ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥΣ

ΝΕΟΙ και τα προβλήματά τους: θέματα για συζήτηση κι άλλο πληροφοριακό υλικό

Επικεφαλίδες θεμάτων:


Προσωπικότητα, χαρακτήρας σημερινών νέων – Κοινωνικοποίηση – Πρότυπα και αξίες, Ιδανικά και Όνειρα των νέων – Νέοι και σχολείο – Σπουδές και επιλογή επαγγέλματος – Ανεργία των νέων – Σχέσεις: με συνομηλίκους – Φιλία – Αγάπη – σχέσεις με τους μεγαλύτερους: χάσμα γενεών – Ελεύθερος χρόνος και νέοι: ψυχαγωγία – Ιντερνέτ – περιθωριοποίηση – φανατισμός – φαινόμενα βίας – Αμφισβήτηση – Τι συγκεκριμένα αμφισβητούν οι σημερινοί νέοι – Είναι δικαιολογημένη η αμφισβήτηση των σημερινών νέων – Η αμφισβήτηση των αξιών από τους εφήβους – Επαναστάτες χωρίς αιτία;


Το ήθος των σημερινών νέων: και πόσο επηρεάζεται από τις γρήγορες εξελίξεις σ’ όλους τους τομείς
    Κάθε γενιά έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που, όπως είναι φυσικό, επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες αλλά κυρίως από την εποχή, την κοινωνία και τον πολιτισμό της (ιστορικά παραδείγματα). Επομένως και το ήθος των σημερινών νέων δεν μπορεί να μην δέχεται επιδράσεις από τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας μας: ανάπτυξη επιστημών και τεχνολογίας, αφθονία αγαθών και σχετικά εύκολη απόκτηση, κυριαρχία ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας, οικουμενικότητα σύγχρονης ζωής.


Βασικά χαρακτηριστικά νεανικότητας: σε ποιο βαθμό ισχύουν αυτά σήμερα;
Κύρια χαρακτηριστικά της νεανικότητας είναι: η ζωτικότητα και ο δυναμισμός, ο ενθουσιασμός και η αισιοδοξία, ο αυθορμητισμός, η απλότητα και ο αντικομφορμισμός , η αμφισβήτηση, η έλλειψη διάθεσης συμβιβασμού, η ανεμελιά και ο συναισθηματισμός. Ιδιαίτερα ανεπτυγμένη πρέπει να είναι στους νέους η ευαισθησία σε ζητήματα ελευθερίας. Απεχθάνονται περιορισμούς και εξαρτήσεις και αντιδρούν με κάθε τρόπο όταν προσπαθούν να τους τις επιβάλλουν. Δε συμβιβάζονται με τον αυταρχισμό και τη δουλοπρέπεια.
Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό της νεανικότητας είναι η διάθεση να οραματίζονται έναν κόσμο καλύτερο και δικαιότερο που θα τους δίνει δυνατότητες να διαπρέψουν σ’ αυτό που αγαπούν και ονειρεύονται. Γι’ αυτό αποζητούν αξίες, θέλουν να πιστεύουν σε κάτι που να τους γεμίζει. Με αυτή την έννοια γίνονται πολύ αυστηροί με τα κακώς κείμενα: κρίνουν αυστηρά πνευματικούς και πολιτικούς ηγέτες, αμφισβητούν έντονα την παράδοση και τις παλιές αξίες, καταγγέλλουν την εξουσία. Στο βαθμό που όλα αυτά γίνονται καλοπροαίρετα και αυθόρμητα, είναι υγιής εκδήλωση θάρρους και επιθυμίας για καινοτομίες.


ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: απόλυτοι και ισχυρο-γνώμονες, ευκολόπιστοι και επιπόλαιοι
Οι νέοι είναι συνήθως (ίσως και από τη φύση της ηλικίας τους) απόλυτοι και ισχυρογνώμονες: δύσκολα δέχονται συμβουλές και η αυτοπεποίθησή τους (ή ο εγωισμός (;), συχνά καταλήγει σε αλαζονεία και αναίδεια.
Στα ελαττώματα μπορεί να εντάξει κανείς και το γεγονός ότι σχετικά εύκολα κάνουν σχέσεις με τους συνομηλίκους, με κριτήρια που δεν έχουν βέβαια σχέση με υπολογισμούς και σκοπιμότητες, αλλά και πολλή επιπολαιότητα. Οι φιλίες τους μπορεί τις περισσότερες φορές να είναι άδολες, αλλά δεν είναι πάντα σταθερές.


ΝΕΟΙ χθες και σήμερα: ποια από τα χαρακτηριστικά των νέων ισχύουν πάντοτε (κριτική παρουσίαση των χαρακτηριστικών που είχαν οι νέοι της εποχής του Αριστοτέλη)
Πρώτο γενικό γνώρισμα του χαρακτήρα των νέων (σύμφωνα με τον Αριστοτέλη) είναι η ισχυρή επίδραση του συναισθήματος και επομένως η απουσία της λογικής από κάθε τους πράξη.
Δεύτερο κυρίαρχο χαρακτηριστικό είναι το στοιχείο της υπερβολής: οι νέοι του Αριστοτέλη φαίνεται πως αγνοούσαν την αρετή του μέτρου (ΠΑΝ ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ), αφού παρουσιάζονται να λειτουργούν σχεδόν πάντα σε αντίθεση με το γνωμικό του Χίλωνα (ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ). Ως αποτέλεσμα της υπερβολής που τους διακρίνει, παρουσιάζεται η παντογνωσία που προβάλλουν, καθώς και η ισχυρογνωμοσύνη με την οποία υποστηρίζουν τις θέσεις τους.
Μολονότι δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτοι με τους χαρακτηρισμούς που αποδίδει ο Αριστοτέλης στους νέους της εποχής του, ωστόσο μπορούμε με κάποιες επιφυλάξεις να πούμε πως το ένα τρίτο περίπου από αυτές είναι ελαττώματα (ΕΥΜΕΤΑΒΟΛΟΙ, ΑΨΙΚΟΡΟΙ, ΟΞΥΘΥΜΟΙ, ΔΙΑΘΕΡΜΟΙ, ΑΠΕΙΡΟΙ, ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΟΙ, ΔΟΚΗΣΙΣΟΦΟΙ (=ΞΕΡΟΛΕΣ), κάπου - κάπου έχουν και από κανένα προτέρημα: φιλότιμοι, αφιλοχρήματοι, δεν έχουν μέσα τους κακία, είναι μεγαλόψυχοι κλπ.. (ΑΦΙΛΟΧΡΗΜΑΤΟΙ, ΟΥ ΚΑΚΟΗΘΕΙΣ, ΕΥΕΛΠΙΔΕΣ, ΜΕΓΑΛΟΨΥΧΟΙ, ΦΙΛΟΦΙΛΟΙ, ΦΙΛΕΤΑΙΡΟΙ, ΕΛΕΗΤΙΚΟΙ, ΑΚΑΚΟΙ) , ενώ οι υπόλοιποι αποτελούν όρους αμφιλεγόμενους, γιατί εξαρτώνται από την ένταση ή την έκταση του περιεχομένου τους καθώς και από τις περιστάσεις.


ü διάβασε ολόκληρο το κείμενο ΤΑ ΗΘΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ, αποσπάσματα από τη Ρητορική του Αριστοτέλη, ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. 58 και απάντησε γραπτά στη 2η και 4η ερώτηση του σχολικού βιβλίου:
2η ΕΡΩΤΗΣΗ (ανάπτυξη ιδέας σε παράγραφο): Να επιλέξετε δυο χαρακτηριστικά των νέων –από αυτά που αποδίδει ο Αριστοτέλης – και να τα αναπτύξετε με αιτιολόγηση
4η ΕΡΩΤΗΣΗ: Οι νέοι είναι ευκολόπιστοι. Πώς εκδηλώνεται αυτό το χαρακτηριστικό τους και πού μπορεί να οδηγήσει; (ελεύθερη απάντηση)


Περιγραφή/ χαρακτηριστικά νεολαίας σύμφωνα με Α. Τερζάκη. Το θέμα του σεβασμού άλλοτε και τώρα (Παιδιά με τα κλωνάρια - μπορείς να βρεις και να διαβάσεις ολόκληρο το δοκίμιο με ΚΛΙΚ στο αντίστοιχο θέμα του ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΥ - πλαϊνές στήλες του blog)
Ο Άγγελος Τερζάκης περιγράφοντας τη νεολαία της εποχής του γράφει στο δοκίμιο «Τα παιδιά με τα κλωνάρια: «καμιά διάχυση σε χρώματα και αρώματα»(= λιτότητα σε εμφάνιση και εκδηλώσεις), «η γενιά αυτή αγαπάει τη βραχυλογία, την κοφτή και σχεδόν βλοσυρή υποδήλωση , κάθε μεγαλοστομία τη σιχαίνεται, ακόμα και στα λουλούδια, που είναι για τον άνθρωπο η πιο έμφυτη ερωτική αλληγορία». Άλλα χαρακτηριστικά είναι αυτά που δίνονται λίγο παρακάτω στο ίδιο δοκίμιο: «ο τρόπος που κοίταζαν τα κορίτσια, ίσια στα μάτια, αδίσταχτα, καρφωτά (= συμπεριφορά χωρίς ηθικές αναστολές, χωρίς τυπικό σεβασμό και μαζί συνείδηση υπεροχής)... Και με κάτι σαν ατάραχη αναμέτρηση, που τη στόμωνε (=άμβλυνε ?) αδιόρατα ένας ίσκιος δροσερής ειρωνείας.
Για τους νέους της εποχής του Τερζάκη: «το ζευγάρωμα είναι μια φυσιολογική λειτουργία και τίποτα άλλο - άρα μια στιγμή». Με αυτή τη φράση σχολιάζει τον αντιλυρικό κόσμο των νέων της εποχής του.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΕΒΑΣΜΟΣ (άλλοτε και τώρα); (δύο ορισμοί από το κείμενο του ΤΕΡΖΑΚΗ) Ο σεβασμός για τους παλιότερους ήταν «μια ανατροφή που μας είχανε δώσει. Μέσα στα μάτια μας θάμπιζε η επίγνωση πως δεν ξέρουμε όσα ξέρουν εκείνοι, ένα δείλιασμα μπροστά στην υπεροχή» Και αλλού «Ήταν ένας καιρός όπου ο σεβασμός αξιώνονταν με το έτσι θέλω, από εκείνον που τύχαινε να έχει ένα χρονικό και μόνο προβάδισμα ή την εξουσία να τον επιβάλει». Ο Τερζάκης αναλύοντας αυτές τις απόψεις των παλιότερων για το σεβασμό, εκφράζει τη βεβαιότητα ότι όλα αυτά έχουν περάσει και υπογραμμίζει με έμφαση το στοιχείο της υποκρισίας που υπήρχε σ’ αυτόν τον άνωθεν επιβαλλόμενο σεβασμό «έβλεπες συχνά -στη συμπεριφορά των παλιότερων- τη θολή υποκρισία και τη μωρία, παθητική συμμόρφωση και φοβισμένη υποταγή σε μιαν επικρεμάμενη φοβέρα».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η θέση του συγγραφέα για τις ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ενός τέτοιου σεβασμού: «μπορεί ο κόσμος μας να μην είχε ξεστρατίσει τόσο στην ασέβεια». Και η τελική άποψή του για τη σημερινή κατάσταση στο χώρο της νεολαίας : «ΚΑΤΑΠΙΕΖΟΜΕΝΟΙ ΤΗΣ ΧΘΕΣ, ΕΠΕΣΑΝ Σ’ ΕΝΑΝ ΑΚΡΙΤΟ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥΣ. Τ’ ΑΦΗΣΑΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΑΚΥΒΕΡΝΗΤΑ, ΕΚΕΙ ΠΟΥ ΘΑ ’ΠΡΕΠΕ ΜΕ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΝΑ ΧΑΛΑΡΩΣΟΥΝ ΤΑ ΓΚΕΜΙΑ»
Και άλλος ορισμός από το ίδιο δοκίμιο: «Ο σεβασμός είναι άγραφος νόμος, μια τάξη αναγκαία για την ισορροπία της ζωής, εξασφαλίζει την ομαλή διαδοχή, οργανώνει εσωτερικά τον καινούργιο κι ορμητικό φορέα της» = ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ όλων των επιμέρους χαρακτηριστικών που αποδίδονται στο σεβασμό με αυτόν τον ορισμό.-
Στο δοκίμιο «Τα παιδιά με τα κλωνάρια» ο Τερζάκης, ώριμος αυτός πλέον, βλέπει τη νέα γενιά να παίρνει σωστή στάση στο θέμα του σεβασμού. Μια στάση που επηρεάζεται βέβαια από την περιρρέουσα κοινωνική ατμόσφαιρα του αντιηρωισμού, της αναζήτησης του ουσιαστικού, της αμφισβήτησης των καθιερωμένων. Έτσι παρά τη διαφαινόμενη πικρία του για την έλλειψη κάποιας ευλάβειας των νέων στους κουρασμένους της ζωής, ο Τερζάκης έχει την ειλικρίνεια και το θάρρος να καταγγείλει την υποκρισία, τη φοβία και τη μωρία της γενιάς του πάνω στο θέμα του σεβασμού. Ο στοχασμός του είναι και πρόβλεψη και μήνυμα: στο μέλλον ο σεβασμός, αλλά και η εκτίμηση και ο θαυμασμός, δεν θα είναι ούτε αυτονόητα ούτε επιβαλλόμενα από κάποιες δήθεν αυθεντίες. Αντίθετα θα εμπνέονται από το κύρος, την ευθύνη και την αξιοσύνη των φορέων τους. Δάσκαλοι, ηγέτες, γονείς πρέπει να δείξουν πια την αρετή τους με την αρχαία σημασία του όρου. Πρέπει ακόμη να είναι έτοιμοι να δεχτούν την κριτική για την ποιότητα του έργου τους από τους ίδιους τους νέους, γιατί οι νέοι μπήκαν πλέον ενεργά στη ζωή και μετέχουν σε όλες τις διαδικασίες της, επειδή πασχίζουν «ν’ ανασυντάξουν τον κόσμο»


Η κρισιμότητα της νεανικής ηλικίας
Είναι ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΗ διότι: σ’ αυτή την ηλικία ο άνθρωπος διαμορφώνει ουσιαστικά την προσωπικότητά του. Στη διάρκεια της εφηβείας συντελούνται και οι έντονες σωματικές αλλαγές που συχνά συνοδεύονται από προβλήματα επικοινωνίας, νευρικότητα, ανασφάλεια, μελαγχολία κ.ά.
Παράλληλα με τη σωματική ανάπτυξη ο νέος αναπτύσσεται και ωριμάζει συναισθηματικά. Η συναισθηματική ωρίμανση όμως συντελείται τις περισσότερες φορές με εντάσεις που έχουν τη βάση τους στα παρακάτω τρία κυρίαρχα προβλήματα της εφηβείας: χειραφέτηση από τους γονείς, σχέσεις με το άλλο φύλο, πρόβλημα επαγγελματικής αποκατάστασης.
Είναι ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΗ διότι: σ’ αυτή την ηλικία θα βρεθεί ο άνθρωπος μπροστά σε διλήμματα και θα πρέπει να πάρει σοβαρές αποφάσεις για θέματα που εν πολλοίς θα καθορίσουν όλη την υπόλοιπη ζωή του. Η επιλογή του επαγγέλματος είναι ένα από αυτά τα θέματα: η επιλογή επαγγέλματος, όπως είναι φυσικό, είναι μια πολύ δύσκολη απόφαση, και καθορίζεται από πολλούς παράγοντες, οι οποίοι πολλές φορές δεν είναι βέβαιο ότι οδηγούν σε σωστές εκτιμήσεις. Οι παράγοντες αυτοί είναι και υποκειμενικοί (κλίσεις, ενδιαφέροντα, δεξιότητες κ.ά.) και αντικειμενικοί (αγορά εργασίας, συνθήκες εργασίας, επαγγελματικές προοπτικές κ.ά.)


Προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι την περίοδο της εφηβείας
Η εφηβεία είναι ιδιαίτερα κρίσιμη ηλικία επειδή αυτή την περίοδο οι νέοι εκτίθενται σε πολλούς κινδύνους και αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα. Το παρορμητικό του χαρακτήρα τους, η απειρία και η ανωριμότητα, η απερισκεψία και η επιπολαιότητα, τους κάνει αρκετά ευάλωτους σε κινδύνους όπως: ναρκωτικά, διαφθορά, εγκληματικότητα, χουλιγκανισμός, ένταξη σε περιθωριακές ομάδες με αμφιλεγόμενη συμπεριφορά ή ιδεολογία.
Όλα αυτά έχουν να κάνουν με το γενικότερο θέμα της διαπαιδαγώγησης και του προσανατολισμό της νεολαίας.


Παιδεία, πρότυπα και αξίες και ο ρόλος τους στη διαμόρφωση του χαρακτήρα τους
Το πρόβλημα της διάπλασης του χαρακτήρα και της διαμόρφωσης της προσωπικότητας των νέων έτσι ώστε να είναι ικανοί ν’ αντιμετωπίζουν προβλήματα της ηλικίας τους αλλά και της ζωής, υπήρχε σ’ όλες τις εποχές. Στις μέρες μας όμως είναι οξύτερο διότι οι γρήγορες εξελίξεις σ’ όλους τους τομείς αλλάζουν διαρκώς τις συνθήκες της ζωής με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν κάποιες κοινές σταθερές αξιών στις οποίες να βασιστεί η διάπλαση του χαρακτήρα τους. Σήμερα, σύμφωνα με τους μελετητές, υπάρχει ένα ιδεολογικό κενό και μια σύγχυση. Ή δεν υπάρχουν πρότυπα ικανά να καθοδηγήσουν σωστά τους νέους ή αυτά που ασπάζονται οι νέοι δεν έχουν πάντοτε θετικά στοιχεία. Αντίθετα μάλιστα η κοινωνία τους δίνει πολλά αρνητικά παραδείγματα αδικίας, εκμετάλλευσης, βίας ανηθικότητας που όπως είναι φυσικό τους επηρεάζουν.
Ο ρόλος της παιδείας που παρέχεται στους νέους από φορείς εκπαίδευσης (οικογένεια, εκπαίδευση) είναι καθοριστικός




Ένταξη νέων στην κοινωνική και πολιτική ζωή
Σημαντικό θέμα είναι και η προσαρμογή των νέων και η συνακόλουθη ένταξή τους στην κοινωνική και πολιτική ζωή (= κοινωνικοποίηση, πολιτικοποίηση). Ειδικά σήμερα παρουσιάζονται πολλά προβλήματα σ’ αυτό το θέμα. Οι σύγχρονες συνθήκες αφήνουν ελάχιστα περιθώρια στους νέους να παρεμβαίνουν και να διαμορφώνουν τη ζωή τους όπως θα ήθελαν. Αποφάσεις, καθήκοντα, νόμοι επιβάλλονται από τις ανάγκες εκτέλεσης προγραμμάτων και εξυπηρέτησης συμφερόντων. Οι πολίτες στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, πρέπει να εκτελούν υποχρεωτικά αποφάσεις που άλλοι παίρνουν για λογαριασμό τους. Γι’ αυτό οι νέοι, που θέλουν να έχουν λόγο για όσα γίνονται και τους αφορούν, δυσκολεύονται να συμβιβαστούν με μια τέτοια κατάσταση και πολλές φορές αντιδρούν.


Χάσμα γενεών: ορισμός και κάποια γενικά στοιχεία
Με τον όρο ΧΑΣΜΑ ΤΩΝ ΓΕΝΕΩΝ υποδηλώνονται οι μεγάλες διαφορές που χωρίζουν την εκάστοτε γενιά των ωρίμων με τη γενιά των νέων και υπονοούνται οι μεταξύ τους συγκρούσεις. Οι διαφορές αυτές έχουν να κάνουν με αντιλήψεις για τον κόσμο και τη ζωή, με αξίες και ιδανικά και με συμπεριφορές που απορρέουν από τα παραπάνω.
Το φαινόμενο είναι παλιό και οφείλεται, σύμφωνα με τους ειδικούς, στο ότι η φύση του νέου είναι διαφορετική απ’ αυτή του ώριμου και στο γεγονός ότι οι κοινωνικές συνθήκες στις οποίες μεγαλώνει η κάθε γενιά είναι λίγο πολύ διαφορετικές. Από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη μέχρι σήμερα έχει γίνει πολύς λόγος για το όλο θέμα. Πολύ χαρακτηριστικό και το παράδειγμα του Αριστοφάνη, που στην κωμωδία του ΝΕΦΕΛΑΙ, κάνει λόγο για ανάρμοστη συμπεριφορά των νέων προς τους μεγαλύτερους.
Η πιο ήπια μορφή με την οποία παρουσιάζεται το φαινόμενο είναι οι διαφωνίες ανάμεσα στις δύο γενιές. Οι διαφωνίες αυτές αφορούν σε θέματα ηθικής, πολιτικής, αγωγής και κοινωνικών αντιλήψεων. Οι ώριμοι συνήθως κατηγορούν τους νέους ως ανεύθυνους, επιπόλαιους και οκνηρούς, ενώ οι νέοι με τη σειρά τους θεωρούν τους μεγάλους υποκριτές, αυταρχικούς και αντιδραστικούς. Οι αλληλοκατηγορίες είναι το πρώτο στάδιο της έντασης που δημιουργείται μεταξύ τους και στο βαθμό που η επικοινωνία και η συνεννόηση μεταξύ τους γίνεται δύσκολη, μπορούμε να περάσουμε και στο δεύτερο στάδιο.
Η πιο ακραία μορφή με την οποία μπορεί να εκδηλωθεί το χάσμα είναι η σύγκρουση και η οριστική ρήξη των σχέσεων τους. Αυτό μπορεί να συμβεί όταν οι μεγάλοι από θέση ισχύος, καταφεύγουν στον αυταρχισμό και οι νέοι με τη σειρά τους αντιδρούν δυναμικά καταφεύγοντας σε ανταρσίες. Βέβαια τις περισσότερες φορές βρίσκεται μια μέση οδός διαλόγου και συνεννόησης.


Αιτίες που οδηγούν σε σύγκρουση τις δύο γενιές
Η σύγκρουση ανάμεσα στην παλιά και τη νέα γενιά είναι, κατά βάθος, η αιώνια σύγκρουση του παλιού με το καινούργιο, του παρελθόντος με το παρόν, της συντήρησης με την πρόοδο, εκφρασμένη από τους φορείς των στοιχείων αυτών, δηλαδή τους μεγάλους και τους νέους
Επομένως τα βαθύτερα αίτια θα πρέπει να τα αναζητήσουμε στην ίδια τη φύση του νέου και του ώριμου και στις διαφορετικές συνθήκες στις οποίες αυτοί έζησαν και ζουν, επειδή από αυτές δέχονται ανάλογες επιδράσεις και διαμορφώνουν τις ιδέες, τις αξίες και τον τρόπο ζωής τους.
Για παράδειγμα έντονη διάσταση απόψεων μπορεί να προκύψει σε θέματα συμπεριφοράς από τη διαφορετική ιδεολογία για τον τρόπο ζωής και τις αξίες στις οποίες πρέπει να πιστεύουμε. Ο νέος συνήθως δεν δέχεται άκριτα την κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά, γιατί την θεωρεί προσποιητή και υποκριτική και γι’ αυτό το λόγο αδιαφορεί για την κοινή γνώμη. Αντίθετα αυτά μετρούν πολύ για τους πιο συνετούς ώριμους. Άλλος ένας παράγοντας που οδηγεί σε διάσταση και επομένως σε προστριβές είναι το γεγονός ότι οι νέοι προσαρμόζονται πιο εύκολα στις αλλαγές που συντελούνται με γρήγορους ρυθμούς στην εποχή μας εξαιτίας των τεχνολογικών επιτευγμάτων, ενώ αντίθετα οι μεγαλύτεροι επειδή δυσκολεύονται να προσαρμοστούν σε νέες συνθήκες, τις απορρίπτουν χωρίς δεύτερη κουβέντα.
Βασικά στοιχεία για να συντελεστεί η προσέγγιση είναι η ευθύτητα και η ειλικρίνεια κι από τις δύο πλευρές, ο ρεαλισμός και η αμοιβαία εμπιστοσύνη και φυσικά ο διάλογος
ü Να διαβαστεί προσεκτικά το κείμενο «ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΔΥΟ ΓΕΝΕΩΝ: Προσπάθεια για κάποια συνεννόηση», του Ε.Π. Παπανούτσου από τον Ημερήσιο Τύπο, ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. 66, στο οποίο αντιπαρατίθενται οι απόψεις ενός νέου ανθρώπου και ενός ώριμου συγγραφέα και να αποδοθούν περιληπτικά οι απόψεις των δύο πλευρών
ü Να διαβαστεί προσεκτικά το κείμενο «ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ», του Μανόλη Ανδρόνικου, ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. 62 και να απαντηθούν (προφορικά) τα τρία πρώτα ερωτήματα του σχολικού βιβλίου από τη σελ. 64: 1η ΕΡΩΤΗΣΗ: Σε ποιες κατηγορίες χωρίζει τους ώριμους ανθρώπους ο συγγραφέας όσον αφορά τη στάση τους απέναντι στους νέους; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά κάθε στάσης και ποιο το κοινό τους στοιχείο; Γιατί θεωρεί και τις δύο στάσεις ανεπαρκείς απέναντι στα προβλήματα των νέων ανθρώπων; 2η ΕΡΩΤΗΣΗ: Ποια στάση θεωρεί ο συγγραφέας ως την πιο ενδεδειγμένη απέναντι στους νέους; Με ποιες προϋποθέσεις μπορεί να υλοποιηθεί η στάση αυτή; 3η ΕΡΩΤΗΣΗ: Σε ποιους ανθρώπους και γιατί ο συγγραφέας διακρίνει μια ιδιαίτερη ικανότητα άρα και ευθύνη, να προσφέρουν βοήθεια στους νέους;


Αμφισβήτηση των νέων: οι αντιφάσεις του σημερινού πολιτισμού υποθάλπουν τα φαινόμενα αμφισβήτησης και άρνησης των πάντων
Ο πολιτισμός μας σήμερα χαρακτηρίζεται από την εκπληκτική ανάπτυξη της τεχνολογίας και των επιστημών, από αφθονία αγαθών και υλικό ευδαιμονισμό, τα δημοκρατικά πολιτεύματα έχουν κυριαρχήσει στις δυτικές κοινωνίες και οι διακηρύξεις για ισότητα και δικαιοσύνη για ίσες ευκαιρίες στη γνώση και την εργασία είναι στην ημερήσια διάταξη. Από την άλλη πλευρά όμως το φυσικό περιβάλλον καταστρέφεται ανεπανόρθωτα και ο πλανήτης Γη κινδυνεύει, ο υπερκαταναλωτισμός που έχοντας εξαντλήσει τα όρια του οδηγεί τον άνθρωπο στην αλλοτρίωση συμβαδίζει με μια άνευ προηγουμένου οικονομική κρίση που απειλεί να τινάξει στον αέρα ολόκληρο το δυτικό εποικοδόμημα. Αν σ’ όλα αυτά προσθέσουμε τα φαινόμενα αναξιοκρατίας και ανηθικότητας, την αναβίωση του ρατσισμού και την ανεργία που καλπάζει ειδικά στους νέους, θα έχουμε ένα εκρηκτικό μείγμα λίγο πριν την έκρηξη.
Όλα τα παραπάνω συνθέτουν τον πολιτισμό μας που όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό είναι γεμάτος με αντιφάσεις. Άμεσο αποτέλεσμα αυτών των αντιφάσεων είναι να κλονίζεται η πίστη των ανθρώπων σ’ αυτόν τον πολιτισμό και στις κοινωνίες που τον εκφράζουν. Έτσι, αρχίζουν όλοι λίγο πολύ και οι νέοι περισσότερο από όλους ν’ αμφισβητούν το κατεστημένο του πολιτισμού μας, που διαιωνίζει τις αντιφάσεις αυτές. Δηλαδή, δεν παραδέχονται το κύρος ή την αξία των κοινωνικών και των πολιτικών θεσμών, αμφισβητούν τις ιδεολογίες που είναι σύμφυτες με το παρόν κοινωνικό σύστημα και όλο και πιο συχνά φτάνουν έως την άρνηση των πάντων: της γνώσης, των προσώπων κλπ. Η αμφισβήτηση αυτή κλιμακώνεται από την απλή έκφραση διαφωνίας ως την απόρριψη, το μηδενισμό και τη ρήξη.
Αν δούμε ιστορικά το φαινόμενο της αμφισβήτησης, θα διαπιστώσουμε ότι τις περισσότερες φορές ήταν συνδεδεμένο με την θέληση των ανθρώπων να βρουν λύσεις για την εξάλειψη των αντιφάσεων του πολιτισμού. Πολλές φορές μάλιστα οι «αμφισβητίες» ήταν επαναστάτες και καινοτόμοι, που κόντρα στο κατεστημένο και στις άλλες δυσκολίες της εποχής τους, αγωνίζονταν να γκρεμίσουν αντιλήψεις και καταστάσεις αναχρονιστικές. Το μένος που είχε η συντηρητική συνήθως κοινωνία εναντίον τους μετατρέπονταν συχνά σε διώξεις και σε ακραίες περιπτώσεις έφτανε ως την παραδειγματική τιμωρία. Για παράδειγμα στο Μεσαίωνα θα καίγονταν στην πυρά όποιος τολμούσε να είναι αντίθετος στα δόγματα της κυρίαρχης ιδεολογίας που τότε την έκφραζε το κατεστημένο της εκκλησίας. Ακόμα και στο χώρο της επιστήμης η αμφισβήτηση ήταν δύσκολη. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Αϊνστάιν που, επειδή η θεωρία της σχετικότητας γκρέμιζε τις μέχρι τότε αντιλήψεις για τη φυσική και τον κόσμο, κατηγορήθηκε από το Ναζί ως ανατρεπτικός και μπήκε πρώτος στη λίστα των ανθρώπων που έπρεπε να πεθάνουν, ενώ η θεωρία του καταδικάστηκε. Γι’ αυτό πολλοί, είτε από φόβο είτε από απογοήτευση, σιωπούν μπροστά στα προβλήματα και τις αντινομίες του πολιτισμού μας πιστεύοντας πως τελικά τίποτα δεν μπορεί ν’ αλλάξει.
Για να μπορέσει, επομένως, κάποιος να αμφισβητήσει το κατεστημένο του πολιτισμού μας, πρέπει να είναι επαναστάτης και καινοτόμος. Πρέπει να έχει ανεπτυγμένη ευαισθησία, κυρίως σε ζητήματα δικαιοσύνης και ελευθερίας, και να έχει τη δύναμη να οραματιστεί έναν κόσμο καλύτερο, χωρίς να φοβάται τις όποιες συνέπειες. Αυτά τα χαρακτηριστικά τα έχουν σε μεγαλύτερο βαθμό συνήθως οι νέοι. Γι’ αυτό τους βλέπουμε συχνά να διαφωνούν, να κατακρίνουν το άδικο, να διαμαρτύρονται και να πρωτοστατούν σε δυναμικές εκδηλώσεις.
Το Πολυτεχνείο, ο Μάης του 68 ήταν εκδηλώσεις που έδειχναν την αμφισβήτηση του κοινωνικού κατεστημένου από τους νέους. Δεν ήταν όμως οι μόνες. Σε διάφορες ιστορικές περιόδους, και ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης και μεταβατικές, αναπτύχθηκαν έντονα κοινωνικά φαινόμενα αμφισβήτησης, στα οποία πρωτοστάτησαν νέοι άνθρωποι ή με νέες αντιλήψεις. Άλλοτε αυτά πήραν τη μορφή προσωπικής ή ομαδικής διαμαρτυρίας και άλλοτε εξελίχθηκαν σε πνευματικά και κοινωνικά κινήματα. Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από πολλούς μεταβατική, και τα στοιχεία που φανερώνουν ότι ο πολιτισμός μας διέρχεται κρίση είναι πολλά. Γι’ αυτό οι νέοι τον αμφισβητούν σε όλες σχεδόν τις εκφράσεις του.


Τι συγκεκριμένα αμφισβητούν οι σημερινοί νέοι: α] την εκπαίδευση
Πρώτα απ’ όλα, όπως δείχνουν οι πράξεις τους, αμφισβητούν το εκπαιδευτικό σύστημα. Το μέλλον των νέων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εκπαίδευση που τους παρέχεται. Στην εποχή μας, όμως, διαπιστώνεται ότι η παιδεία μας δεν εκπληρώνει επαρκώς τους στόχους της, να καλλιεργήσει δηλαδή τους νέους, να τους κάνει δημιουργικούς ανθρώπους και να τους βοηθήσει να αποκατασταθούν επαγγελματικά. Το περιεχόμενο σπουδών δεν ανταποκρίνεται πάντα στις απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής, αρκετοί διδάσκοντες δεν διαθέτουν την επιστημονική και διδακτική επάρκεια και δεν γνωρίζουν καλά τις ιδιαιτερότητες και τα προβλήματα των νέων, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον τους. Επιπλέον, και η κατάσταση σε αρκετά σχολικά κτήρια είναι κακή, υπάρχουν ελλείψεις σε απαραίτητα εκπαιδευτικά μέσα και κατάλληλα βιβλία. Για όλους αυτούς τους λόγους η εκπαίδευση απωθεί τους νέους, που αντιδρούν και επιζητούν τη βελτίωσή της συχνά με δυναμικό τρόπο.


β] Αμφισβητούν επίσης το πολιτικό σύστημα και τους πολιτικούς
Για την κακή κατάσταση της παιδείας ευθύνονται οι εκάστοτε κυβερνήσεις και γενικά η πολιτική ηγεσία του τόπου, οπότε τα πυρά της αμφισβήτησης των νέων στρέφονται και εναντίον της πολιτικής οργάνωσης. Και δεν είναι μόνο αυτός ο λόγος. Βλέποντας την αναξιοκρατία και τους πολιτικούς που εκλέγονται στην εξουσία να ενδιαφέρονται περισσότερο για την ικανοποίηση των προσωπικών φιλοδοξιών και συμφερόντων τους, περισσότεροι από οκτώ στους δέκα νέους, όπως δείχνουν οι στατιστικές, δηλώνουν αποστροφή για την πολιτική και τους πολιτικούς. Ζητάνε έναν κόσμο με ισότητα και δικαιοσύνη. Αντί γι’ αυτό βλέπουν έναν κόσμο γεμάτο κοινωνικές ανισότητες και διακρίσεις, στον οποίο αντιμετωπίζουν πολλά έντονα προβλήματα, που αντί να βρίσκουν κάποια λύση διαρκώς οξύνονται.


γ] Αμφισβητούν τους μεγαλύτερους, τους γονείς και τους δασκάλους τους
[βλέπε σχετικό υλικό παραπάνω στην ενότητα ΧΑΣΜΑ ΓΕΝΕΩΝ]


δ] Η αμφισβήτηση των αξιών από τους εφήβους
Χαρακτηριστικό της εφηβικής ηλικίας είναι η δυσπιστία και η αμφισβήτηση των παραδοσιακών αξιών και αρχών και η έντονη κριτική τους. Και η αμφισβήτηση αυτή των αξιών από τον έφηβο σήμερα γίνεται ακόμη πιο δραματική γι’ αυτόν εξαιτίας της ταχύτατης μεταβολή και αλλαγής των αξιών και της μη σταθερότητάς τους, όπως στο παρελθόν. Κριτικάρει τους πάντες και τα πάντα. Αμφισβητεί τις αντιλήψεις και τις πεποιθήσεις των ωρίμων, τις παραδόσεις και τις ηθικές αξίες της εποχής του. Η αμφισβήτηση των παραδοσιακών αξιών εκ μέρους του εφήβου οφείλεται στη μεγάλη ηθική και διανοητική αμηχανία, που περνά σ’ αυτή την ηλικία. Η αδυναμία προσαρμογής στην πραγματικότητα της ζωής είναι αποτέλεσμα ενός νεανικού ιδεαλισμού, που είναι φυσιολογικός για αυτή την ηλικία. Θεωρείται μάλιστα ως εκδήλωση ψυχικής υγείας αφού, σύμφωνα με τους ειδικούς, η εφηβεία είναι η περίοδος της ονειροπόλησης και της κυοφορίας νέων ιδεών, απόψεων, ανακαλύψεων κλπ.


ε] Αμφισβητούν και τη θρησκεία
Χαμένοι μέσα σε τόσες αντιφάσεις και απογοητεύσεις, θα περίμενε κανείς από τους νέους, αφού δεν ελπίζουν πια στην καλή θέληση των ανθρώπων για την επίλυση των προβλημάτων τους, να στραφούν στη θρησκεία και στην εκκλησία ως μόνη διέξοδο. Όμως, κι αυτή είναι υπό αμφισβήτηση. Τα δόγματα και οι πολλές αναχρονιστικές αντιλήψεις δεν ταιριάζουν πάντοτε με τις διαθέσεις των σημερινών νέων. Αυτό σε συνδυασμό με την υποκρισία και την απόσταση λόγων και πράξεων πολλών εκπροσώπων της θρησκείας κάνουν πολλούς νέους να την αποστρέφονται.


Η αμφισβήτηση των νέων είναι δικαιολογημένη, αλλά δεν είναι πάντα γόνιμη και αποτελεσματική
Μέσα σ’ έναν πολιτισμό όπως το δικό μας, που περνάει κρίση, θα ήταν αδικαιολόγητο να μην υπάρχουν αμφισβητίες. Αλίμονο στον άνθρωπο, ιδιαίτερα το νέο, που βλέπει τόσες αντιφάσεις και μένει παθητικός παρατηρητής. Βέβαια, τις περισσότερες φορές οι νέοι δεν αντιδρούν και δεν επαναστατούν ενάντια σε κάτι συγκεκριμένο. Κατηγορούν και αμφισβητούν γενικά και αόριστα το κάθε τι, χωρίς να έχουν εντοπίσει με ακρίβεια το γιατί ή τι ακριβώς φταίει. Είναι δηλαδή «οι επαναστάτες χωρίς αιτία». Αιτία, όμως, υπάρχει και είναι πολύ σοβαρή. Απλώς η πολυπλοκότητα της σημερινής κοινωνίας κάνει δυσδιάκριτες τις αιτίες που δημιουργούν τα προβλήματα όχι μόνο στους νέους, αλλά και στους μεγάλους. Όταν, λοιπόν, οι περισσότεροι μεγάλοι δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί υπάρχουν τόσες αντιφάσεις στον πολιτισμό μας, πώς είναι δυνατόν να καταλάβουν οι νέοι, που τους λείπει η πείρα και η ωριμότητα;
Επομένως, είναι μάλλον λογικό που οι ενέργειες των νέων που απορρέουν από την αμφισβήτησή τους, να μην είναι πάντα δημιουργικές και να μην στοχεύουν άμεσα στην επίλυση των προβλημάτων. Όπως είναι φυσιολογικό και πολλές φορές αναμενόμενο που οι νέοι ενεργούν σπασμωδικά, ενάντια σ’ ό,τι βρουν μπροστά τους και όχι απαραίτητα ενάντια σ’ εκείνο που πραγματικά φταίει. Όσο θα παραμένουν άλυτα και θα χρονίζουν σοβαρά προβλήματα που ταλανίζουν τους νέους, τόσο θα είναι δικαιολογημένη η αντίδρασή τους και οι αγώνες τους για έναν καλύτερο κόσμο όποια μορφή κι αν παίρνουν. Οι αντιδράσεις αυτές των νέων μπορεί να είναι ανοργάνωτες, μπορεί να φτάνουν σε υπερβολές και σε ακρότητες ή να συνοδεύονται συχνά από αντικοινωνικά φαινόμενα που δεν οδηγούν πουθενά, ωστόσο κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι η αμφισβήτηση τους σε κάθε τι το καθιερωμένο δεν έχει κάποια βάση.


πρόταση για ΠΑΡΑΓΩΓΗ κειμένου
«Ζούμε σε μια εποχή η οποία χαρακτηρίζεται από πολλούς ως παράλογη. ΟΙ νέοι συχνά καυτηριάζουν τα κακώς κείμενα και αμφισβητούν αξίες και θεσμούς. Να παρουσιάσετε παραδείγματα που πιστοποιούν το παράλογο του κόσμου μας και που αποτελούν πόλους αμφισβήτησης των νέων. Πως χαρακτηρίζετε την αμφισβήτηση των σημερινών νέων: είναι άγονη ή συνοδεύεται από τα υψηλά εκείνα οράματα, που είναι ικανά να αναδημιουργήσουν τον κόσμο μας;»


Άρθρα, δοκίμια ή επιφυλλίδες σχετικά με τους ΝΕΟΥΣ και τα ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ τους (που πρέπει να μελετηθούν)
ü ΤΑ ΗΘΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ και τα ΗΘΗ ΤΩΝ ΓΕΡΟΝΤΩΝ αποσπάσματα από τη Ρητορική του Αριστοτέλη, ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. 58 και 60 αντίστοιχα [βλέπε παραπάνω εργασίες]
ü ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ, απόσπασμα κειμένου από την «ΠΑΙΔΕΙΑ ή ΥΠΝΟΠΑΙΔΕΙΑ του Μανόλη Ανδρόνικου, ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. 64
ü ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΔΥΟ ΓΕΝΕΩΝ: Προσπάθεια για κάποια συνεννόηση, κείμενο του Ε.Π. Παπανούτσου από τον Ημερήσιο Τύπο, ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. 66 [Άσκηση περίληψης]
ü Ο ΤΖΟΝ ΓΚΛΕΝ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΜΜΟΡΙΕΣ ΑΝΗΛΙΚΩΝ, κείμενο του Αντώνη Λιάκου από τον ημερήσιο Τύπο, ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. 71
ü ΠΑΡΑΙΝΕΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΠΑΤΕΡΑ ΤΟΥ ΚΑΙΡΟΥ ΜΑΣ, από τα ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ του Γιώργου Θεοτοκά, ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. 78 [ΕΡΓΑΣΙΑ: ποιες είναι οι συμβουλές που δίνει ο πατέρας στο γιο και ποιους τομείς της ζωής αφορούν κυρίως; Να τις αξιολογήσετε αφού βάλετε τον εαυτό σας στη θέση του γιου]
ü ΕΡΩΤΑΣ: Η ΤΡΑΧΕΙΑ ΜΑΘΗΤΕΙΑ, αποσπάσματα από τα ΓΡΑΜΜΑΤΑ Σ’ ΕΝΑ ΝΕΟ ΠΟΙΗΤΗ, του Ράινερ Μαρία Ρίλκε, ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. 82 [ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ: τι προσφέρει ο έρωτας στην ολοκλήρωση του ατόμου, τι κινδυνεύει να χάσει ο νέος άνθρωπος, όταν ρίχνεται βιαστικά στις απολαύσεις του έρωτα;]
ü ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ (πληροφοριακό υλικό), Πειστικός Λόγος τεύχος Β Σπ. Κούτρα σελ. 35
ü ΝΕΟΙ, ΧΑΣΜΑ ΓΕΝΕΩΝ, ΠΡΟΤΥΠΑ, ΟΜΑΔΕΣ ΟΜΗΛΙΚΩΝ (πληροφοριακό υλικό), Πειστικός Λόγος τεύχος Α Σπ. Κούτρα σελ. 55,77,88
ü ΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΠΟΥ ΜΙΣΕΙ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΤΗΣ άρθρο από τον ημερήσιο τύπο - ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ ΑΝΥΠΑΚΟΗΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΔΙΑΨΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΔΟΚΙΩΝ ΤΟΥΣ άρθρο από τον ημερήσιο τύπο - ΝΕΟΙ ΖΗΣΤΕ ΤΑ ΠΑΘΗ ΣΑΣ συμβουλές ενός σοφού δάσκαλου προς τους νέους - ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΤΑ ΚΛΩΝΑΡΙΑ δοκίμιο του Άγγελου Τερζάκη για το χάσμα των γενεών και το θέμα του σεβασμού – Όλα τα παραπάνω είναι αναρτημένα στο Ιστολόγιο (blog): ΙΣΤΟΡΙΕΣ λέξεων με αρχή μέση και ΓΑΜΑ Λυκείου http://ta4mx.blogspot.com/ (αναζήτηση στο ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ άρθρων, δοκιμίων κλπ)


Κριτήρια αξιολόγησης (με ερωτήσεις και θέματα εξέτασης αντίστοιχα των πανελλαδικών εξετάσεων)
ü ΝΕΟΙ του ΚΑΙΡΟΥ ΜΑΣ (διάγραμμα και κριτήριο αξιολόγησης), Έκφραση έκθεση για όλες τις τάξεις του Λυκείου Σπ. Κούτρα σελ. 39
ü ΧΑΣΜΑ ΤΩΝ ΓΕΝΕΩΝ (διάγραμμα και κριτήριο αξιολόγησης), Έκφραση έκθεση για όλες τις τάξεις του Λυκείου Σπ. Κούτρα σελ. 52
ü ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ (διάγραμμα και κριτήριο αξιολόγησης), Έκφραση έκθεση για όλες τις τάξεις του Λυκείου Σπ. Κούτρα σελ. 239
ü ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ (θέματα για συζήτηση και κριτήρια αξιολόγησης), Έκφραση έκθεση Β΄ Λυκείου Αλεξάνδρα Στράτου σελ. 212
ü ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΑ και ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ (ενημερωτικό υλικό και κριτήρια αξιολόγησης), Έκφραση έκθεση Β΄ Λυκείου Δημ. Λούλου σελ. 169 και 177
ü ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ (ενημερωτικό υλικό και κριτήριο αξιολόγησης), Έκφραση έκθεση Β΄ Λυκείου Δημ. Λούλου σελ. 117

πηγη: http://ta4mx.blogspot.gr/