Ερωτήσεις ΚΕΕ Γεώργιος Βιζυηνός "Το αμάρτημα της μητρός μου"

Γεώργιος Βιζυηνός «Το αμάρτημα της μητρός μου»

Β. ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

1. ΚΕΙΜΕΝΟ

Γεώργιος Βιζυηνός: Το αμάρτημα της μητρός μου

(Νεοελληνική Λογοτεχνία Κατευθύνσεων Γ΄ Λυκείου, σσ. 119-153)

2. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ

Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμ­ματολογικά στοιχεία:

1. Στο αφηγηματικό έργο του Γ. Βιζυηνού είναι έντονη η επίδραση τόσο της γενέθλιας θρακικής υπαίθρου όσο και της φαναριώτικης και ευρωπαϊκής παιδείας του[1]. Μπορεί να επιβεβαιωθεί αυτό το δεδομένο μέσα από το συγκεκριμένο διήγημα;

2. Ο Γ. Βιζυηνός έχει χαρακτηρισθεί «ψυχογραφικός και δραματικός πεζογράφος»[2]. Ενισχύει αυτήν την άποψη το εξεταζόμενο διήγημα; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

3. Όπως επισημαίνουν οι μελετητές του είδους, κυρίαρχο δομικό στοιχείο του διηγήματος είναι η αφηγηματική έκθεση ενός γεγονότος με συντομία και λιτότητα, ώστε να μεταδοθεί αμέσως μια εντύπωση[3]. Επιβεβαιώνεται πλήρως αυτή η αρχή στο διήγημά μας; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

4. Ο Παλαμάς, αναφερόμενος στα διηγήματα του Βιζυηνού, σημειώνει ότι ο συγγραφέας «ρέπει προς την μυθιστοριογραφίαν»[4]. Συζητήστε αυτό το σχόλιο σε συσχετισμό με την προηγούμενη ερώτηση.

5. Μεταξύ των παραγόντων που συνετέλεσαν στην ανάπτυξη του διηγήματος γύρω στα 1880, αναφέρεται και η επιρροή της λαογραφίας.[5] Τεκμηριώνεται αυτή η άποψη στο παρόν διήγημα[6];

6. Τα διηγήματα του Βιζυηνού έχουν ανθρωποκεντρική λειτουργία. Αυτό που ενδιαφέρει τον συγγραφέα είναι να προβάλει τον άνθρωπο μέσα από τις πράξεις και τα συναισθήματά του. Επαληθεύεται αυτή η κρίση στο συγκεκριμένο διήγημα;

7. Στα διηγήματα του Βιζυηνού οι λιγοστές περιγραφές αποτελούν «οργανικά μέρη της αφήγησης»[7]. Οι περιγραφές του συγκεκριμένου διηγήματος επιβεβαιώνουν την άποψη αυτή;

8. Ποια στοιχεία του περιεχομένου και της αφήγησης δίνουν στο κείμενο αυτοβιογραφικό χαρακτήρα[8];

Α΄ Διδακτική ενότητα

(«Άλλην αδελφήν δεν είχομεν... και εκράτησεν μόνον εμέ πλησίον της»)

2.1. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευσης μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκ­φραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. Τι εντύπωση σας δημιουργεί ο τίτλος του διηγήματος;

2. Πώς περιγράφει ο αφηγητής την ιδιαίτερη στοργή της μητέρας προς την Αννιώ και πώς δικαιολογεί αυτή την αδυναμία;

3. Ποιο είναι το βασικό αφηγηματικό μοτίβο (leitmotiv) μέσω του οποίου προωθείται η δράση στο πρώτο μέρος του διηγήματος[9]; Τι συναισθήματα προκαλεί στον αναγνώστη;

4. Πώς διαγράφεται ο χαρακτήρας της Αννιώς και σε ποια κυρίως σημεία του κειμένου φαίνεται η αγάπη της για τα αδέρφια της;

5. Να αναφερθείτε στη γλώσσα του διηγήματος. Ποιες είναι οι επιλογές του συγγραφέα στα μέρη που διηγείται και στα διαλογικά μέρη; Ποιο αισθητικό αποτέλεσμα προκύπτει από αυτή τη γλωσσική ποικιλία;

6. Ποια είναι η οπτική γωνία της αφήγησης[10] και πώς λειτουργεί στην πρόσληψη του έργου από τον αναγνώστη;

2.2. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

1. Ποιες πληροφορίες δίνει ο αφηγητής για τα οικογενειακά του πρόσωπα καθώς και για τις μεταξύ τους σχέσεις στην πρώτη παράγραφο του διηγήματος;

2. Πώς προβάλλεται σ’ αυτήν την ενότητα ο οικογενειακός και κοινωνικός ρόλος της γυναίκας; Να απαντήσετε σε αναφορά με συγκεκριμένα χωρία.

3. «Η μητρική στοργή ενίκησε τον φόβον της αμαρτίας. Η θρησκεία έπρεπε να συμβιβασθεί με την δεισιδαιμονίαν». Να σχολιάσετε το χωρίο:

α) ποιες δυνάμεις συγκρούονται,

β) ποια θέση παίρνει ο αφηγητής, γ) ποια είναι η προσωπική σας άποψη στο θέμα αυτό.

4. Όταν η μητέρα ρώτησε την Αννιώ ποιο από τα δυο αδέρφια της θέλει να μείνει μαζί της στην εκκλησία, εκείνη απάντησε: «Ποίον από τους δύο θέλω; Κανένα δεν θέλω χωρίς τον άλλο. Τα θέλω όλα τα αδέρφια μου, όσα και αν έχω». Να χαρακτηρίσετε τη στάση της Αννιώς απέναντι στα αδέρφια της, συγκρίνοντάς την με εκείνη της μητέρας της.

5. Με ποιες διαδοχικά ενέργειες προσπαθεί η μητέρα να βοηθήσει στη θεραπεία της Αννιώς;

6. Ποιες λαϊκές αντιλήψεις σχετικές με τις μακροχρόνιες αρρώστιες ανιχνεύονται στην ενότητα;

Β΄ Διδακτική ενότητα

(«Ενθυμούμαι ακόμη ... εγλύτωσεν από τα βάσανά του»)

2.1. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευσης μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκ­φραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. Ποια είναι η λειτουργία του κλειστού χώρου στη συγκεκριμένη ενότητα[11];

2. Ο Βιζυηνός ξέρει «να κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, να σκορπίζει πρόωρες «ενδείξεις» που η σημασία τους θα φανεί αργότερα»[12]. Επιβεβαιώ­νεται αυτή η άποψη στο κείμενό μας;

3. Στην ενότητα αυτή ο αφηγητής αποκτά πρωταγωνιστικό ρόλο: Με ποια επιχειρήματα μπορεί να υποστηριχθεί αυτή η άποψη;

4. Ο αφηγητής αισθάνεται ενοχή καθώς βιώνει τη σύγκρουση ανάμεσα στην αγάπη για την άρρωστη αδελφή του και την πίκρα για τη στέρηση της μητρικής στοργής. Σε ποια σημεία του κειμένου φαίνεται αυτή η σύγκρουση;

5. Με ποιους αφηγηματικούς τρόπους «υφαίνει» ο συγγραφέας την κορύφωση του δράματος που σχετίζεται με την αρρώστια της Αννιώς;

6. Να εντοπιστούν οι αναδρομές (ή αναλήψεις = αναφορές σε προτερόχρονα) που διακόπτουν την ευθύγραμμη ροή του αφηγημένου χρόνου[13].

7. Στο Αμάρτημα της μητρός μου υπάρχουν φράσεις που «αποβλέπουν στο να υπογραμμίσουν τη διάσταση ανάμεσα στον ώριμο αφηγητή και στην παιδική συνείδηση που προσλαμβάνει τα συμβάντα»[14]. Ποιες φράσεις μέσα στο κείμενο επιβεβαιώνουν αυτή την επισήμανση;

8. 2.2. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

1. Πώς επηρεάζει ψυχολογικά τον αφηγητή ο εσωτερικός χώρος της εκκλησίας;

2. Ποια είναι η άμεση αντίδραση του αφηγητή όταν ακούει την προσευχή της μητέρας του; Πώς τη δικαιολογείτε;

3. Ποια εξωπραγματικά και μαγικά στοιχεία ενσωματώνονται στη διήγηση και τι ρόλο παίζουν στην πλοκή του έργου;

4. Με ποια επίθετα χαρακτηρίζεται ο συνθέτης του μοιρολογιού; Να σχολιάσετε το περιεχόμενό τους.

5. Να συγκρίνετε τα συναισθήματα του αφηγητή όπως αυτά παρουσιάζονται τη νύκτα στην εκκλησία και τη νύκτα στο σπίτι. Ποια διαφορά παρατηρείτε; Πώς δικαιολογείτε αυτήν την διαφοροποίηση;

6. Ποια χωρία σ’ αυτή την ενότητα προοικονομούν το θάνατο της Αννιώς;

7. «Το καημένο μας το Αννιώ! εγλύτωσεν από τα βάσανά του!» Τι συναισθήματα εκφράζει ο αφηγητής και πώς τα ερμηνεύετε;

Γ΄ Διδακτική ενότητα

(«Πολλοί είχον κατηγορήσει την μητέρα μου... και απηρχόμην
εις τα ξένα»)

2.1. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευσης μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκ­φραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. Με ποιες τεχνικές ο συγγραφέας επιτυγχάνει τη σύντμηση του πραγματικού χρόνου της διάρκειας των γεγονότων[15];

2. Πώς λειτουργεί ο αφηγητής στις δυο υιοθεσίες[16];

3. Πώς λειτουργεί ο ανοικτός χώρος στα συναισθήματα του αφηγητή;

4. «Μη μου φέρετε τίποτε, έλεγεν η μήτηρ μου, ... Ο Γιωργής ήμην εγώ. Και την υπόσχεσιν ταύτην την είχον δώσει αληθώς, αλλά πολύ προτύτερα. Ήτο καθ’ ήν εποχήν...». Μπορείτε να διακρίνετε τα τρία επίπεδα του χρόνου[17];

5. Ποιο επεισόδιο μέσα σ’ αυτήν την ενότητα απαλλάσσει τον αφηγητή από την αγωνία αν τον αγαπά η μητέρα του, και πως το αξιολογείτε;

2.2. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

1. Ποια στάση παίρνουν οι αδερφοί του αφηγητή απέναντι στις δυο υιοθεσίες; Να βρείτε τα σχετικά χωρία.

2. Πώς σχολιάζει ο αφηγητής τη δυσφορία των αδερφών του για την τακτική της μητέρας να υιοθετεί κορίτσια;

3. Ποια στοιχεία αντλούμε απ’ αυτήν την ενότητα για το εθιμικό της υιοθεσίας στη Θράκη;

4. Να συγκρίνετε αυτήν την ενότητα με την προηγούμενη. Ποιες διαφορές παρατηρείτε ως προς το ψυχολογικό κλίμα της αφήγησης;

5. Ο αφηγητής δε γνωρίζει για ποιο λόγο η μητέρα του υιοθετεί κορίτσια. Βρίσκεται «σε πλάνη» ως προς τα κίνητρα αυτής της πράξης. Τι συναισθήματα γεννά στον αναγνώστη αυτή η άγνοια του αφηγητή;

Δ΄ Διδακτική ενότητα

(«Η μήτηρ βεβαίως ... αλλ’ ισχυρού τινος φόβου»)

2.1. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευσης μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκ­φραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. Με ποιο τρόπο εμπλέκεται ο αφηγητής στα γεγονότα και ποιο είναι το αισθητικό αποτέλεσμα αυτής της εμπλοκής[18];

2. Ποιες αναδρομικές και πρόδρομες αναχρονίες υπάρχουν στην ενότητα και πώς λειτουργούν αισθητικά[19];

3. Με ποιες εικόνες αισθητοποιούνται «αι πικρίαι» της μητέρας για τον ξενιτεμένο της γιο;

4. Να επισημάνετε τις εκδηλώσεις έκπληξης και αγωνίας των προσώπων καθώς και τη λειτουργία τους στο κείμενο.

5. Σε ποια σημεία της ενότητας διακρίνετε αισθήματα ενοχής του αφηγητή απέναντι στη μητέρα του;

6. Μπορείτε να εντοπίσετε το δραματικό στοιχείο που υπάρχει στο περιεχόμενο και στον τρόπο αφήγησης;

7. Πώς υπηρετεί την εξέλιξη του μύθου η σύγκρουση μητέρας και γιου για την υιοθετημένη κόρη;

2.2. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

1. «Παραμόνευεν εις τους δρόμους, ερωτώσα τους διαβάτας μη με είδον πουθενά». Σε ποια συναισθηματική κατάσταση βρισκόταν η μητέρα;

2. Ποια είναι η αντίδραση της μητέρας στις διαδόσεις εις βάρος του γιου της και πώς την ερμηνεύετε;

3. Ποια συναισθηματική κατάσταση του αφηγητή ανιχνεύεται στη φράση: «Δόσ’ του πίσου αν μ’ αγαπάς»;

4. «Όχι δεν είναι ξένο το παιδί είναι δικό μου»: Τι είναι αυτό που κάνει τη μητέρα να θεωρεί «δικό της παιδί» την Κατερινιώ, αν και είναι υιοθετημένο;

5. Ποιο είναι το πρότυπο της ιδανικής γυναίκας για τον αφηγητή, όπως αναδύεται μέσα από την περιγραφή της ιδανικής αδελφής;

6. Να περιγράψετε τις ψυχικές διακυμάνσεις της μητέρας, κατά τη διάρκεια της σύγκρουσής της με τον αφηγητή για το Κατερινιώ.

7. «Και το έκαμεν ο Θεός τέτοιο, δια να δοκιμάση την υπομονή μου, και να με σχωρέση»: Πώς δικαιολογεί η μητέρα την υποχρέωσή της να αναθρέψει ένα «ανάξιο» παιδί;

Ε΄ Διδακτική ενότητα

(«Η μήτηρ μου εκρέμασε την κεφαλήν ... και εγώ εσιώπησα»)

2.1. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευσης μιας κρίσης με βάση το κείμενο, εκ­φραστικά μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. Ποιος είναι ο ρόλος της εγκιβωτισμένης αφήγησης[20] στην εξέλιξη του μύθου;

2. Με ποια εκφραστικά μέσα αισθητοποιεί ο συγγραφέας τα αισθήματα ενοχής της μητέρας;

3. Πώς λειτουργούν τα θαυμαστικά που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στη σκηνή της συνειδητοποίησης του θανάτου του βρέφους;

4. Το ρήμα «κουράζομαι» επαναλαμβάνεται, σε διάφορους τύπους, τέσσερις φορές. Ποια είναι η λειτουργία του;

5. Τα συναισθήματα του αφηγητή - παιδιού προς την Αννιώ αλλά και η συμπεριφορά των γονέων του προς αυτόν δίνονται μέσα από την οπτική γωνία της μητέρας. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο συγγραφέας επέλεξε αυτήν την τεχνική;

6. Τι δηλώνει η σιωπή του αφηγητή στο τέλος του διηγήματος[21];

7. Πώς συνδέεται το τέλος του διηγήματος με τον τίτλο του[22];

2.2. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:

1. «Τι φωνάζεις έτσι βρε βώδι;»: Ποιοι λόγοι υπαγορεύουν αυτήν την αντίδραση του πατέρα;

2. «Η αμαρτία είναι αμαρτία»: Πώς αντιλαμβάνεται η μητέρα την αμαρτία;

3. Γιατί η μητέρα θεωρεί την «παίδεψι» από την Κατερινιώ «παρηγοριά κι ελαφροσύνη»;

4. Πώς ερμηνεύεται τελικά η ανάγκη της μητέρας να υιοθετεί κορίτσια;

5. Ο αφηγητής πιστεύει στο «απρομελέτητον και αβούλητον του αμαρτήματος της μητρός». Ποια είναι η δική σας άποψη;

6. Λυτρώνεται τελικά η μητέρα από τις ενοχές; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

7. Θα θεωρούσατε τη μητέρα τραγικό πρόσωπο; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

3. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΑΔΙΔΑΚΤΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Ι. Πολέμη: Η Μάννα

Ο Δήμος ο σκληρόκαρδος Τα κόκκαλά του τρίζουνε

με χέρια αφορεσμένα, τα μάτια αλλοιθωρίζουν,

κτυπά και δέρνει αλύπητα τα παγωμένα χνώτα του

τη μάννα που τον ‘γέννα. του λιβανιού μυρίζουν.

Ως που μια μέρα η δύστυχη, - Κυρά, το Χάρο εφώναξες;

μες του καημού το βάρος, εμένα λένε Χάρο

πικρά τον καταράστηκε: πούναι τον, μάννα, πούναι τον

- Που να σε κόψει ο Χάρος! το γυιο σου να τον πάρω;

Το λόγο δεν απόσωσε - Παράκουσες, κυρ Χάροντα,

να κι η κατάρα πιάνει, μα τη ζωή του Δήμου!

να τον κι ο Χάρος πούρχεται Εγώ για μένα σ’ έκραξα,

με κοφτερό δρεπάνι. όχι για το παιδί μου!

(ΕΞΩΤΙΚΑ, 1905)

α) Ποιο είναι και πού οφείλεται το αθέλητο «αμάρτημα» της μάνας;

β) Με ποιο τρόπο ζητά να εξιλεωθεί;

γ) Να συγκρίνετε τη μητέρα του διηγήματος του Βιζυηνού με τη μάνα του παραπάνω ποιήματος.

Γ. Βιζυηνού: Νοσταλγία

Εψές ο ήλιος έδυνε στην άγια μου πατρίδα

κ’ ένα του δώκαν φίλημα σε θλιβερήν αχτίδα

Να μου το φέρ’ εμένα.

Θέλω να δω τη μάνα μου, τ’ δέρφια μ’ να φιλήσω,

στον τάφο του πατέρα μου θέλω να προσκυνήσω,

βαρέθηκα τα ξένα.

Μικρό μικρό μ’ ωρφάνεψε η αλύπητή μου μοίρα,

μικρό μικρό της ξενητειάς το μονοπάτι πήρα,

με χείλη πικραμένα.

Μα τώρα πια τα χόρτασα της ξενητειάς τα κάλλη,

αν είναι και παράδεισος θα την αφήσω πάλι,

βαρέθηκα τα ξένα.

………………………………………………………

(απόσπασμα, Βοσπορίδες Αύραι)

Ποια αυτοβιογραφικά στοιχεία του Βιζυηνού που επισημάνατε στο διήγημα Το αμάρτημα της μητρός μου υπάρχουν και στο ποίημα «Νοσταλγία»;

Γ. Βιζυηνού: Ποίος ήτον ο φονεύς του αδελφού μου [23]

- Ω, ο αρίσκος[24]! ανέκραξεν η μήτηρ μου μετ’ απεριγράπτου πόνου. Τίνος το λέγεις, παιδί μου; Αμ’ ο φτωχός ούτε ακούει, ούτε μιλεί πλέον! Είναι τρελός ο καημένος! …

… εκείνος δεν τρώγει παρά ξερό ψωμί, δεν φορεί παρά αυτά που βλέπεις, και κοιμάται κατά γης μεσ’ στην αχυρώνα. Και δεν θέλει να φύγη από κοντά μου ό,τι κι αν του κάμουν. Μόνο σαν τον στενοχωρήσουν πάρα πολύ, μόνο σαν ταραχθή, βγάζει μια παράξενη φωνή - Για τον Θεό, Σουλτάνε μου, να μην το μάθη η κοκκώνα! Άλλο απ’ αυτό δεν ηξεύρει τίποτε! Ο αρίσκος ο Κιαμήλης[25]!…

… Κείνος, βλέπεις, άφησε την μητέρα του και ήλθεν εις εμένα. Κουβαλεί νερό, πάγει εις τον μύλον, πάγει τα ψωμιά στον φούρνο, σκάφτει τ’ αμπέλια, σκουπίζει την αυλή, καλλιεργεί τα λουλούδια πάνω στον τάφο του Χρηστάκη μας· ως και το κανδήλι θέλει να τ’ ανάφτη με το χέρι του!

(απόσπασμα)

Να συγκρίνετε την αντίδραση του Κιαμήλη και της μητέρας μετά τον ακούσιο φόνο[26].

Γ. Βιζυηνού: Ποίος ήτον ο φονεύς του αδελφού μου;

- Διες εσύ! είπε, πώς περνούν τα χρόνια, και γυρνούν τα πράγματα! Δεν θα γυρίση το παιδί μου, έλεγα, δεν θα προφθάση να έλθη πίσω, και θ’ αποθάνω, και θα μείνουν τα μάτια μου ανοιχτά, από την λαχτάρα που έχουν να το διούνε! Όλ’ ημερίτσα παραφύλαγα τους δρόμους και ρωτούσα τους διαβάτας. Και όταν εβράδυαζεν, άφην’ ανοιχτή την θύρα έως τα μεσάνυχτα. Μη σφαλείς, Μιχαήλε, μπορεί να έλθ’ ακόμη. Και δεν θέλω να έλθη το παιδί μου και να βρει κλειστή την θύρα μου. Φθάνει που είναι τόσα χρόνια έρημο και ξένο, ας μην έρθη και στο χωριό του να του φανή πως δεν έχει κανέναν εις τον κόσμο, που να φυλάγη τον ερχομό του. Σαν επλάγιαζα, σ’ έβλεπα στον ύπνο μου, και μ’ εφαίνετο πως άκουα την φωνή σου, κ’ εσηκωνόμουν και άνοιγα την θύρα: ήλθες, παιδί μου; - Ήταν ο αγέρας, που σβυντζίνιζε στον δρόμο.

(απόσπασμα)

Να αναζητήσετε αναλογίες στη συμπεριφορά της μητέρας του παραπάνω αποσπάσματος και της μητέρας του «Αμαρτήματος της μητρός μου».

4. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

1. Να σκιαγραφήσετε το πορτρέτο της μητέρας κρίνοντας από τη συμπεριφορά της και τα σχόλια του αφηγητή.

2. Σε ποιες χρονικές βαθμίδες διαδραματίζονται τα γεγονότα και σε τι εξυπηρετεί η εναλλαγή τους;

3. Γιατί η οπτική γωνία του αφηγητή μεταβάλλεται, ενώ της μητέρας παραμένει αμετάβλητη Πώς νομίζετε ότι υπηρετεί την αφήγηση η παρουσίαση των γεγονότων από διπλή οπτική γωνία;[27];

4. «Την παιδική ηλικία του Βιζυηνού σημαδεύουν ο θάνατος, η μιζέρια, η ταπείνωση»[28]. Ποια στοιχεία του κειμένου παραπέμπουν σε βιώματα του συγγραφέα;

5. Ποια στοιχεία του αστυνομικού πεζογραφήματος ανιχνεύονται σ’ αυτό το διήγημα[29];

6. Σε ποια σημεία κάθε ενότητας διακρίνετε συναισθηματική κορύφωση[30];

7. Ποια συναισθήματα σας δημιούργησε το τέλος του διηγήματος;

5. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΥΝΘΕΤΙΚΩΝ - ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ

1. Να συγκεντρώσετε τις πληροφορίες που παρέχει το διήγημα για τη δομή της θρακιώτικης οικογένειας στα τέλη του 19ου αιώνα.

2. Ποιες πληροφορίες αντλούμε από το διήγημα σχετικά με τα επαγγέλματα και τις ασχολίες των ανθρώπων της εποχής;

3. Να αποδώσετε με θεατρικούς διαλόγους τη δεύτερη ενότητα, μετατρέποντας τον αφηγητή σε ήρωα του έργου.

4. Να αναζητήσετε υλικό (έντυπα, μαγνητοφωνήσεις, βιντεοσκοπήσεις, κριτικές) από τη θεατρική παράσταση «Μορφές από το έργο του Βιζυηνού» της Άννας Κοκκίνου, για να παρουσιάσετε και σεις σε θεατρικό αναλόγιο ή παράσταση Το αμάρτημα της μητρός μου. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και τη μουσική από το ομότιτλο CD του Νίκου Ξυδάκη.

5. Να επισκεφτείτε το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ., τηλ. 6209960), για να αναζητήσετε υλικό σχετικό με τον Γ. Βιζυηνό και το έργο του. Στη συνέχεια να οργανώσετε στο σχολείο σας μια μικρή εκδήλωση για το συγγραφέα.

6. Το διήγημα Το αμάρτημα της μητρός μου γράφτηκε πριν από εκατό περίπου χρόνια (1883). Να το κρίνετε με βάση τις δικές σας αναγνωστικές προσδοκίες και εμπειρίες, και να το αξιολογήσετε συνολικά.

6. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Κριτήριο για ωριαία γραπτή δοκιμασία

(45 λεπτά)

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:.....................................................................................

ΤΑΞΗ...........................ΤΜΗΜΑ........................

ΜΑΘΗΜΑ: Νεοελληνική Λογοτεχνία Κατευθύνσεων Γ΄ Λυκείου

Γεώργιος Βιζυηνός: Το αμάρτημα της μητρός μου

(Ενότητα Β΄)

ΗΜΕΡ/ΝΙΑ:........................................................

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

1. Τα συναισθήματα του αφηγητή για την άρρωστη αδελφή του διατηρούνται σταθερά ή ανατρέπονται στην ενότητα αυτή; Να απαντήσετε λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Βιζυηνός είναι «ψυχογραφικός πεζογράφος».

.................................................................................................................

Μονάδες 5

2. Να σχολιάσετε το ήθος της μητέρας, όπως διαγράφεται μέσα από τις πράξεις και τα συναισθήματά της.

.................................................................................................................

Μονάδες 5

3. «Πάρε μου όποιο θέλεις … Ευχαριστώ σε Κύριε!»: Ποιες θρησκευτικές αντιλήψεις διαφαίνονται στην προσευχή της μητέρας;

.................................................................................................................

Μονάδες 5

4. Σε ποιο σημείο της ενότητας ο αφηγητής εκφράζει απερίφραστα το παράπονό του για τη στέρηση της μητρικής στοργής και με ποιο γεγονός τη συνδέει;

.................................................................................................................

Μονάδες 5

Κριτήριο για ωριαία γραπτή δοκιμασία

(45 λεπτά)

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:.....................................................................................

ΤΑΞΗ...........................ΤΜΗΜΑ........................

ΜΑΘΗΜΑ: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

Γεώργιος Βιζυηνός: Το αμάρτημα της μητρός μου

(Ενότητα Ε΄)

ΗΜΕΡ/ΝΙΑ:........................................................

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

1. Ποια είναι η γλωσσική ιδιαιτερότητα του διηγήματος και ποιο είναι το αισθητικό της αποτέλεσμα;

.................................................................................................................

Μονάδες 5

2. Με ποια εκφραστικά μέσα πετυχαίνει ο συγγραφέας να δημιουργήσει έκπληξη και αγωνία στον αναγνώστη;

.................................................................................................................

Μονάδες 5

3. Ποια εναλλαγή συναισθημάτων του αφηγητή παρατηρείται στην ενότηττα και πού οφείλεται;

.................................................................................................................

Μονάδες 5

4. Πώς εξηγείτε τα δάκρυα της μητέρας και τη σιωπή του αφηγητή στο τέλος του διηγήματος;

.................................................................................................................

---

[1] Είναι σκόπιμο να επισημανθούν: α) το γλωσσικό ιδίωμα στα διαλογικά μέρη και η περιγραφή τοπικών εθίμων και αντιλήψεων, β) η λόγια γλώσσα, η αίσθηση του μέτρου και η θρησκευτικότητα, γ) οι σπουδές του Βιζυηνού στην ψυχολογία και οι εργασίες του για τις ευρωπαϊκές μπαλάντες (δραματικό - συγκρουσιακό στοιχείο). Βλ. σχόλια στην εισαγωγή.

[2] Απ. Σαχίνης, Παλαιότεροι πεζογράφοι, εκδ. Εστία, Αθήνα ³1989, σ. 153.

[3] Ένα βασικό χαρακτηριστικό των διηγημάτων κλασικής δομής είναι ο μονοκεντρισμός του ενός επεισοδίου (Βλ. σχ. Ian Reid, Το διήγημα [μτφρ. Λία Μεγάλου-Σεφεριάδη], εκδ. Ερμής, Η Γλώσσα της Κριτικής, Αθήνα 1982). Στο συγκεκριμένο διήγημα έχουμε έκταση της αφήγησης σε περισσότερα του ενός επεισόδια. Αυτού του «τύπου» το διήγημα ο Άριστος Καμπάνης το ονόμασε «αναλυτικό διήγημα».

[4] Επιγραμματικά σημειώνουμε τα βασικά χαρακτηριστικά των τριών πεζογραφικών ειδών: Μυθι­στό­ρημα: Εκτεταμένη και πολυπρόσωπη αφηγηματική σύνθεση που παρουσιάζει τη ζωή ως ολότητα. Διήγημα: Σύντομη και λιτή αφήγηση, παρουσιάζει ένα γεγονός καίριο για τη ζωή του ήρωα. Νουβέλα: Ενδιάμεσο ως προς την έκταση είδος, παρουσιάζει έναν κυρίως ήρωα σε σημαντικές στιγμές της ζωής του.

[5] Μουλλάς Π., Εισαγωγή στο Γ. Μ. Βιζυηνός Νεοελληνικά Διηγήματα, εκδ. Εστία, Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1994, σ. μ΄.

[6] Να απαντήσετε λαμβάνοντας υπόψη ότι το αφετηριακό υλικό της λαογραφίας αντλείται από τη μνήμη, την παρατήρηση, την προσωπική μαρτυρία, την καταγραφή υλικού κ.λπ.

[7] Σχετικά με τις περιγραφές και τη λειτουργία τους στα διηγήματα του Βιζυηνού ο Π. Μουλλάς (ό.π., σ. ρ΄) σημειώνει: «Έχουμε να κάνουμε όχι με παρέμβλητα «ξένα σώματα» αλλά με οργανικά μέρη του κειμένου και της αφήγησης. Ο ρόλος τους είναι πολλαπλός: να συμπληρώσουν τα κενά, να δημιουργούν αντιθέσεις, να εντείνουν τις δραματικές καταστάσεις, να στήνουν μυστικές γέφυρες ανάμεσα στους ανθρώπους και στα πράγματα». Γενικά οι περιγραφές των χώρων αντανακλούν την ψυχική διάθεση του αφηγητή.

[8] Στο αυτοβιογραφικό αφήγημα το ίδιο πρόσωπο, εκπληρώνει δύο διαφορετικές λειτουργίες. Από τη μια ως αφηγητής είναι υπεύθυνος για την αφήγηση και από την άλλη ως ήρωας κατέχει κεντρικό ρόλο στην ιστορία. Οι τεχνικές που υποστηρίζουν την αυτοβιογραφικότητα είναι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση, η εσωτερική εστίαση, ο ελεύθερος πλάγιος λόγος, ο ομοδιηγητικός και ενδοδιηγητικός αφηγητής κ.λπ. (βλ. σχ. Πασχαλίδης Γ., Η ποιητική της αυτοβιογραφίας, εκδ. Σμίλη, Αθήνα 1993, σσ. 199-219). Στο διήγημά μας τον αυτοβιογραφικό χαρακτήρα υποδεικνύει «το ομώνυμο του αφηγητή και του συγγραφέα», η κτητική αντωνυμία στον τίτλο, η πρωτοπρόσωπη αφήγηση, τα ονόματα κ.λπ. Βλ. Χρυσανθακόπουλος Μ., Γεώργιος Βιζυηνός μεταξύ φαντασίας και μνήμης, εκδ. Εστία, Αθήνα 1994, σσ. 19 & 31.

[9] Η μακροχρόνια αρρώστια της Αννιώς και η συνεχής επιδείνωση της υγείας της είναι το αφηγηματικό μοτίβο μέσω του οποίου εξελίσσεται η υπόθεση και διαγράφονται εναργέστερα οι χαρακτήρες. (Για μοτίβα και θεματική βλ. Γ. Κεχαγιόγλου «Θεματογραφία της Α΄ Μεταπο­λεμικής Γενιάς» στο Η Ελληνική Ποίηση, εκδ. Σοκόλης, τόμ. ε΄, σ. 630).

[10] Οπτική γωνία της αφήγησης είναι η απόσταση που παίρνει ο αφηγητής από τα γεγονότα και τα πρόσωπα της αφήγησης. Έτσι έχουμε τρεις περιπτώσεις «εστίασης»: α. αφήγηση με μηδενική εστίαση (ή χωρίς εστίαση) με ανεξάρτητο παντογνώστη αφηγητή, ο οποίος γνωρίζει (ή λέει) περισσότερα από τους ήρωες, β. αφήγηση με εσωτερική εστίαση, όπου ο αφηγητής είναι και ο ίδιος δρων πρόσωπο και αφηγείται μόνο όσα υποπίπτουν στην άμεση αντίληψή του και γ. αφήγηση με εξωτερική εστίαση, όπου ο αφηγητής λέει λιγότερα απ’ όσα γνωρίζουν οι ήρωες. Στην ενότητα αυτή έχουμε εσωτερική εστίαση (ομοδιηγηματικός αφηγητής), αλλά και εξωτερική εστίαση, εφόσον ο αφηγητής εμφανίζεται να γνωρίζει λιγότερα από όσα η μητέρα.

[11] Κλειστός χώρος: σπίτι, εκκλησία - όπου και αρρώστια, θάνατος, οδύνη, φόβος.

[12] Μουλλάς Π., ό.π., σ. ρα΄. Η φράση «ενθυμήθηκες την αμαρτίαν μου … τιμωρήσης» λειτουργεί ως πρόωρη ένδειξη (προσήμανση).

[13] Με τον όρο «αφηγημένος χρόνος» νοείται η χρονική διάρκεια που καλύπτουν τα γεγονότα της αφήγησης ως το τέλος της. (Γ. Βελουδής, Γραμματολογία - Θεωρία λογοτεχνίας, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα 1994, σ. 142 και Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου, σσ. 284-285). Στο διήγημά μας ο αφηγημένος χρόνος καλύπτει διάρκεια 27 ετών.

[14] Τζιόβας Δ., Το παλίμψηστο της ελληνικής αφήγησης, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1993, σ. 47.

[15] Δύο κυρίως είναι οι τεχνικές σύντμησης του πραγματικού χρόνου, η παράλειψη, που συνίσταται στην υπερπήδηση γεγονότων που δεν θεωρούνται σημαντικά για την εξέλιξη της υπόθεσης και η επιτάχυνση, με την οποία τα γεγονότα περιγράφονται περιληπτικά. (Βλ. Βελουδής, Γ., ό.π.,
σ. 143 και Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου, σ. 285).

[16] Οι μαθητές πρέπει να διακρίνουν ότι στην πρώτη υιοθεσία ο αφηγητής είναι αυτόπτης μάρτυρας, παρίσταται στη δράση. Στη δεύτερη υιοθεσία το αφηγούμενο «εγώ» αναδιηγείται τα γεγονότα ως «παντογνώστης αφηγητής» (Για τους βασικούς τύπους του αφηγητή βλ. Τζιόβας Δ., Μετά την αισθητική, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1987, σσ. 65-66).

[17] Τα τρία επίπεδα είναι: α) ο χρόνος κατά τον οποίο γίνεται η δεύτερη υιοθεσία, που έχει τη θέση συγχρονίας, β) το επεισόδιο στο ποτάμι που είναι προτερόχρονο ως προς την εξέλιξη της κύριας υπόθεσης και γ) ο χρόνος της συγγραφής (της μνήμης του αφηγητή -συγγραφέα) που είναι υστερόχρονος σε σχέση με όλα τα αφηγούμενα.

[18] Βλ. σημείωση 8.

[19] Έκφραση - Έκθεση για το Λύκειο, τχ. Α΄, Αφηγηματικός χρόνος, σσ. 284-285.

[20] Εγκιβωτισμένη αφήγηση: η αφήγηση που παρεμβάλλεται μέσα στην αφήγηση.

[21] Ο αφηγητής υποδηλώνει ότι η απόπειρα κάθαρσης υπήρξε ατελέσφορη. Βλ. σχετικά και Αθανασόπουλος Β., Δοκιμές ερμηνείας και κριτικής, Δ΄, οι μύθοι της ζωής και του έργου του Γ. Βιζυηνού, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1996, σ. 221. Η αποδοχή αυτή αφορά όχι μόνο την ενοχή της μητέρας αλλά και τη δική του.

[22] Το τέλος του διηγήματος αποτελεί λύση στο πρόβλημα, που τίθεται στην αρχή με τον τίτλο. Η δομή λειτουργεί κυκλικά.

[23] Γ. Βιζυηνός, επιμ. Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, Βασική Βιβλιοθήκη, αρ. 18, σσ. 160-161.

[24] αρίσκος = καημένος.

[25] Κιαμήλης = στο διήγημα, νεαρός Τούρκος.

[26] Ο Κιαμήλης σκοτώνει το Χρηστάκη, χωρίς να γνωρίζει ότι είναι γιος της γυναίκας που τον είχε περιθάλψει και του είχε σώσει τη ζωή. Ο Κιαμήλης μαθαίνει την αλήθεια μετά από χρόνια, ενώ η μητέρα του Χρηστάκη ποτέ. Στο απόσπασμα η μητέρα περιγράφει τη συμπεριφορά του Κιαμήλη στον αφηγητή ο οποίος της είχε ζητήσει να τον διώξει από το σπίτι τους.

[27] Βλ. Χρυσανθακόπουλος Μ., ό.π., σσ. 31-32.

[28] Βλ. Μουλλάς Π., ό.π., σ. νγ΄.

[29] Ο τίτλος αποτελεί αίνιγμα που βρίσκει σταδιακά τη λύση του. Βλ. και Μουλλάς Π., ό.π., σ. πς΄.

[30] Βλ. σχετικά και Σαχίνης, σσ. 164-166.