια στο άγαλμα.
• Η προσωποποίηση και το β΄ ενικό πρόσωπο της επιτρέπουν να απευθυνθεί με αμεσότερο και οικειότερο τρόπο στο άγαλμα άλλωστε η Κ. Δημουλά δε μιλά στο άγαλμα μόνο ως ποιήτρια αλλά και ως γυναίκα.
• Οι μεταφορές έχουν το συνήθη ποιητικό τους ρόλο: δίνουν λυρισμό, παραστατικότητα (εικονοποιία) και ευστοχία.
• Η αμφισημία του στ. 14 (γλύπτης μπορεί να είναι ο δημιουργός του αγάλματος αλλά και ο δημιουργός της γυναίκας, ο Θεός) προϊδεάζει γι αυτό που θέλει να εκφράσει η ποιήτρια, την αιωνιότητα και τη σταθερότητα της γυναικείας αιχμαλωσίας.
• Η Κική Δημουλά εντάσσεται στη μεταπολεμική ποίηση και επομένως στη μοντέρνα ή νεωτερική ποίηση. Χαρακτηριστικά είναι τα γνωρίσματα αυτής της ποίησης στο εξεταζόμενο ποίημα: ελεύθερος στίχος, απουσία των δεσμεύσεων που επιβάλλουν η αλληλουχία και η σαφήνεια. Μάλιστα σε ορισμένα σημεία τα τελευταία γίνονται τόσο έντονα ώστε να μιλάμε για υπερρεαλιστικές επιδράσεις στην ποίηση της Κ. Δημουλά (η συνειρμική λειτουργία, αλλά και φράσεις ασαφείς και πολύσημες, γεννημένες από μια οργιώδη φαντασία: κοσμογονία τῶν μαρμάρων, εὐγονία ἀγαλμάτων, σοδειά ἀκινησίας).
• Πιο χρήσιμη είναι εδώ η ένταξη της ποιήτριας σε μια άλλη κατηγορία, αυτήν της γυναικείας γραφής. Έχει επισημανθεί ότι η Κ. Δημουλά εκπροσωπεί τη γυναικεία γραφή, το στίγμα του γυναικείου φύλου στη λογοτεχνία, αν όχι μια καθαρά γυναικεία λογοτεχνία. Το Σημεῖο Ἀναγνωρίσεως, με κύριο θέμα του τη γυναικεία αιχμαλωσία, ιδωμένη μάλιστα με μια καθαρά γυναικεία ματιά, είναι σίγουρα αντιπροσωπευτικό δείγμα μιας τέτοιας λογοτεχνίας.
• Η ποιήτριά μας εστιάζει συνήθως την προσοχή της σε «αντικειμενικά ασήμαντα» αντικείμενα και γεγονότα, από τα οποία αφορμάται και τα μετασχηματίζει σε σύμβολα της ζωής και της μοίρας. Το ίδιο κάνει κι εδώ: ένα άγαλμα που παριστάνει μια γυναικεία μορφή κάποιοι προσέξουν ότι παριστάνεται δεμένη και που στολίζει κάποιο πάρκο, μετασχηματίζεται από την ποιητική ματιά της Κ. Δημουλά σε τραγικό σύμβολο της γυναικείας μοίρας. Με άλλα λόγια, ένα από τα πολλά γλυπτά που κοσμούν αστικούς χώρους καμιά πρόθεση να αποτελέσει το επίκεντρο της προσοχής και της αισθητικής συγκίνησης γίνεται για την ποιήτρια μια εμπειρία περίπου συγκλονιστική, εμπνέει ένα ποίημα γεμάτο πικρία για τη γυναικεία μοίρα ανά τους αιώνες.
Δομή
Το περιεχόμενο του ποιήματος δομείται με έναν τρόπο που θυμίζει δοκίμιο: έχει έναν πρόλογο που θέτει ερεθιστικά το θέμα του (στ. 1-2)• έχει το κύριο μέρος του, που αποτελείται από μια περιγραφική ενότητα (στ. 3-19) και δύο αποδεικτικές (στ. 20-30 και 31-40: αποδεικνύουν πόσο ισχυρή είναι η γυναικεία σκλαβιά)• έχει τον επίλογό του, που συνοψίζει και συμπεραίνει (στ. 41-42).
Ανάλυση
• Το βασικό περιεχόμενο του ποιήματος είναι η γυναικεία αιχμαλωσία, όπως τη βλέπει η ποιήτρια σε ένα άγαλμα, που μάλιστα δεν είναι σίγουρο ότι πλάστηκε για να σημαίνει ακριβώς αυτό. Κατά την Κ. Δημουλά η αιώνια γυναικεία αιχμαλωσία είναι τόσο ισχυρός «θεσμός» ώστε κι αν ακόμα απελευθερώνονταν τα αγάλματα από το μάρμαρο πράγμα αδύνατο θα εξακολουθούσε να υπάρχει. Με άλλα λόγια, η γυναικεία αιχμαλωσία παρουσιάζεται εδώ ως ισχυρότερη από αυτήν που επιβάλλει το μάρμαρο στις μορφές των αγαλμάτων, τα δεσμά της γυναίκας πιο ισχυρά από τις ιστορικές και φυσικές δεσμεύσεις, αυτές που στερούν από τους δούλους την ελευθερία, από τους νεκρούς την αθανασία και από το αίσθημά μας τη γαλήνη. Αυτή η αιχμαλωσία γίνεται, κατά την ποιήτρια, δεύτερη φύση για τη γυναίκα: σέ λέω γυναίκα / γιατ' εἶσ' αἰχμάλωτη. Οι στίχοι αυτοί δείχνουν την ταύτιση που έχει γίνει στο νου της Κ. Δημουλά ανάμεσα στην αιχμαλωσία και τη γυναίκα, έτσι ώστε για την ποιήτρια σημείο αναγνωρίσεως της γυναικείας ταυτότητας δεν αποτελούν τα εξωτερικά ανατομικά χαρακτηριστικά, οι γοφοί που ὑπόσχονται εὐγονία και καλή σοδειά, αλλά η ίδια η αιχμαλωσία. Δεν μπορούμε, βέβαια, να κατατάξουμε την ποιήτρια σε εκείνους που θεωρούν φυσική κατάσταση τη γυναικεία δουλεία, δε θα ταίριαζε αυτό στην όλη πνευματική παρουσία της. Κάτι άλλο συμβαίνει εδώ: είναι τέτοια η πικρία της για την αιχμαλωσία της γυναίκας ανά τους αιώνες ώστε, στα πλαίσια μιας εκφραστικής (ποιητικής) υπερβολής, τη χαρακτηρίζει ισχυρότερη κι από την αιχμαλωσία των αγαλμάτων.
• Ας προσέξουμε την πικρή ειρωνεία που περιέχουν οι στίχοι 35-37 σχετικά με τη γυναικεία προσφορά στην κοινωνία, με αυτό που θεωρείται μάλλον η γυναικεία προσφορά.
• Όπως το συνηθίζει, η ποιήτρια Κ. Δημουλά αναδεικνύει εδώ το σκηνικό ενός αστικού χώρου: ένα άγαλμα που κοσμεί ένα πάρκο, ένας χώρος εντελώς ρεαλιστικός, που αποτελεί μια ποιητική αφετηρία προς το εσωτερικό, προς το φανταστικό, προς το φιλοσοφικό.
• Έχει επισημανθεί ότι τα ποιήματα της Κικής Δημουλά αναπτύσσονται διαλεκτικά, με αφετηρία το συγκεκριμένο και υλικό και με κατάληξη το αφηρημένο και εσωτερικό. Αυτό συμβαίνει και εδώ: αφετηρία είναι το άγαλμα, ένα απτό και συγκεκριμένο ερέθισμα, με πολύ συγκεκριμένη μάλιστα μορφή• η κατάληξη όμως του ποιήματος είναι κάτι πολύ πιο εσωτερικό, είναι το συναίσθημα που δοκιμάζει αυτή η γυναικεία μορφή που η ποιήτρια την αντιμετωπίζει σαν ζώσα μορφή καθώς και τα σημαινόμενα αυτής της αιχμάλωτης ύπαρξης, σημαινόμενα μάλιστα που είναι σε μεγάλο βαθμό υποκειμενικά. Διότι είναι μεν αντικειμενικό το τι συμβολίζει μια δεμένη πισθάγκωνα μορφή, αλλά είναι σίγουρα υποκειμενική και προσωπική η ανάγνωσή της από την ποιήτρια, η οποία τόσο πολύ ταυτίζει τη γυναικεία μοίρα με την αιχμαλωσία ώστε αναγνωρίζει τη γυναίκα στην ίδια την αιχμαλωσία (Σέ λέω γυναίκα / γιατί εἷσ' αἰχμάλωτη.), θεωρεί την αιχμαλωσία σημείο αναγνωρίσεως της γυναικείας ταυτότητας.
• Το ποίημα αυτό, μεταξύ των άλλων, συμβάλλει στο διάλογο γύρω από την πρόσληψη του έργου τέχνης. Η ποιήτρια παρουσιάζεται να ερμηνεύει και να νιώθει ένα γλυπτό με έναν τρόπο αρκετά προσωπικό και πρωτότυπο, που μάλλον δε θα ήταν μέσα στις προθέσεις του γλύπτη. Ενισχύεται έτσι η άποψη που θέλει το έργο τέχνης να έχει μια αυτόνομη ζωή από τη στιγμή που φεύγει από τα χέρια του δημιουργού, να δέχεται αναγνώσεις και ερμηνείες προσωπικές, βιωματικές και επομένως πολύ διαφορετικές από άτομο σε άτομο, να λέει διαφορετικά πράγματα σε κάθε πρόσωπο, τόσο διαφορετικά που θα ήταν αδύνατο να τα έχει καν προβλέψει ο δημιουργός. Αυτή η πολυσημία είναι, πάντα κατά την ίδια άποψη, μια από τις μαγικές ιδιότητες της τέχνης, διότι η τελευταία μπορεί μέσα από ένα έργο να πει πράγματα πολύ περισσότερα κι ωστόσο αυθεντικά από ό,τι προτίθεται να εκφράσει ο καλλιτέχνης μέσα από το συγκεκριμένο έργο.
• Υπάρχουν στο ποίημα κάποιες εκφράσεις που πραγματοποιούν τη βούληση της ποιήτριας να εναρμονίσει μεταξύ τους αντίπαλα ζεύγη: στις φράσεις σκοινί μαρμάρινο, πορεία τῶν μαρμάρων, κοσμογονία τῶν μαρμάρων, εὐγονία ἀγαλμάτων, σοδειά ἀκινησίας συνεργάζεται το φανταστικό με το πραγματικό, το λογικό με το παράλογο. Είναι οι φράσεις αυτές που πραγματώνουν την άποψη της ποιήτριας ότι το ποιητικό αποτέλεσμα δεν το παράγει κάθε λέξη χωριστά αλλά η συνήχηση των λέξεων.
Εκφραστικά μέσα
Έντονη είναι η λειτουργία των σχημάτων λόγου στο ποίημα.
• Το χιαστό των στ. 1-2 (κατευθείαν ἄγαλμα...γυναίκα κατευθείαν) αλλά και η επανάληψη της λέξης κατευθείαν και των πρώτων δύο στίχων (στ. 31-32 και 41) τονίζουν τη διαφορετική ανάγνωση που επιφυλάσσει η ποιήτρια στο άγαλμα.
• Η προσωποποίηση και το β΄ ενικό πρόσωπο της επιτρέπουν να απευθυνθεί με αμεσότερο και οικειότερο τρόπο στο άγαλμα άλλωστε η Κ. Δημουλά δε μιλά στο άγαλμα μόνο ως ποιήτρια αλλά και ως γυναίκα.
• Οι μεταφορές έχουν το συνήθη ποιητικό τους ρόλο: δίνουν λυρισμό, παραστατικότητα (εικονοποιία) και ευστοχία.
• Η αμφισημία του στ. 14 (γλύπτης μπορεί να είναι ο δημιουργός του αγάλματος αλλά και ο δημιουργός της γυναίκας, ο Θεός) προϊδεάζει γι αυτό που θέλει να εκφράσει η ποιήτρια, την αιωνιότητα και τη σταθερότητα της γυναικείας αιχμαλωσίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου