ΕΚΘΕΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

Και ενώ στις ιδιωτικές μας σχέσεις δεν ενοχλούμε ο ένας τον άλλο, στη δημόσια ζωή αποφεύγουμε τις παρανομίες κυρίως από εσωτερικό σεβασμό, υπακούοντας σ' αυτούς που κάθε φορά διοικούν την πόλη και στους νόμους, Ιδιαίτερα σε εκείνους απ'αυτούς που ισχύουν για την προστασία των αδικούμενων και σε όσους αν και είναι άγραφοι, φέρνουν ντροπή αναμφισβήτητη.

Περικλέους Επιτάφιος, Θουκυδίδη

ΕΙΝΑΙ Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ «ΤΕΛΕΙΟ» ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ;

§1 Όλοι έχουμε ανάγκη από σταθερά σημεία αναφοράς. Όλοι θέλουμε να ξέρουμε πώς θα οργανώσουμε τη ζωή μας. Όσο κι αν αντιδράμε, μας αρέσει να έχουμε έστω και ένα πρόγραμμα. Μας αρέσει όμως και κάτι ακόμα: η έκ­πληξη! Είναι φρέσκο αεράκι ανανέωσης, που έρχεται να ταράξει- έστω και για λίγο- τα ήρεμα νερά της καθημερι­νότητας μας. Με τα πολιτεύματα, όμως, τι συμβαίνει; Αλλάζουν; Θέλουν τη μεταβολή ή τη φοβούνται; Είναι εύκο­λο να αλλάζει ένα πολίτευμα; Και η δημοκρατία; Μέχρι τώρα μάθαμε ότι είναι το καλύτερο πολίτευμα. Άλλοι λένε ότι είναι «τέλειο».

§2 Τα πολιτεύματα δεν αλλάζουν κάθε μέρα. Το ίδιο και η δημοκρατία. Όσο σταθερή κι αν φαίνεται, δε σημαίνει ότι αρνείται καινούριες ιδέες που συμβάλλουν στη βελτίωση της λειτουργίας της. Όσο συχνά, λοιπόν, κι αν ακού­με την άποψη ότι η δημοκρατία είναι το «τέλειο» πολίτευμα, θα ήταν λάθος εμείς οι πολίτες και οι πολιτικοί να πι­στέψουμε σε αυτή την τελειότητα. Η δημοκρατία είναι πολίτευμα που δε δέχεται την τελειότητα. Γιατί «τέλειο» εί­ναι το μη εξελίξιμο, το απόλυτο, αυτό που βρίσκεται πέρα από κάθε κριτική.

§3 Θα ήταν σωστότερο αν λέγαμε, ότι η δημοκρατία είναι το μόνο πολίτευμα που παραδέχεται τη σχετικότητα του. Και έχει δίκιο ο Τ. Γκαλμπρέιθ όταν λέει: «Δημοκρατία υπάρχει εκεί όπου ένας πολίτης έχει το δικαίωμα να πει ελεύθερα πως δεν υπάρχει δημοκρατία». ΙρΌγματικά, η δημοκρατία είναι ανοιχτή στην κριτική και τον έλεγχο. Εί -ναι ένα πολίτευμα, στο οποίο καμιά μορφή εξουσίας δεν είναι απεριόριστη. Αυτό σημαίνει ότι η δημοκρατία έχει τις περισσότερες φορές δυνατότητες για εξέλιξη. Κι ίσως αυτό αποτελείτο σπουδαιότερο γνώρισμα της.

§4 Ιως θα εξελιχθεί όμως; Μόνο αν είναι ευέλικτη και δέχεται το απρόοπτο. Δηλαδή μόνο όταν οι μηχανισμοί της λειτουργούν με τέτοιο τρόπο, ώστε να αφομοιώνουν τις καινούριες ιδέες, τις νέες αντιλήψεις, τις νέες αξίες και τις δημιουργικές πρωτοβουλίες. Όταν άνθρωποι και θεσμοί μπορούν να παρακολουθούν τις κοινωνικές εξελί­ξεις και να προσαρμόζονται στις πολύπλευρες απαιτήσεις της καθημερινής ζωής των πολιτών. Με άλλα λόγια, η δημοκρατία δεν περιορίζει κανένα να προτείνει καινούριους τρόπους για τη λειτουργίας της.

§5 Απρόοπτο δεν είναι το αυθαίρετο. Το απρόοπτο εκφράζεται κυρίως από τους νέους, που με το δυναμισμό και τα οράματα τους προσπαθούν να δημιουργήσουν έναν καλύτερο κόσμο. Η δημοκρατία δε φοβάται τις καινούριες επιστημονικές ιδέες, την κριτική και την τέχνη- όπως δεν αντιμετωπίζει καχύποπτα και τη σωστή εκπαίδευση. Ας μην ξεχνάμε ότι μόνο η Αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία ανέδειξε τον Αριστοφάνη και τον Ευριπίδη. Μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι ώριμο είναι ένα πολίτευμα μόνο όταν δεν ισχυρίζεται ότι είναι τέλειο.

§6 Αντίθετα, όλα τα ψευδεφιλελεύθερα ή τα ανελεύθερα καθεστώτα, ισχυρίζονται ότι είναι δημοκρατικά. Καυ­χώνται μάλιστα για την αφόρητη τελειότητα των μηχανισμών τους. Διακηρύσσουν πως είναι «οι καλύτερες» μορ­φές διακυβέρνησης και πως όποιος ασκεί κριτική υποστηρίζοντας το αντίθετο είναι «εχθρός» του καθεστώτος. Όπου, λοιπόν, υπάρχει παρέκκλιση από τις βασικές πολιτικές κατευθύνσεις, τα καθεστώτα αυτά βλέπουν «εχθρούς» που απειλούν τη στερεότητα των κρατικών μηχανισμών και τη διαιώνιση τους.

§7 'Εχει, όμως, και η δημοκρατία εχθρούς - μόνο που διαφέρουν από αυτούς των ανελεύθερων καθεστώτων. Και οι εχθροί της είναι όσοι πιστεύουν σε απόλυτες αλήθειες, όσοι αρνούνται την κριτική, όσοι είναι δογματικά προ­σκολλημένοι στις ιδέες τους. Οι άνθρωποι αυτοί φοβούνται την εξέλιξη και τη δημιουργική δύναμη του επιχειρή­ματος: δε θέλουν να είναι πρωταγωνιστές στην επικίνδυνη περιπέτεια για την ανανέωση της σκέψης. Γι' αυτό τους φοβίζει η αμφιβολία_ επιδιώκουν μορφές διακυβέρνησης που εγγυώνται την «αιώνια» σταθερότητα, την ακινησία που εκφράζουν όσα πολιτεύματα στηρίζουν και επιβραβεύουν τη μονολιθικότητα της σκέψης σε κάθε στιγμή της καθημερινής ζωής. Όλοι αυτοί θεωρούν σα μοναδική διέξοδο τον αυταρχισμό. Ακόμη κι όταν δεν το ομολογούν ά­μεσα.

Διασκευασμένο κείμενο από τον Τύπο

Ερωτήσεις:

1 .Να συντάξετε την περίληψη του κειμένου σε 120 λέξεις περίπου.

2.Ποια νοηματική σχέση διακρίνετε μεταξύ της 5ης και 6ης παραγράφου; Να τεκμηριώσετε την απάντηση σας.

3. Να εντοπιστεί ο τρόπος και τα μέσα πειθούς στις παραγράφους 3 και 5.

4.Να γράψετε από ένα συνώνυμο για κάθε λέξη: αλλάζουν §2, αρνείται §2, απρόοπτο §4, ανελεύθερα §6, μονο­λιθικότητα §7.

5. Εκπροσωπώντας το σχολείο σας στη Βουλή των Εφήβων, συντάσσετε έναν προσχεδιασμένο προφορικό λό­γο με θέμα την αξία του δημοκρατικό πολιτεύματος αλλά και την κρίση που αυτό διέρχεται. (500- 600 λέξεις)

Απαντήσεις:

1.0 συντάκτης του κειμένου σχολιάζει την προσέγγιση της δημοκρατίας ως τέλειου πολιτεύματος χαρακτηρί­ζοντας την εσφαλμένη, αφού μια τέτοια θεώρηση επιφέρει πολιτική στασιμότητα. Αν και κάποιοι πιστεύουν ότι το δημοκρατικό πολίτευμα ως σταθερή αξία δεν επιδέχεται μεταβολές, παραμένει η αναγκαιότητα της διαχείρισης νέων ιδεών που προκύπτουν εντός της κοινωνίας. Άλλωστε, η δημοκρατία επιδιώκει την ενσωμάτωση νέων ιδεών και απόψεων επιτρέποντας στους πολίτες κριτική και έλεγχο, ενώ δίνει το λόγο και στους επικριτές της. Αυτό, βέ­βαια, το έχει αποδείξει, εφόσον αποδέχτηκε τη σάτιρα του Αριστοφάνη και τις νεωτεριστικές αντιλήψεις του Ευρι­πίδη. Στον αντίποδα αυτής βρίσκονται τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, που διακρίνονται για την απολυτότητα και την καχυποψία τους, καθώς θεωρούν εχθρούς όλους όσους τους αμφισβητούν.

2. Μεταξύ των δυο παραγράφων υπάρχει σχέση αντίθεσης. Αυτή εκφράζεται με τη λέξη «αντίθετα» στην αρχή της § 6. Στην § 5 ο συγγραφέας αναφέρεται στην ελευθερία και την ανοχή στο διαφορετικό που διακρίνει το δη­μοκρατικό πολίτευμα, ενώ η επόμενη παράγραφος παρουσιάζει τον αυταρχικό τρόπο με τον οποίο λειτουργούν

τα ανελεύθερα καθεστώτα.

3.Ο συντάκτης στην §3 ως τρόπο πειθούς χρησιμοποιεί την επίκληση στη λογική και την επίκληση στην αυθεντία. Το μέσο πειθούς κατά την επίκληση στη λογική είναι τα επιχειρήματα αναφορικά με τα χαρακτηριστικά του δημο­κρατικού πολιτεύματος. «Θα ήταν σωστότερο αν λέγαμε, ότι η δημοκρατία είναι το μόνο πολίτευμα που παραδέ­χεται τη σχετικότητα του. Είναι ένα πολίτευμα, στο οποίο καμιά μορφή εξουσίας δεν είναι απεριόριστη. Αυτό ση­μαίνει ότι η δημοκρατία έχει τις περισσότερες φορές δυνατότητες για εξέλιξη. Κι ίσως αυτό αποτελεί το σπουδαι­ότερο γνώρισμα της».

Επικαλούμενος την αυθεντία παραθέτει την άποψη του Τ. Γκαλμπρέιθ σχετικά με την ελευθερία που παρέχει το δημοκρατικό πολίτευμα.

Στην § 5 ο τρόπος πειθούς είναι η επίκληση στη λογική με μέσα τα επιχειρήματα για την ανεκτικότητα του δημο­κρατικού πολιτεύματος σε καθετί νέο. Η σκέψη του γράφοντος ενισχύεται από τη χρήση τεκμηρίων, δηλ ιστορι­κών παραδειγμάτων (η Αθήνα ανέδειξε τον Αριστοφάνη- Ευριπίδη).

4.μεταβάλλονται, αποποιείται, απρόσμενο, ολοκληρωτικά, μονομέρεια.

5. Σύντομο διάγραμμα που αφορά στην κατανόηση του θέματος:

πομπός :    Ο γράφων ως έφηβος βουλευτής

Δέκτης:      Συνάδελφοι έφηβοι βουλευτές

Τόπος:       Ελληνικό Κοινοβούλιο

Χρόνος:      Σήμερα

Είδος κειμένου : προσχεδιασμένος προφορικός λόγος (ομιλία)

Σκοπός:     (α) αξία δημοκρατίας (β) δείγματα κρίσης δημοκρατίας

Ενδεικτικός πρόλογος:

Κύριε Πρόεδρε,   (προσφώνηση)

Είναι γεγονός ότι η δημοκρατία θεωρείται το ύψιστο από τα πολιτεύματα. Η Αρχαία Ελλάδα και ο Χρυσός Αιώ­νας του ϋρικλή τη γέννησε, την ύμν ησε και την κατέστησε πρότυπο άλλων λαών. Όμως, παρά το γεγονός ότι στην πορεία των χρόνων δόθηκαν αμέτρητοι αγώνες για τη διασφάλιση της, η δημοκρατία στους καιρούς μας διέρχε­ται δοκιμασία και κρίση.

Αξία δημοκρατίας:

Στη δημοκρατία λαμβάνονται αποφάσεις με κριτήριο τη βούληση των πολλών κι όχι των λίγων.

Όλοι οι πολίτες είναι ίσοι απέναντι στο νόμο.

Η δημοκρατία δε στηρίζει τη δύναμη της στο φόβο του ποινικού νόμου αλλά στο σεβασμό των πολιτών προς τους νόμους.

Κάθε πολίτης έχει τις ίδιες ευκαιρίες με του άλλους ώστε να καταλάβει δημόσια αξιώματα.

Κάθε πολίτης είναι ελεύθερος να ζει και να εργάζεται εξασφαλίζοντας τις προϋποθέσεις για μια ποιοτική διαβίωση.

Κατοχυρώνει την ισονομία - ισοπολιτεία ως προϋπόθεση για κοινωνική πρόοδο.

Διασφαλίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα.

(προασπίζει την ελευθερία σκέψης και έκφρασης (διακίνηση ιδεών).

Συντελεί στην ελεύθερη διεξαγωγή της επιστημονικής έρευνας, της καλλιτεχνικής και πολιτιστικής δραστηριότητας.

•       Στηρίζει το διάλογο. Αντιμετώπιση κοινωνικών προβλημάτων.

Δείγματα κρίσης του δημοκρατικού πολιτεύματος:

Αποχή του πολίτη από τα κοινά που εκπληρώνει το χρέος τους απέναντι στην πολιτεία μόνο μέσω της ψή­φου του με αποτέλεσμα την απάθεια και την απομάκρυνση από την ενεργό πολιτική δραστηριότητα.

Ιδιώτευση και απολιτικοποίηση νέων.

Άσκηση δημαγωγικής πολιτικής από τους πολιτικούς εκπροσώπους που εξωραίζουν την πραγματικότητα, υπεραπλουστεύουν τα προβλήματα, κολακεύουν τους πολίτες αναπτύσσοντας λαϊκισμό, επιτίθενται στον αντίπαλο με αθέμιτα μέσα, επικαλούνται το συναίσθημα των πολιτών καλλιεργώντας τον παρορμητισμό τους σε βάρος της λογικής.

«Επαγγελματοποίηση» της πολιτικής, καθώς οι πολιτικοί επιδιώκουν σταδιοδρομία καριέρας και χρησιμοποι­ούν κάθε μέσο (θεμιτό και αθέμιτο) για την επανεκλογή τους προκρίνοντας το προσωπικό συμφέρον έναντι του δημόσιου.

Ενίσχυση του παραγοντισμού, σχέσεις συναλλαγής, πελατειακές σχέσεις που βλάπτουν την αξιοκρατία.

Ελλιπής ενημέρωση και παραπληροφόρηση. Τα MME, αν και θεωρούνται 4η εξουσία, εμπλέκονται σε οικο­νομικά και πολιτικά συμφέροντα και συχνά εξαρτώνται από αυτά. 'Ετσι, παραβιάζουν τον κώδικα δεοντολογίας, πα­ραπληροφορούν και ενσπείρουν πολιτικά πάθη.

•       Συγκεντρωτισμός εξουσίας με αποτέλεσμα να βαθαίνει το χάσμα ανάμεσα στον πολίτη και τον πολιτικό.

Ενδεικτικός επίλογος:

Η δημοκρατία δεν είναι προσφορά, δώρο από τη φύση, αλλά αγώνισμα. Γι' αυτό και είναι αρκετά ευαίσθητο πο­λίτευμα. Στηρίζεται στην ελεύθερη βούληση των πολιτών. Για να ριζώσει, όμως, και να ευδοκιμήσει, χρειάζεται μια συνεχής επαγρύπνηση και μια αδιάκοπη άσκηση του δημοκρατικού ήθους. Για το σκοπό αυτό είναι αναγκαία η υλοποίηση των δημοκρατικών αρχών μέσα από τους αγώνες και τα προβλήματα της καθημερινής ζωής. Αποτελεί, λοιπόν, επιτακτικό αίτημα για κάθε δημοκρατικό πολίτη η συνειδητοποίηση των υποχρεώσεων και των ευθυνών έ­ναντι του εαυτού του και της πολιτείας.