Νεοελληνική Γλώσσα Γ´ Λυκείου: Περί «Γνώθι Σαυτόν». Ουτοπία ή Ανάγκη; (Κριτήριο Αξιολόγησης)

Νεοελληνική Γλώσσα Γ´ Λυκείου:

Περί «Γνώθι Σαυτόν». Ουτοπία ή Ανάγκη; (Κριτήριο Αξιολόγησης)

Περί «Γνώθι Σαυτόν». Ουτοπία ή Ανάγκη;

1. […]Στον ιερότερο χώρο της αρχαίας Ελλάδας, τους Δελφούς, τον «ομφαλό της Γης», και στο προπύλαιο του ναού του Απόλλωνα, δεν ήταν χαραγμένες εντολές για σέβας στους θεούς και απειλές για την τιμωρία των αμαρτωλών. Αλλά, μονάχα, μερικά λακωνικά ρητά όπως «Γνώθι σαυτόν», «Μηδέν Άγαν», «Μέτρον το άριστον». Γνωμικά από ανθρώπους, για την «τέχνη του επίγειου ανθρώπινου βίου». Γνωμικά, όπου γνώμονας δεν ήταν η «ανεξερεύνητη θέληση» των θεών , αλλά ο ανθρώπινος Νους.
2. […] Ήταν ολότελα φυσική αυτή η «ιερότητα» με την οποία έντυναν ένα τέτοιο γνωμικό (το «Γνώθι σαυτόν») οι Έλληνες: κοινότατος ο τόπος πως η καίρια καινοτομία και η αξετίμητη1 εισφορά τους στον παγκόσμιο πολιτισμό είναι ότι έδωσαν το προβάδισμα στη Σκέψη, ότι θεμελίωσαν τον ατομικό, κοινωνικό, πολιτικό βίο τους στη Γνώση. Όχι σε κάποια γνώση «εξ αποκαλύψεως», αλλά στη γνώση που την αποκτάς με την έρευνα, την έρευνα για τα φαινόμενα και τα αφανέρωτα, για τις αρχές και τις αιτίες.
3. «Γιγνώσκω» σήμαινε για κείνους «μαθαίνω από παρατήρηση ή έρευνα, κατανοώ, διακρίνω». Και φυσικά, η έρευνα, η αληθινή έρευνα, δεν μπορεί παρά να αρχίζει από εμάς τους ίδιους. Πώς 2 θα ερευνήσεις -για να γνωρίσεις- τους άλλους, τον κόσμο, τους νόμους και τους λόγους της ζωής, αν δεν ερευνήσεις και γνωρίσεις τον πιο κοντινό και πιο μυστικό μικρόκοσμο, τον εαυτό σου; Με τη γνωστή του «δήλωση άγνοιας», ο Σωκράτης έλεγε πως «αφού δεν μπορεί να γνωρίσει τον εαυτό του, κατά το δελφικό επίγραμμα, του φαίνεται γελοίο να εξετάζει τα αλλότρια, τα ξένα». Η αυτοέρευνα, η αυτογνωσία, αποτελούν απαράβατο όρο για να κάνεις το πρώτο βήμα «στων ιδεών την πόλιν».
4. […] Φυσικά, το «Γνώθι σαυτόν» είναι εγχείρημα τραχύτατο: εγωισμοί και ματαιοδοξίες, δειλίες, εθελοτυφλία για τα ελαττώματά μας, τα λάθη, τα κίνητρά μας δεν μας επιτρέπουν να καταδυθούμε στον εαυτό μας, να τον ζυγίσουμε, να τον κρίνουμε, να μιλήσουμε με παρρησία3 γι’ αυτόν.
5. Όσο δύσκολη, όμως, είναι η προσπάθεια αυτογνωσίας, τόσο είναι απαραίτητη, επειδή ακριβώς δείχνει τους περιορισμούς και την μπόρεση του ανθρώπου, και τη «σύνεσή» του να πράξει σύμφωνα με αυτά. «Μάθε ποιος είσαι και γίνε τέτοιος» θα πει ο Πίνδαρος. Μόνο αν γνωρίσεις πόσο αδύναμος είσαι, μπορείς να ξεπεράσεις την αδυναμία σου. Μόνο αν γνωρίσεις πόσο άσοφος είσαι, μπορείς να αρχίσεις την πορεία προς τη Γνώση. Μόνο αν γνωρίσεις τι ορυχείο έχει μέσα του κάθε άνθρωπος, μπορείς να υπερβείς τη γύμνια του. Αλλιώς, μένεις ένα τυφλό, όσο και εγωιστικό ερπετό, που ζει μια ζωή χωρίς νόημα: «ο ανεξέταστος βίος είναι αβίωτος» έλεγε ο Σωκράτης. Ενώ, εξετάζοντας τον εαυτό σου θα βρεις ίσως την Κόλαση αλλά και το Καθαρτήριο.
6. Η αυτογνωσία, ο αυτοέλεγχος, η αυτοκριτική οδηγούν στην αυτοσυνείδηση, στην αυτοκυριαρχία, στον αυτοσεβασμό, στην ουσιαστική αυτοδιάθεση και αυτοκαθορισμό μας. Στοιχεία, όλα, που συγκροτούν τη σωφροσύνη. Κι’ αυτή η σωφροσύνη αποτελεί τη βαθύτερη ευδαιμονία του συνειδητού ανθρώπου, που του τη χαρίζει η «σοφία, η όσο γίνεται, αληθινή γνώση της αληθινής ουσίας των πραγμάτων … η γνώση των όντως όντων», που αρχίζει με τη γνώση του «όντως εαυτού μας».
7. Εικοσιεπτά αιώνες μετά την αναγραφή του ρητού αυτού στο δελφικό ναό, και ενώ το τέμενος του Απόλλωνα δεν είναι παρά ένα ερειπωμένο τουριστικό αξιοθέατο, πόσο επιβιώνει το γνωμικό τούτο; Δεν χρειάζεται να πω: σήμερα, προπάντων, όπου είμαστε πολιορκημένοι (διόλου «ελεύθεροι») από τόσο τρομακτικά προβλήματα, αποτελεί πρώτιστη ανάγκη η αυτογνωσία για να τα επιδιορθώσουμε. […] Ίσως, έτσι, μπορούμε να ελπίσουμε ίσως όχι σε «νίκη πρώτη και άριστη», αλλά τουλάχιστον σε αποφυγή ολοκληρωτικού εξολοθρεμού από εμάς τους ίδιους… (κείμενο ελαφρά διασκευασμένο)

 Μάριος Πλωρίτης

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

A1.Να γράψετε την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (120-140 λέξεις).

Μονάδες 25

Β1.Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη:

α. Η «ανεξερεύνητη θέληση» των θεών αποτυπώνεται στα ρητά που βρίσκονται στο προπύλαιο του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς.

β. Η προσφορά των αρχαίων Ελλήνων στον παγκόσμιο πολιτισμό ήταν το προβάδισμα που έδωσαν στη Σκέψη.

γ. Ο Σωκράτης επέμενε στην προτεραιότητα της εξέτασης των εξωτερικών παραγόντων στη ζωή του ανθρώπου, πριν ο τελευταίος στραφεί στη μελέτη του εαυτού του.

δ. Ο αυτοσεβασμός αποτελεί προϋπόθεση για την αυτογνωσία

ε. Η αυτογνωσία μπορεί σήμερα να μας βοηθήσει στην καθολική επίλυση των προβλημάτων μας.

Μονάδες 10

Β2.α)Να βρείτε δύο τρόπους πειθούς στην τρίτη παράγραφο του κειμένου («Γιγνώσκω» σήμαινε για κείνους… «στων ιδεών την πόλιν».) και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 4

β)Ποια η συλλογιστική πορεία στην πέμπτη παράγραφο του κειμένου ( Όσο δύσκολη, όμως, … και το Καθαρτήριο.); Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 4

Β3. α)Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών στις παρακάτω περιπτώσεις: «Γνώθι σαυτόν» (στην πρώτη παράγραφο), «ο ανεξέταστος βίος είναι αβίωτος» (στην πέμπτη παράγραφο), «ελεύθεροι» (στην έβδομη παράγραφο).

Μονάδες 3

β)Ποια νοηματική σύνδεση εκφράζουν οι διαρθρωτικές λέξεις: έτσι (στην τέταρτη παράγραφο) ωστόσο (στην έκτη παράγραφο);

Μονάδες 2

Β4.α)Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: απαράβατο, ελαττώματα, ξεπεράσεις, γνωρίσεις, επιδιορθώσουμε.                        

Μονάδες 5

β)Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: τιμωρία, φυσική, γελοίο, απαραίτητη, αυτοδιάθεση.                                                  

  Μονάδες 5

Β5.Να εντοπίσετε στο κείμενο δύο εκφράσεις με μεταφορική σημασία.

Μονάδες 2

Γ1.Σε άρθρο σας, που θα δημοσιευτεί σε σχολική εφημερίδα, να αναφερθείτε στους παράγοντες που αποτρέπουν το σύγχρονο άνθρωπο από το να γνωρίσει πραγματικά τον εαυτό του, αλλά και στα εφόδια, πέραν της αυτογνωσίας, που απαιτούνται προκειμένου αυτός να καταστεί συνειδητός δημοκρατικός πολίτης.(500-600 λέξεις).

Μονάδες 40

---

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

---

Α1.Το κείμενο αυτό αναφέρεται στη σημασία που απέδιδαν οι αρχαίοι Έλληνες στην αυτογνωσία, στη δυσκολία επίτευξής της αλλά και στη σύγχρονη αναγκαιότητά της. Τα γνωμικά που οι αρχαίοι Έλληνες κατέγραψαν στον ιερό χώρο των Δελφών είχαν ως κριτήριο, όχι τη θεϊκή αυθεντία, παρά τη Γνώση. Από αυτή την προτεραιότητα αντλούσε την «ιερότητά» του ένα από αυτά τα ρητά, το «γνώθι σαυτόν». Η γνώση αυτή ξεκινά από την έρευνα του εαυτού, χωρίς την οποία, σύμφωνα με το Σωκράτη, αποβαίνει άκαρπη η έρευνα των λοιπών στοιχείων της ζωής. Βέβαια, η προσπάθεια πρέπει να υπερβεί προσωπικές αδυναμίες αλλά καθίσταται αναγκαία, καθώς μόνο η συνειδητοποίηση των ανθρώπινων αδυναμιών οδηγεί σταδιακά, μέσω της ενδοσκόπησης, στη «σωφροσύνη», τη χαρά δηλαδή της προσέγγισης της αλήθειας. Το πανάρχαιο αυτό ρητό, τέλος, έρχεται να επιβεβαιωθεί στη σύγχρονη, γεμάτη προβλήματα εποχή και, ίσως, συντελέσει στην αποτροπή του αυτοαφανισμού της ανθρωπότητας.

Β1.α. Λάθος, β. Σωστό, γ. Λάθος, δ. Λάθος, ε. Λάθος

Β2.Ο πρώτος τρόπος πειθούς είναι η επίκληση στη λογική. Στο πρώτο τμήμα της παραγράφου «Γιγνώσκω… τον εαυτό σου» ο λόγος οργανώνεται με μέσο πειθούς ένα επιχείρημα. Συγκεκριμένα, οι προκείμενες: 1. «Γιγνώσκω…διακρίνω» και 2. «Πως θα ερευνήσεις… τον εαυτό σου;» ταυτίζουν τη γνώση με την έρευνα αλλά και παρουσιάζουν την ανάγκη να γνωρίσουμε τον κόσμο μέσω της εξέτασης του εαυτού μας, ενώ, τέλος, στο συμπέρασμα: «Και φυσικά…εμάς τους ίδιους.» καταδεικνύεται το γεγονός πως η αληθινή έρευνα αρχίζει από την εξέταση του εαυτού μας. Ο δεύτερος τρόπος πειθούς είναι η επίκληση στην αυθεντία. Ο συγγραφέας παραθέτει ως μέσο πειθούς απόσπασμα από το φιλοσοφικό λόγο του Σωκράτη, «αφού δεν μπορεί να γνωρίσει… τα αλλότρια, τα ξένα.», ο οποίος τόνιζε την αδυναμία εξέτασης της εξωτερικής πραγματικότητας χωρίς την πρότερη εξέταση του εαυτού.

Β3. α)«Γνώθι σαυτόν»: Παρουσίαση γνωστού φιλοσοφικού όρου «ο ανεξέταστος βίος είναι αβίωτος»: Αυτούσια παράθεση λόγων του Σωκράτη «ελεύθεροι»: ειρωνική χρήση της έννοιας: ελεύθερος

β)Έτσι: διαρθρωτική λέξη που δηλώνει αποτέλεσμα, ωστόσο: διαρθρωτική λέξη που δηλώνει αντίθεση.

Β4. α)Απαράβατο: απαραβίαστο. Ελαττώματα: μειονεκτήματα. Ξεπεράσεις: υπερβείς, υπερνικήσεις. Γνωρίσεις: μάθεις, αντιληφθείς, καταλάβεις. Επιδιορθώσουμε: αποκαταστήσουμε.

β)Τιμωρία: επιβράβευση, Φυσική: αφύσικη, Γελοίο: σοβαρό, Απαραίτητη: περιττή, Αυτοδιάθεση: αυτοδέσμευση.

Β5. 1.:θεμελίωσαν τον ατομικό, κοινωνικό, πολιτικό βίο τους στη Γνώση. 2.: Αλλιώς, μένεις ένα τυφλό, όσο και εγωιστικό ερπετό, που ζει μια ζωή χωρίς νόημα.

Γ1.Αυτογνωσία, η μεγάλη απούσα. Το μάθημα της Φιλοσοφίας αποτελεί εφαλτήριο για προβληματισμό πάνω στο απώτατο ερώτημα, όμοιο με εκείνο που απηύθυνε η Σφίγγα στον Οιδίποδα, η απάντηση του οποίου δεν μπορεί να είναι άλλη από αυτή που ήδη γνωρίζουμε: ο Άνθρωπος. Με αφορμή λοιπόν τη φιλοσοφική αναζήτηση των στοιχείων της ιδιαιτερότητάς μας θεωρήσαμε αναγκαία την αναφορά μας στην αυτογνωσία, η οποία, σε μια εποχή που απειλεί να θέσει στο περιθώριο τον άνθρωπο και να τον καταστήσει δούλο των τεχνικών δημιουργημάτων του, μπορεί να αποτελέσει τον πυρσό που θα φωτίσει την πορεία μας προς μια νέα εποχή Ανθρωπισμού. Ποιοι είναι όμως οι παράγοντες που προσπαθούν να αποτρέψουν τον άνθρωπο από την εξέταση του εαυτού του και ποια άλλα εφόδια θα χρειαστεί προκειμένου να βιώσει συνειδητά το αγαθό της Δημοκρατίας;

Α ζητούμενο:Παράγοντες που αποτρέπουν την αυτογνωσία Δυσλειτουργία των φορέων κοινωνικοποίησης Κρίση του θεσμού της οικογένειας: Έλλειψη επαφής γονέων και παιδιών λόγω πολλαπλών υποχρεώσεων, ενώ, στον ελάχιστο χρόνο που συναντώνται προτιμούν να καταφεύγουν σε διεξόδους ανούσιας διασκέδασης (τηλεθέαση, χρήση κινητών – υπολογιστή) παρά να προχωρούν σε συζητήσεις που ευνοούν την ενδο-εξέταση. Τέλος, οι γονείς αποτελούν αρνητικό πρότυπο και παράδειγμα για μίμηση, όταν, προσηλωμένοι σε επαγγελματικούς στόχους δεν προχωρούν οι ίδιοι σε ενδοσκόπηση και αυτοκριτική. Αδυναμίες του εκπαιδευτικού συστήματος: Το εκπαιδευτικό σύστημα είναι μονόπλευρα προσανατολισμένο σε εξωτερικούς στόχους (επιτυχία στις εξετάσεις, εξειδίκευση), αρκούμενο στον παθητικό ρόλο της παροχής τίτλων σπουδών και πειστήριων επαγγελματικής επάρκειας. Στο πλαίσιο αυτό ευνοείται συχνά η μηχανιστική μάθηση, όπου ο μαθητής, μέσω της παρακολούθησης τυποποιημένων μαθημάτων, γίνεται απλός δέκτης γνώσεων, τις οποίες συχνά αναπαράγει χωρίς να τις καταλαβαίνει (παπαγαλία). Έτσι όμως, δεν βρίσκει ευκαιρίες ανακάλυψης των κλίσεων του, άσκησης της κριτικής του σκέψης και του αυτοελέγχου και, τέλος, της αναζήτησης τρόπων αυτοπροσδιορισμού των εσωτερικών του τάσεων και σωστής δρομολόγησής τους. Σκοπιμότητες που εξυπηρετούνται από τα Μέσα Ενημέρωσης: Τα Μέσα Ενημέρωσης (ιδιαίτερα η τηλεόραση και το ραδιόφωνο), εξυπηρετώντας οικονομικές και πολιτικές σκοπιμότητες, πλήττουν θανάσιμα την ελευθερία της βούλησης: Έτσι, με την εικόνα και τον ήχο αιχμαλωτίζουν, σε μεγάλο βαθμό, τη σκέψη και την προσοχή των ατόμων, στερώντας τους τον ελεύθερο χρόνο αλλά και τη δυνατότητα να στραφούν προς πνευματικές αναζητήσεις. Ταυτόχρονα, συντελούν στη συντήρηση και αναπαραγωγή στερεοτύπων, αποτρέποντας το γόνιμο διάλογο και αδρανοποιώντας, έτσι, πνευματικά το δέκτη, ενώ μέσω της προβολής προγραμμάτων χαμηλής ποιότητας (πχ ριάλιτι) αποπροσανατολίζουν από σημαντικά θέματα το κοινό τους, αναστέλλοντας κάθε προϋπόθεση περισυλλογής και ήρεμης ενατένισης του εσωτερικού κόσμου των πολιτών.

Δυσμενείς σύγχρονες συνθήκες Αστικοποίηση: Η εγκατάλειψη της υπαίθρου και η συγκέντρωση των ανθρώπων στα απρόσωπα αστικά κέντρα δεν ευνόησε την ανθρώπινη επαφή και την κοινωνική συνείδηση. Αντιθέτως, η διαβίωση στα απρόσωπα αστικά κέντρα όπου η πολιτιστική ομοιομορφία και ισοπέδωση κυριαρχεί 1. εκμηδένισε την προσωπικότητα του ανθρώπου μέσω της υποταγής του σε δημοφιλείς αλλά προκαθορισμένες επιλογές (μαζοποίηση) και 2. αποξένωσε το άτομο ακόμη και από τον ίδιο του τον εαυτό, επιτρέποντας στη βιομηχανοποιημένη ψυχαγωγία να υποκαταστήσει κάθε έκφραση της ιδιαιτερότητάς του. Βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής: 1. Οι σύγχρονες συνθήκες ζωής που ευνοούν την εντατικοποίηση της εργασίας και την υπερβολική προσκόλληση στην ειδίκευση οδηγούν στην υποδούλωση του ανθρώπου στην τεχνική. Έτσι, το άλλοτε κυρίαρχο άτομο μετατρέπεται σε όργανο παραγωγής και σε δούλο των επουσιωδών αναγκών του, χωρίς το χρόνο να ασχοληθεί με οποιαδήποτε εσωτερική αναζήτηση. 2. Η συνεχής επανάληψη και τυποποίηση του τρόπου ζωής επιφέρει τη ρουτίνα με συνέπεια να εκφυλίζεται ο πνευματικός δυναμισμός του ανθρώπου. Κρίση της Δημοκρατίας: Η δίψα των κομμάτων να κατακτήσουν την εξουσία τα οδηγεί σε πρακτικές που αποπροσανατολίζουν και χειραγωγούν τον πολίτη. Έτσι, η προπαγάνδα των πολιτικών παρατάξεων αλλά και η ρητορεία των εκφραστών ακραίων πολιτικών χώρων στόχο έχει τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας και την επικράτηση κλίματος έντασης και πόλωσης. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα ο πολίτης συχνά φανατίζεται και διαμορφώνει ακραίες απόψεις που τον αποτρέπουν από την ψύχραιμη εξέταση των γεγονότων της ζωής του, την αδέσμευτη σκέψη και, τελικά, τη λήψη αμερόληπτων αποφάσεων.

Οι προκλήσεις της Παγκοσμιοποίησης: Η νέα πραγματικότητα μαζί με τις όποιες θετικές εξελίξεις επέφερε και αρκετά δυσμενή αποτελέσματα όπως: 1. Νέα οικονομικά δεδομένα: Η διαφαινόμενη αποκαθήλωση του εθνοκεντρικού παραγωγικού μοντέλου επιφέρει κρίσεις, οικονομικές ανισότητες και αποκλεισμούς. 2. Νέα κοινωνικά δεδομένα: Ταυτόχρονα, η διάνοιξη των συνόρων και η προσέλευση προσφύγων και μεταναστών και η νέα πάλη για επανακαθορισμό των απειλούμενων δικαιωμάτων του πολίτη αλλάζει την κοινωνική πραγματικότητα. 3. Αλλαγή προτύπων: Οι παραδοσιακές αξίες κλονίζονται, καθώς σε παγκόσμιο επίπεδο επιχειρείται μια στροφή στον υλικό ευδαιμονισμό και στην επικράτηση της άμετρης ιδιοτέλειας. Έτσι, η κατανάλωση αποτελεί σύγχρονο πρότυπο της κοινωνικής καταξίωσης και ευτυχίας, ενώ το άτομο απεμπολεί την κοινωνική του συνείδηση, προτιμώντας να εξυπηρετήσει τα στενά, προσωπικά του συμφέροντα. Οι προκλήσεις αυτές, που απειλούν με παραγκωνισμό την αξίας της ανθρώπινης υπόστασης, που αναγκάζουν τον πολίτη να επιδοθεί σ’ ένα σκληρό αγώνα απλά για να επιβιώσει δεν επιτρέπουν χρόνο και χώρο για αυτοεξέταση και αυτοέλεγχο.

Ευθύνη του ατόμου

Ευθύνη, όμως, για την κατάσταση αυτή φέρει και ο ίδιος ο πολίτης, λόγω των παραλήψεων, των αδυναμιών αλλά και των παθών του. Έτσι, συχνά φαίνεται αδιάφορος για την πνευματική του καλλιέργεια και την αναζήτηση των προσωπικών του κλίσεων και ενδιαφερόντων. Χαρακτηρίζεται, συχνά, από επιπολαιότητα στη διαχείριση δημοσίων υποθέσεων που κανονικά θα έπρεπε να τον απασχολούν, ενώ επιδεικνύει ανωριμότητα στις επιλογές του, κυρίως όταν παραβιάζει τους νόμους για να εξυπηρετήσει το στενό, προσωπικό συμφέρον του. Τέλος, η αδυναμία του να τηρήσει ενεργητική στάση στα θέματα που τον απασχολούν τον οδηγεί στο να πέφτει εύκολα θύμα χειραγώγησης από πολιτικούς ή και να γίνεται έρμαιο των παθών του, όπως ο εγωισμός ή η αλαζονεία. Ως συνέπεια, δεν δημιουργούνται εύκολα οι προϋποθέσεις προκειμένου να οδηγηθεί σε νηφάλια αυτοεξέταση και, τελικά, σε αλλαγή στάσης ζωής.

Α ζητούμενο:Εφόδια δημοκρατικού πολίτη

Εσωτερική καλλιέργεια

Πνευματικά εφόδια: Πολύπλευρη μόρφωση και καλλιέργεια, ανάπτυξη κριτικής και προβληματισμού, δεκτικότητα στις καινούργιες ιδέες, διαρκής πνευματική εγρήγορση, αξιολόγηση, γόνιμη αμφιβολία και αμφισβήτηση.

Ηθικές αρετές: Αγωνιστικότητα, εντιμότητα, σεβασμός, συνέπεια, εγκράτεια, αξιοπρέπεια, ηρωισμός, αίσθηση καθήκοντος, ανθρωπισμός, ηθική ελευθερία (υπεράσπιση της ηθικής χωρίς σκοπιμότητα ή ανταλλάγματα), αρχές, ιδανικά, υγιή πρότυπα, ωριμότητα.

Ψυχικές αρετές: Αυτοπεποίθηση, αισιοδοξία, επιμονή – υπομονή, εσωτερική ισορροπία, κριτήρια ορθής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου Ανωτερότητα του ψυχικού κόσμου που εκφράζεται με την επικράτηση της ευγένειας και της νηφαλιότητας και την καλλιέργεια της ευαισθησίας και της συμπάθειας προς τους αναξιοπαθούντες.

Σχέση με την κοινωνία

Κοινωνικές αρετές: Δυνατότητα για συνεργασία – αλληλεγγύη – άμιλλα – ομοψυχία – συναίνεση, διαλλακτικότητα, φιλία. Κοινωνική συνείδηση (πρόταξη κοινού καλού σε σχέση με το στενά εννοούμενο ατομικό συμφέρον).

Πολιτικές αρετές: Γνώση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων (σύνεση στη διεκδίκηση των πρώτων, συνέπεια στην υλοποίηση των δεύτερων), συμμετοχή στη διαμόρφωση της δημόσιας ζωής (γνώση ιδεολογιών, παρακολούθηση πολιτικών εξελίξεων, συμμετοχή στην τοπική αυτοδιοίκηση, υγιής συνδικαλισμός), έλεγχος της εξουσίας: (διάλογος, στηλίτευση αδικιών και αυθαιρεσιών).

Πολιτιστικές αρετές: Επαφή με τις Τέχνες (αναβάθμιση αισθητικής αντίληψης, εξευγενισμός της ψυχής), προώθηση ανθρωπιστικών επιστημών, αλλά και ανθρωπιστική – ευσυνείδητη χρήση των πορισμάτων των θετικών επιστημών με στόχο την αλήθεια και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας. Διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας με μέριμνα για τη γλώσσα και την παράδοση (ήθη – έθιμα), θρησκεία,. Αναφορά στην πνευματική ηγεσία – ανάπτυξη γραμμάτων. Τέλος, καλό είναι εδώ να ειπωθεί πως, αν και η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την επανάσταση της γνώσης και της πληροφορίας, συχνά οι συνθήκες που επικρατούν σ’ αυτή μας αποτρέπουν από τη πιο σημαντική γνώση, εκείνη των χαρακτηριστικών του ίδιου μας του εαυτού. Φυσικά, όσο σημαντική αρετή και αν είναι η αυτογνωσία δεν μπορεί από μόνη της να στηρίξει το δημοκρατικό μας πολίτευμα. Για το έργο αυτό απαιτείται ευρύτατη καλλιέργεια και συνειδητή δέσμευση του πολίτη στην προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών της κοινωνίας μας.

Φιλολογικός ιστότοπος