Ο ΚΑΙΡΟΣ

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΓΩΝΙΑ –Νασιόπουλος Απόστολος

Τρίτη 13 Δεκεμβρίου 2011

ΕΥΘΥΣ ΚΑΙ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

Λατινικά: Μετατροπές πλάγιου λόγου σε ευθύ και το αντίστροφο

· Έχουμε πλάγιο λόγο, όταν τα λόγια κάποιου ανακοινώνονται εξαρτημένα από ένα ρήμα λεκτικό, δοξαστικό, γνωστικό, ερωτηματικό ή βουλητικό.

· Στον πλάγιο λόγο τροποποιούνται γενικά εγκλίσεις, χρόνοι, πρόσωπα, αντωνυμίες, προσωπικές ή κτητικές και κάποια επιρρήματα.

· Έτσι γενικά στον πλάγιο λόγο έχουμε ή ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ή ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ.

Πιο συγκεκριμένα:

Α. Ο Ευθύς λόγος κρίσης εκφέρεται:

α) Με οριστική (πραγματικό).

β) Με Δυνητική Υποτακτική (Coniuctivus Potentialis) και άρνηση non σε Ενεστώτα ή Παρακείμενο (στο παρόν) και σε Παρατατικό (στο παρελθόν).

γ) Με Υποτακτική του απραγματοποίητου (Irrealis) σε Παρατατικό (για το παρόν) ή Υπερσυντέλικο (για το παρελθόν).

π.χ. α) Caesar facit bellum contra Gallos.

β) Caesar faciat (= μπορεί να κάνει) bellum contra Gallos.

γ) Caesar fecisset bellum (= θα είχε κάνει) contra Gallos.

Ο Πλάγιος λόγος κρίσης εκφέρεται:

Σε όλες τις περιπτώσεις τρέπει το ρήμα σε ΕΙΔΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ.

α) Την οριστική σε απαρέμφατο Ενεστώτα (σύγχρονο), Παρακειμένου (προτερόχρονο), Μέλλοντα (υστερόχρονο), αδιάφορο αν το ρήμα εξάρτησης είναι σε αρκτικό ή ιστορικό χρόνο.

Δηλαδή:

· οριστική ΕΝΣ > απαρέμφατο ΕΝΣ (το σύγχρονο).

· οριστική ΠΡΤ, ΠΡΚ, ΥΠΣ > απαρέμφατο ΠΡΚ (το προτερόχρονο).

· οριστική ΜΕΛΛ., Σ.Μ. > απαρέμφατο ΜΕΛΛ. (το υστερόχρονο).

Σημειώσεις:

1. Σε ετεροπροσωπία με το ρήμα εξάρτησης το υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου σε αιτιατική.

2. Σε ταυτοπροσωπία με το ρήμα εξάρτησης το υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου σε αιτιατική από τις προσωπικές αντωνυμίες me, te, se, nos, vos, se.

3. Σε ταυτοπροσωπία με το ρήμα εξάρτησης το υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου δε δηλώνεται (αλλά εννοείται σε ονομαστική), αν το ρήμα εξάρτησης είναι παθητικό λεκτικό ή δοξαστικό*2.

β) Τη Δυνητική Υποτακτική σε posse + απαρέμφατο του ρήματος (πάντα ΕΝΣ) – (σπάνια potuisse αντί του posse).

γ) Την Υποτακτική irrealem σε περίφραση –urumamum fuisse ή αν το ρήμα δεν έχει σουπίνο ή είναι αμετάβατο σε περίφραση futurum fuisse ut + Υποτακτική Ενεστώτα από αρκτικό χρόνο, Παρατατικού από ιστορικό χρόνο.

Παραδείγματα:

α) Caesar facit bellum contra Gallos > Romani dicunt (dicebant) Caesarem bellum contra Gallos facere (σύγχρονο).

β) Murena vixit in Asia > Murena dicit (dixit) se vixisse in Asia (προτερόχρονο).

γ) Murena vixit in Asia > Murena dicitur (dictus est) vixisse in Asia (προτερόχρονο).

δ) Romani dicunt (dicebant) Caesarem bellum contra Gallos facisse (προτερόχρονο).

ε) Romani dicunt (dicebant) Caesarem bellum contra Gallos facturum esse (υστερόχρονο).

στ) Romani dicunt (dicebant) Caesarem bellum contra Gallos facere posse.

ζ) Romani dicunt (dicebant) Caesarem bellum contra Gallos facturum fuisse.

Αλλά ο ευθύς λόγος του απραγματοποίητου: Nos didicissemus id (= θα το είχαμε μάθει) > στον πλάγιο λόγο θα γίνει: Dicimus se futurum fuisse ut discamus id ή Diximus se futurum fuisse ut disceremus id.

Β. Ο Ευθύς λόγος επιθυμίας εκφέρεται:

α) με Προστακτική: Pugnate fortiter.

β) με Υποτακτική προτρεπτική ή αποτρεπτική (σε α΄ πληθυντικό πρόσωπο ΕΝΣ) π.χ. Pugnemus fortiter! // Ne eamus ad eos!

γ) με Υποτακτική που εκφράζει προσταγή ή απαγόρευση (κανονικά στο γ΄ πρόσωπο ΕΝΣ. Στην απαγόρευση: ne + β΄ πρόσωπο Υποτακτικής ΠΡΚ ή γ΄ πρόσωπο ΕΝΣ ή ΠΡΚ).

δ) με Υποτακτική ευχετική (σε όλους τους χρόνους με μπροστά το utinam [= μακάρι]).

ε) με Υποτακτική παραχωρητική (σε ΕΝΣ ή ΠΡΚ).

στ) με Υποτακτική απορηματική (κυρίως σε ΕΝΣ – ευθεία ερώτηση).

ζ) με noli, nolite + απαρέμφατο ΕΝΣ (άλλος τρόπος εκφοράς της απαγόρευσης στα λατινικά).

Ο Πλάγιος λόγος επιθυμίας εκφέρεται:

Εξαρτάται από ρήματα, βουλητικά, προτρεπτικά, κελευστικά, παρακλητικά, συμβουλευτικά και εφετικά.

Εκφέρεται: α) με τελικό απαρέμφατο (πάντα ΕΝΣ) του πλαγίου λόγου επιθυμίας (από ρήματα βουλητικά: volo και κελευστικά (πάντα από το iubeo).

β) με βουλητική πρόταση (με τη γνωστή εκφορά των βουλητικών προτάσεων, ανάλογα με τους κανόνες της ακολουθίας των χρόνων, τους οποίους ρυθμίζει το ρήμα εξάρτησης) [ut > για κατάφαση, ne > για άρνηση].

γ) με απλή υποτακτική (χωρίς το ut) [συνήθως απ’ τα δυνητικά velim, malim, nolim, vellem κ.τ.λ.].

Σημειώσεις:

1. Η έκφραση απαγόρευσης (noli, nolite + απρφτ ΕΝΣ ή ne + υποτακτική ΠΡΚ) γίνεται αποφατική βουλητική πρόταση (ne + υποτακτική) με ρήμα βγαλμένο από το απρφτ ΕΝΣ ή την υποτακτική ΠΡΚ της απαγόρευσης.

2. Για την ταυτοπροσωπία – ετεροπροσωπία του τελικού απαρεμφάτου του πλαγίου λόγου επιθυμίας ισχύει ό,τι και στα αρχαία ελληνικά.

Παραδείγματα:

α) Pugnate fortiter > Caesar iubet milites fortiter pugnare.

β) Pugnate fortiter > Caesar hortatur (hortabatur) milites ut fortiter pugnent (pugnarent).

γ) Pugnate fortiter > Caesar vellet milites fortiter pugnarent.

δ) Opibus urbis nοlite confidere > Incitat (incitavit) eos ne opibus urbis confidant (confiderent) [η έκφραση απαγόρευσης έγινε αποφατική βουλητική πρόταση].

ΣΗΜΕΙΩΣΗ:

Όταν ο πλάγιος λόγος κρίσης ή επιθυμίας εξαρτάται από ερωτηματικά ρήματα, τότε έχουμε πλάγιες ερωτήσεις κρίσεως ή επιθυμίας που ήδη διδαχτήκαμε.

Γ. Μετατροπή μιας Ευθείας ερώτησης σε Πλάγια:

Μια ευθεία ερώτηση κρίσεως ή επιθυμίας, όταν μεταφέρεται στον πλάγιο λόγο δεν αλλάζει τρόπο εισαγωγής*, απλώς εξαρτάται από ένα ρήμα που δηλώνει ερώτηση – απορία, από κύρια πρόταση γίνεται δευτερεύουσα και εκφέρεται πάντα με υποτακτική με τους εξής τρόπους:

ΕΥΘΕΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ ΠΛΑΓΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ

Ενεστώτας Ενεστώτας (από αρκτικό χρόνο)

Παρατατικός (από ιστορικό χρόνο)

ΕΥΘΕΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ ΠΛΑΓΙΑ ΕΡΩΤΗΣΗ

Παρατατικός Παρακείμενος (από αρκτικό χρόνο)

Παρακείμενος Υπερσυντέλικος (από ιστορικό χρόνο)

Υπερσυντέλικος

Μέλλοντας -urus sim (από αρκτικό χρόνο)

Σ. Μέλλοντας -urus essem (από ιστορικό χρόνο)

Δ. Ο Πλάγιος λόγος στις δευτερεύουσες προτάσεις:

Οι δευτερεύουσες προτάσεις που στον ευθύ λόγο εκφέρονται με Οριστική δέχονται ΠΑΝΤΑ Υποτακτική, όταν βρεθούν στον πλάγιο λόγο.

Σπάνια διατηρείται η Οριστική, όταν η δευτερεύουσα πρόταση λειτουργεί ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο (πρβλ. κείμενο 42 “quo intendit” και 44 “cum iampoteram”, σχολικό βιβλίο).

Αν μία δευτερεύουσα πρόταση εκφέρεται με Υποτακτική στον ευθύ λόγο, η Υποτακτική αυτή φυσικά θα παραμείνει και στον πλάγιο λόγο.

Οι χρόνοι των δευτερευουσών προτάσεων μέσα στον πλάγιο λόγο ακολουθούν τους κανόνες της ακολουθίας των χρόνων. Σε γενικές γραμμές ισχύει: χωρίς να μεταβάλλεται η χρονική βαθμίδα (σύγχρονο, προτερόχρονο, υστερόχρονο), αλλάζει ο χρόνος, αν αλλάζει ο χρόνος εξάρτησης της κύριας (αρκτικός ή ιστορικός).

Παραδείγματα:

α) Nescio quid faciam > Dicit (dicebat) se nescire quid faciat (faceret).

β) Credo, quia verum est > Dicit se credere, quia verum sit.

Αλλαγές στις προσωπικές και κτητικές αντωνυμίες στον πλάγιο λόγο:

· Οι προσωπικές αντωνυμίες α΄ προσώπου (ego, meus) γίνονται se, suus ή όταν δηλώνεται αντίθεση ipse, ipsius.

· Οι προσωπικές αντωνυμίες β΄ προσώπου (tu, tuus) γίνονται ille, illius.

· Οι προσωπικές αντωνυμίες γ΄ προσώπου (hic, iste) γίνονται ille, illius ή is, eius.

· Οι κτητικές αντωνυμίες (meus, noster) γίνονται suus ή ipse.

· Οι κτητικές αντωνυμίες (tuus, vester) γίνονται ille ή is.

· Οι δεικτικές αντωνυμίες (hic, iste) γίνονται ille ή is.

Αλλαγές στα επιρρήματα στον πλάγιο λόγο:

· nunc (= τώρα) > tunc (= τότε)

· cras (= αύριο) > postero die (= την επόμενη μέρα)

· hodie (= σήμερα) > illo die (= εκείνη τη μέρα)

· hic (= εδώ) > ibi (= εκεί)

ΟΙ ΕΥΘΕΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑΣ ΥΛΗΣ

(μετατροπή σε πλάγιες)

Κείμενο 24

ΕΥΘΕΙΑ: Quid (dicis)?

ΠΛΑΓΙΑ: Ennius Nasicam interrogavit quid ille diceret.

ΕΥΘΕΙΑ: Ego non cognosco vocem tuam?

ΠΛΑΓΙΑ: Ennius Nasicam interrogavit num ille putaret ipsum non cognoscere vocem illius.

ΕΥΘΕΙΑ: Visne scire?

ΠΛΑΓΙΑ: Rogo velisne scire.

ΕΥΘΕΙΑ: Tu mihi ipsi non credis?

ΠΛΑΓΙΑ: Nasica Ennium rogavit num ille sibi ipsi non crederet.

Κείμενο 39

ΕΥΘΕΙΑ: Tu illum premi putas malis?

ΠΛΑΓΙΑ: Philosophus puerum interrogat num ille sapientem premi putet malis.

Κείμενο 41

ΕΥΘΕΙΑ: Quin, homo inepte, taces?

ΠΛΑΓΙΑ: Nescio, homo inepte, quin taceas.

Κείμενο 43

ΕΥΘΕΙΑ: Num ad hostem veni et captiva in castris tuis sum?

ΠΛΑΓΙΑ: Mater Coriolanum interrogavit num ad hostem venisset et captiva in castris illis fuisset.

ΕΥΘΕΙΑ: Qui potuisti populare hanc terram?

ΠΛΑΓΙΑ: Mater Coriolanum interrogat qui (ille) potuerit populare eam terram.

ΕΥΘΕΙΑ: Non tibi ingredienti fines patriae ira cecidit?

ΠΛΑΓΙΑ: Mater Coriolanum interrogavit num illi ingredienti fines patriae ira cecidisset.

ΕΥΘΕΙΑ: Cur tibi non succurrit?

ΠΛΑΓΙΑ: Mater Coriolanum interrogat cur illi non succurrerit.

Κείμενο 47

ΕΥΘΕΙΑ: Quid ergo non times?

ΠΛΑΓΙΑ: Augustus Iuliam interrogavit quid illa non timeret.

ΟΙ ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΕΑΣ ΥΛΗΣ

(μετατροπή σε ευθείες)

Κείμενο 23

ΠΛΑΓΙΑ: Quid ageret puer.

ΕΥΘΕΙΑ: Quid agit puer?

Κείμενο 24

ΠΛΑΓΙΑ: Quid postea Nasica fecerit.

ΕΥΘΕΙΑ: Quid postea Nasica fecit?

ΠΛΑΓΙΑ: Quid Nasica responderit.

ΕΥΘΕΙΑ: Quid Nasica respondit?

Κείμενο 25

ΠΛΑΓΙΑ: Quando hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore.

ΕΥΘΕΙΑ: Quando hanc ficum decerptam esse putatis ex arbore?

Κείμενο 28

ΠΛΑΓΙΑ: Quando homo sit.

ΕΥΘΕΙΑ: Quando homo est?

Κείμενο 31

ΠΛΑΓΙΑ: Quando miles Latinus Romano virtute antecellat.

ΕΥΘΕΙΑ: Quando miles Latinus Romano virtute antecellit?

Κείμενο 41

ΠΛΑΓΙΑ: Quae dicas.

ΕΥΘΕΙΑ: Quae dicis?

Κείμενο 44

ΠΛΑΓΙΑ: Quis possit diligere eum.

ΕΥΘΕΙΑ: Quis potest diligere eum? (ή «possit», δυνητική υποτακτική, που εκφράζει δυνατότητα).

ΠΛΑΓΙΑ: Quam fuerint inopes amicorum.

ΕΥΘΕΙΑ: Quam inopes amicorum fuerunt?

ΠΛΑΓΙΑ: Quos fidos amicos habuissem.

ΕΥΘΕΙΑ: Quos fidos amicos habui?

ΠΛΑΓΙΑ: Quos infidos amicos habuissem.

ΕΥΘΕΙΑ: Quos infidos amicos habui?

Κείμενο 45

ΠΛΑΓΙΑ: Quae apud Ciceronem gerantur.

ΕΥΘΕΙΑ: Quae apud Ciceronem geruntur?

ΠΛΑΓΙΑ: Quantoque in periculo res sit.

ΕΥΘΕΙΑ: In quanto periculo res est?

Κείμενο 47

ΠΛΑΓΙΑ: Utrum post aliquot annos cana esse mallet an calva.

ΕΥΘΕΙΑ: Utrum post aliquot annos cana esse mavis an calva?

Κείμενο 48

ΠΛΑΓΙΑ: Quae utilia factu essent.

ΕΥΘΕΙΑ: Quae utilia factu sunt?

Κείμενο 49

ΠΛΑΓΙΑ: Quam aequo animo me ferro essem interemptura.

ΕΥΘΕΙΑ: Quam aequo animo me ferro interimam?

Κείμενο 50

ΠΛΑΓΙΑ: Uter adversus Viriathum in Hispaniam mitteretur.

ΕΥΘΕΙΑ: Uter adversus Viriathum in Hispaniam mittetur?


*1 Κάποια βοηθήματα τρέπουν την οριστική ΠΡΤ σε απαρέμφατο ΠΡΚ. Προτιμότερο είναι να αναγράφονται και οι δύο εκδοχές.

*2 Το ρήμα πρέπει να είναι και προσωπικό (να ισχύουν δηλαδή και οι τρεις προϋποθέσεις).

* ισχύει για τις μερικής και ολικής άγνοιας πλάγιες ερωτήσεις, αλλά και για τις διμελείς. Στις ολικής άγνοιας σημειώνουμε ότι τα num και ne χρησιμοποιούνται χωρίς διάκριση στη σημασία, ενώ το nonne χρησιμοποιείται με το quaero συνήθως ως ρήμα εξάρτησης (συμβουλέψου τις σημειώσεις για τις «δευτερεύουσες προτάσεις» μέσα στο corpus).

ΠΗΓΗ:http://sygxrono-karditsa.blogspot.com

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου