Α) Το επικοινωνιακό πλαίσιο στην έκθεση
Κατά τη διαδικασία γραφής της έκθεσης ο μαθητής επιβάλλεται να προσέξει ιδιαίτερα το επικοινωνιακό πλαίσιο που θα του ζητηθεί να ακολουθήσει.
Επικοινωνιακό πλαίσιο:
Εξωτερικά στοιχεία κειμένου όπως: τίτλος, προσφώνηση ή χαιρετισμός, τόπος και ημερομηνία.
Εσωτερικά στοιχεία κειμένου όπως : ύφος, γλώσσα, γραμματικό πρόσωπο, τεχνικές πειθούς.
Είδη κειμένου που είναι πιθανό να ζητηθούν στις εξετάσεις:
- Αποδεικτικό δοκίμιο (μειωμένες πιθανότητες να ζητηθεί από το μαθητή στις πανελλήνιες εξετάσεις να αναπτύξει στοχαστικό δοκίμιο εξαιτίας των χαρακτηριστικών του.)
- Άρθρο - Ομιλία / εισήγηση - Επιστολή - Επιφυλλίδα (το δοκίμιο και το άρθρο συγκεντρώνουν τις περισσότερες πιθανότητες.)
1. Αποδεικτικό δοκίμιο.
Τίτλος, σοβαρό ύφος, επιμελημένη έκφραση, τεκμηρίωση θέσεων. Ενδεδειγμένος τρόπος πειθούς η επίκληση στη λογική, μέσα: επιχειρήματα-τεκμήρια, αναφορική λειτουργία της γλώσσας.
2. Άρθρο.
Τίτλος. Σκοπός η πειθώ και η πληροφόρηση. Ο μαθητής μπορεί να σταθεί στην επικαιρότητα. Κατάλληλος τρόπος πειθούς η επίκληση στη λογική, μέσα: επιχειρήματα - τεκμήρια, ύφος σοβαρό, αναφορική λειτουργία της γλώσσας. Στον πρόλογο εκτίθεται το θέμα ή η προβληματική του ενώ στο κυρίως μέρος παρατίθεται επαρκές αποδεικτικό υλικό για να διασαφηνιστεί η κυρίαρχη ιδέα και να τεκμηριωθεί η θέση που διατυπώθηκε στην εισαγωγική παράγραφο.
3. Ομιλία- εισήγηση.
Προσφώνηση ακροατηρίου. Στον πρόλογο ο μαθητής θέτει την αφορμή, το θέμα και το σκοπό της ομιλίας ενώ στη συνέχεια αναπτύσσει την κύρια ιδέα. Το ύφος άλλοτε σοβαρό και επίσημο, άλλοτε λιτό, ανάλογα με το θέμα και το επίπεδο του ακροατηρίου στο οποίο απευθύνεται. Απαιτείται λογική διάρθρωση ιδεών, κυριολεκτική γλώσσα ενώ κατάλληλα γραμματικά πρόσωπα εκτός του γ΄ προσώπου είναι το α΄ ενικό, το α΄ και β΄ πληθυντικό. Το κείμενο κλείνει με χαιρετισμό ή ευχαριστία. ( Οι προσφωνήσεις όταν αλλάζει η ενότητα ή πριν τον επίλογο, είναι απαραίτητο στοιχείο.)
4. Επιστολή.
Εάν ζητηθεί από το μαθητή να γράψει επιστολή, επάνω δεξιά πρέπει να θέσει τον τόπο και το χρόνο. Στην επόμενη γραμμή και αριστερά αναφέρει τον παραλήπτη κα από κάτω μια εναρκτήρια κλητική προσφώνηση. Ο πρόλογος της επιστολής είναι χρήσιμο να έχει τριμερή διάταξη:
α. την αφόρμηση - το θέμα β. την ιδιότητα του επιστολογράφου γ. τη θέση του αποστολέα επίσης είναι απαραίτητο να είναι σύντομος και σαφής.
Το κυρίως μέρος περιλαμβάνει την επιχειρηματολογία (εμπεριστατωμένη έκθεση θέσεων που αφορούν το επίμαχο θέμα.)
Ο επίλογος (σύντομος και περιεκτικός) κλείνει την επιστολή με μια θετική προοπτική. Ακολουθεί η στερεότητα αποφώνηση (Με τιμή, Με ειλικρινή σεβασμό, Με εκτίμηση)
Το γραμματικό πρόσωπο είναι συνήθως το β΄ πρόσωπο.
Το ύφος του επιστολικού κειμένου συναρτάται με την επικοινωνιακή περίσταση (οικείο, σοβαρό, επίσημο, καταγγελτικό)
Προσοχή : δεν υπογράφουμε ποτέ, υπάρχει κίνδυνος μηδενισμού του γραπτού.
5. Επιφυλλίδα.
Απαιτείται τίτλος. Η τυπική διάρθρωση της επιφυλλίδας δε διαφοροποιείται ουσιωδώς από το δοκίμιο.
Στον πρόλογο εκτίθεται το θέμα ενώ στο κυρίως μέρος παρατίθεται επαρκές αποδεικτικό υλικό.
Β) Xρήση ρηματικών προσώπων.
α΄ ενικό πρόσωπο: Εμφατική παρουσίαση προσωπικής θέσης.
Εκφράζει προσωπικά βιώματα ενώ ο συγγραφέας διαφοροποιείται από τους υπόλοιπους.
α΄ πληθυντικό πρόσωπο: Χαρίζει οικείο τόνο στο λόγο, τον κάνει άμεσο ενώ προσδίδει καθολικότητα στο πρόβλημα στο οποίο αναφέρεται καθώς ο συγγραφέας ενσωματώνει τον εαυτό του σε σύνολο και αποδέχεται απόψεις που ανήκουν στο ευρύ κοινό.
β΄ ενικό - β΄ πληθυντικό πρόσωπο:
Οικείο ύφος. Ζωντάνια. Παραστατικότητα. Αμεσότητα στην επικοινωνία με το δέκτη. Κουβεντιαστός τόνος.
γ΄ ενικό - γ΄ πληθυντικό πρόσωπο: Αντικειμενικότητα. Εγκυρότητα. Ρεαλιστική γραφή. Ύφος σοβαρό και επίσημο.
Γ) Διαφορές άρθρου- δοκιμίου.
- Το άρθρο αναφέρεται σ΄ ένα επίκαιρο γεγονός (επικαιρικός χαρακτήρας) το οποίο σχολιάζει και ερμηνεύει ο αρθρογράφος. Το δοκίμιο ανάγεται στο γενικό και μόνιμο, ακόμα και όταν αφορμάται από κάποιο σύγχρονο γεγονός.
- Το άρθρο απέχει από τη λογοτεχνία, κινείται στο χώρο της ερμηνευτικής δημοσιογραφίας ή της επιστήμης. Το δοκίμιο χαρακτηρίζεται «υβρίδιο» γιατί κινείται ανάμεσα στην επιστήμη ή στη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία. Η σύνταξή του είναι λιγότερο ελεύθερη από τη λογοτεχνία αλλά πιο προσωπική από του πληροφοριακού κειμένου.
- Στο άρθρο χρησιμοποιείται η αναφορική λειτουργία της γλώσσας. Στο δοκίμιο χρησιμοποιείται και η αναφορική (αποδεικτικό δοκίμιο) και η ποιητική λειτουργία της γλώσσας (στοχαστικό δοκίμιο.)
- Στο άρθρο απουσιάζει ο προσωπικός και οικείος τόνος που χαρακτηρίζει το δοκίμιο.
- Το άρθρο ( τουλάχιστον αυτό που δημοσιεύεται στην εφημερίδα) είναι συντομότερο από το δοκίμιο.
Δ) Τρόποι πειθούς.
Στο πιθανό ερώτημα « ποιον τρόπο / ποια στρατηγική ή τεχνική πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας;» προκειμένου και αιτιολογήσουμε την απάντησή μας, πρέπει να σταθούμε στα εξής:
1. Επίκληση στη λογική. Στην απάντησή του ο μαθητής επισημαίνει τα μέσα: την ανάπτυξη επιχειρημάτων και τεκμηρίων. Αναφέρει ποια είδη τεκμηρίων χρησιμοποιεί ο συγγραφέας με αναφορές στο κείμενο: (τεκμήρια: παραδείγματα, επίκαιρες πληροφορίες, στατιστικά δεδομένα, ερευνητικά και πειραματικά πορίσματα, αυθεντίες, απόψεις ειδικών, ιστορικές μαρτυρίες, ιστορικά περιστατικά.)
Επίσης μπορεί να κάνει αναφορά στη γλώσσα που είναι κυριολεκτική, στη λογική και αυστηρή δομή, καθώς και στο σκοπό του συγ γραφέα που είναι να αποδείξει τη θέση του.
2. Επίκληση στο συναίσθημα. Στην απάντησή του ο μαθητής αναφέρει τα συναισθήματα που προσπαθεί να διαγείρει ο συγγραφέας, το σκοπό του που είναι να ασκήσει ψυχική επίδραση και τα μέσα που χρησιμοποιεί: περιγραφή, αφήγηση, ειρωνεία, χιούμορ.
Ακόμα αναφέρεται στη γλώσσα (μεταφορική χρήση της με λέξεις συγκινησιακά φορτισμένες.)
Στοιχεία που συμπληρώνουν τη δικαιολόγηση είναι η στίξη, το ύφος, τα ρηματικά πρόσωπα ( συνήθως α΄ και β΄ ) και τα ρητορικά ερωτήματα που ενδεχομένως υπάρχουν.
- Όταν ο συναισθηματικός χρωματισμός είναι υπέρμετρος και αδικαιολόγητος (π.χ. κινδυνολογία) τότε η στρατηγική αυτή μετατρέπει σε επικίνδυνη μέθοδο υποβολής ελέγχου και χειραγώγησης.
3. Επίκληση στην αυθεντία. Στην πιθανότητα αυτή παραθέτουμε το σχετικό χωρίο του κειμένου όπου ο συγγραφέας επικαλείται κάποιον ειδικό στο θέμα που πραγματεύεται.
4. Επίκληση στο ήθος. Ο μαθητής πρέπει να διακρίνει αν ο συγγραφέας κάνει:
α. επίκληση στο ήθος του πομπού
Ο πομπός προσπαθεί προβάλλοντας ένα ηθικό, τίμιο και αξιόπιστο πρόσωπο να κερδίσει την εμπιστοσύνη του δέκτη.
Για να φανεί αξιόπιστος ο ομιλητής θα πρέπει να έχει τις εξής ιδιότητες:
- γνώση του θέματος - πρόθεση αποκάλυψης της αλήθειας - επάρκεια στοιχείων - τεκμηρίωση ιδεών - σαφήνεια.
β. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου.
Ο μαθητής αναφέρει τα χωρία του κειμένου όπου ο πομπός ασκεί κριτική στο ήθος και την ιδιωτική ζωή του « αντιπάλου» του.
Λόγοι καταφυγής σ΄ αυτήν την τακτική:
- έλλειψη λογικών επιχειρημάτων - εμπάθεια ομιλητή κατά του αντιπάλου του - υπέρμετρη ευαισθησία σε θέματα ηθικής - χαμηλό πνευματικό επίπεδο πομπού και κοινού
Σημείωση: Σε κάποιες περιπτώσεις, ο πομπός επικαλείται το ήθος του δέκτη τονίζοντας άμεσα ή έμμεσα τις αρετές του ώστε να τον «παγιδεύσει» συναισθηματικά και να τον πείσει να ενεργήσει κατά τη βούλησή του. Μπορούμε να κάνουμε λόγο για επίκληση στο ήθος του δέκτη αν και στο σχολικό βιβλίο δεν υπάρχει. (το Κ.Ε.Ε. το αναφέρει). Διαφορετικά μια τέτοια περίπτωση τη λαμβάνουμε ως επίκληση στο συναίσθημα.
της Φιλολόγου Φ.Ιωάννου
ΠΗΓΗ: εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 24-2-2009
Κατά τη διαδικασία γραφής της έκθεσης ο μαθητής επιβάλλεται να προσέξει ιδιαίτερα το επικοινωνιακό πλαίσιο που θα του ζητηθεί να ακολουθήσει.
Επικοινωνιακό πλαίσιο:
Εξωτερικά στοιχεία κειμένου όπως: τίτλος, προσφώνηση ή χαιρετισμός, τόπος και ημερομηνία.
Εσωτερικά στοιχεία κειμένου όπως : ύφος, γλώσσα, γραμματικό πρόσωπο, τεχνικές πειθούς.
Είδη κειμένου που είναι πιθανό να ζητηθούν στις εξετάσεις:
- Αποδεικτικό δοκίμιο (μειωμένες πιθανότητες να ζητηθεί από το μαθητή στις πανελλήνιες εξετάσεις να αναπτύξει στοχαστικό δοκίμιο εξαιτίας των χαρακτηριστικών του.)
- Άρθρο - Ομιλία / εισήγηση - Επιστολή - Επιφυλλίδα (το δοκίμιο και το άρθρο συγκεντρώνουν τις περισσότερες πιθανότητες.)
1. Αποδεικτικό δοκίμιο.
Τίτλος, σοβαρό ύφος, επιμελημένη έκφραση, τεκμηρίωση θέσεων. Ενδεδειγμένος τρόπος πειθούς η επίκληση στη λογική, μέσα: επιχειρήματα-τεκμήρια, αναφορική λειτουργία της γλώσσας.
2. Άρθρο.
Τίτλος. Σκοπός η πειθώ και η πληροφόρηση. Ο μαθητής μπορεί να σταθεί στην επικαιρότητα. Κατάλληλος τρόπος πειθούς η επίκληση στη λογική, μέσα: επιχειρήματα - τεκμήρια, ύφος σοβαρό, αναφορική λειτουργία της γλώσσας. Στον πρόλογο εκτίθεται το θέμα ή η προβληματική του ενώ στο κυρίως μέρος παρατίθεται επαρκές αποδεικτικό υλικό για να διασαφηνιστεί η κυρίαρχη ιδέα και να τεκμηριωθεί η θέση που διατυπώθηκε στην εισαγωγική παράγραφο.
3. Ομιλία- εισήγηση.
Προσφώνηση ακροατηρίου. Στον πρόλογο ο μαθητής θέτει την αφορμή, το θέμα και το σκοπό της ομιλίας ενώ στη συνέχεια αναπτύσσει την κύρια ιδέα. Το ύφος άλλοτε σοβαρό και επίσημο, άλλοτε λιτό, ανάλογα με το θέμα και το επίπεδο του ακροατηρίου στο οποίο απευθύνεται. Απαιτείται λογική διάρθρωση ιδεών, κυριολεκτική γλώσσα ενώ κατάλληλα γραμματικά πρόσωπα εκτός του γ΄ προσώπου είναι το α΄ ενικό, το α΄ και β΄ πληθυντικό. Το κείμενο κλείνει με χαιρετισμό ή ευχαριστία. ( Οι προσφωνήσεις όταν αλλάζει η ενότητα ή πριν τον επίλογο, είναι απαραίτητο στοιχείο.)
4. Επιστολή.
Εάν ζητηθεί από το μαθητή να γράψει επιστολή, επάνω δεξιά πρέπει να θέσει τον τόπο και το χρόνο. Στην επόμενη γραμμή και αριστερά αναφέρει τον παραλήπτη κα από κάτω μια εναρκτήρια κλητική προσφώνηση. Ο πρόλογος της επιστολής είναι χρήσιμο να έχει τριμερή διάταξη:
α. την αφόρμηση - το θέμα β. την ιδιότητα του επιστολογράφου γ. τη θέση του αποστολέα επίσης είναι απαραίτητο να είναι σύντομος και σαφής.
Το κυρίως μέρος περιλαμβάνει την επιχειρηματολογία (εμπεριστατωμένη έκθεση θέσεων που αφορούν το επίμαχο θέμα.)
Ο επίλογος (σύντομος και περιεκτικός) κλείνει την επιστολή με μια θετική προοπτική. Ακολουθεί η στερεότητα αποφώνηση (Με τιμή, Με ειλικρινή σεβασμό, Με εκτίμηση)
Το γραμματικό πρόσωπο είναι συνήθως το β΄ πρόσωπο.
Το ύφος του επιστολικού κειμένου συναρτάται με την επικοινωνιακή περίσταση (οικείο, σοβαρό, επίσημο, καταγγελτικό)
Προσοχή : δεν υπογράφουμε ποτέ, υπάρχει κίνδυνος μηδενισμού του γραπτού.
5. Επιφυλλίδα.
Απαιτείται τίτλος. Η τυπική διάρθρωση της επιφυλλίδας δε διαφοροποιείται ουσιωδώς από το δοκίμιο.
Στον πρόλογο εκτίθεται το θέμα ενώ στο κυρίως μέρος παρατίθεται επαρκές αποδεικτικό υλικό.
Β) Xρήση ρηματικών προσώπων.
α΄ ενικό πρόσωπο: Εμφατική παρουσίαση προσωπικής θέσης.
Εκφράζει προσωπικά βιώματα ενώ ο συγγραφέας διαφοροποιείται από τους υπόλοιπους.
α΄ πληθυντικό πρόσωπο: Χαρίζει οικείο τόνο στο λόγο, τον κάνει άμεσο ενώ προσδίδει καθολικότητα στο πρόβλημα στο οποίο αναφέρεται καθώς ο συγγραφέας ενσωματώνει τον εαυτό του σε σύνολο και αποδέχεται απόψεις που ανήκουν στο ευρύ κοινό.
β΄ ενικό - β΄ πληθυντικό πρόσωπο:
Οικείο ύφος. Ζωντάνια. Παραστατικότητα. Αμεσότητα στην επικοινωνία με το δέκτη. Κουβεντιαστός τόνος.
γ΄ ενικό - γ΄ πληθυντικό πρόσωπο: Αντικειμενικότητα. Εγκυρότητα. Ρεαλιστική γραφή. Ύφος σοβαρό και επίσημο.
Γ) Διαφορές άρθρου- δοκιμίου.
- Το άρθρο αναφέρεται σ΄ ένα επίκαιρο γεγονός (επικαιρικός χαρακτήρας) το οποίο σχολιάζει και ερμηνεύει ο αρθρογράφος. Το δοκίμιο ανάγεται στο γενικό και μόνιμο, ακόμα και όταν αφορμάται από κάποιο σύγχρονο γεγονός.
- Το άρθρο απέχει από τη λογοτεχνία, κινείται στο χώρο της ερμηνευτικής δημοσιογραφίας ή της επιστήμης. Το δοκίμιο χαρακτηρίζεται «υβρίδιο» γιατί κινείται ανάμεσα στην επιστήμη ή στη φιλοσοφία και τη λογοτεχνία. Η σύνταξή του είναι λιγότερο ελεύθερη από τη λογοτεχνία αλλά πιο προσωπική από του πληροφοριακού κειμένου.
- Στο άρθρο χρησιμοποιείται η αναφορική λειτουργία της γλώσσας. Στο δοκίμιο χρησιμοποιείται και η αναφορική (αποδεικτικό δοκίμιο) και η ποιητική λειτουργία της γλώσσας (στοχαστικό δοκίμιο.)
- Στο άρθρο απουσιάζει ο προσωπικός και οικείος τόνος που χαρακτηρίζει το δοκίμιο.
- Το άρθρο ( τουλάχιστον αυτό που δημοσιεύεται στην εφημερίδα) είναι συντομότερο από το δοκίμιο.
Δ) Τρόποι πειθούς.
Στο πιθανό ερώτημα « ποιον τρόπο / ποια στρατηγική ή τεχνική πειθούς χρησιμοποιεί ο συγγραφέας;» προκειμένου και αιτιολογήσουμε την απάντησή μας, πρέπει να σταθούμε στα εξής:
1. Επίκληση στη λογική. Στην απάντησή του ο μαθητής επισημαίνει τα μέσα: την ανάπτυξη επιχειρημάτων και τεκμηρίων. Αναφέρει ποια είδη τεκμηρίων χρησιμοποιεί ο συγγραφέας με αναφορές στο κείμενο: (τεκμήρια: παραδείγματα, επίκαιρες πληροφορίες, στατιστικά δεδομένα, ερευνητικά και πειραματικά πορίσματα, αυθεντίες, απόψεις ειδικών, ιστορικές μαρτυρίες, ιστορικά περιστατικά.)
Επίσης μπορεί να κάνει αναφορά στη γλώσσα που είναι κυριολεκτική, στη λογική και αυστηρή δομή, καθώς και στο σκοπό του συγ γραφέα που είναι να αποδείξει τη θέση του.
2. Επίκληση στο συναίσθημα. Στην απάντησή του ο μαθητής αναφέρει τα συναισθήματα που προσπαθεί να διαγείρει ο συγγραφέας, το σκοπό του που είναι να ασκήσει ψυχική επίδραση και τα μέσα που χρησιμοποιεί: περιγραφή, αφήγηση, ειρωνεία, χιούμορ.
Ακόμα αναφέρεται στη γλώσσα (μεταφορική χρήση της με λέξεις συγκινησιακά φορτισμένες.)
Στοιχεία που συμπληρώνουν τη δικαιολόγηση είναι η στίξη, το ύφος, τα ρηματικά πρόσωπα ( συνήθως α΄ και β΄ ) και τα ρητορικά ερωτήματα που ενδεχομένως υπάρχουν.
- Όταν ο συναισθηματικός χρωματισμός είναι υπέρμετρος και αδικαιολόγητος (π.χ. κινδυνολογία) τότε η στρατηγική αυτή μετατρέπει σε επικίνδυνη μέθοδο υποβολής ελέγχου και χειραγώγησης.
3. Επίκληση στην αυθεντία. Στην πιθανότητα αυτή παραθέτουμε το σχετικό χωρίο του κειμένου όπου ο συγγραφέας επικαλείται κάποιον ειδικό στο θέμα που πραγματεύεται.
4. Επίκληση στο ήθος. Ο μαθητής πρέπει να διακρίνει αν ο συγγραφέας κάνει:
α. επίκληση στο ήθος του πομπού
Ο πομπός προσπαθεί προβάλλοντας ένα ηθικό, τίμιο και αξιόπιστο πρόσωπο να κερδίσει την εμπιστοσύνη του δέκτη.
Για να φανεί αξιόπιστος ο ομιλητής θα πρέπει να έχει τις εξής ιδιότητες:
- γνώση του θέματος - πρόθεση αποκάλυψης της αλήθειας - επάρκεια στοιχείων - τεκμηρίωση ιδεών - σαφήνεια.
β. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου.
Ο μαθητής αναφέρει τα χωρία του κειμένου όπου ο πομπός ασκεί κριτική στο ήθος και την ιδιωτική ζωή του « αντιπάλου» του.
Λόγοι καταφυγής σ΄ αυτήν την τακτική:
- έλλειψη λογικών επιχειρημάτων - εμπάθεια ομιλητή κατά του αντιπάλου του - υπέρμετρη ευαισθησία σε θέματα ηθικής - χαμηλό πνευματικό επίπεδο πομπού και κοινού
Σημείωση: Σε κάποιες περιπτώσεις, ο πομπός επικαλείται το ήθος του δέκτη τονίζοντας άμεσα ή έμμεσα τις αρετές του ώστε να τον «παγιδεύσει» συναισθηματικά και να τον πείσει να ενεργήσει κατά τη βούλησή του. Μπορούμε να κάνουμε λόγο για επίκληση στο ήθος του δέκτη αν και στο σχολικό βιβλίο δεν υπάρχει. (το Κ.Ε.Ε. το αναφέρει). Διαφορετικά μια τέτοια περίπτωση τη λαμβάνουμε ως επίκληση στο συναίσθημα.
της Φιλολόγου Φ.Ιωάννου
ΠΗΓΗ: εφημ. ΤΑ ΝΕΑ, 24-2-2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου