Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΡΗΤΙΚΟΥ

1) Οι αφηγηματικές ενότητες είναι δοσμένες αποσπασματικά, γεγονός όμως που δεν στερεί σε τίποτε το ποίημα απο την ενότητα και τη συνοχή του.(Για την αποσπασματικότητα και την αρίθμηση του ποιήματος αναφερθήκαμε στη προηγούμενη ανάρτηση)

2) κυκλική δομή, αφού το ποίημα ξεκινά με το σκοπό και την ευχή του ναυαγού να φτάσει στο ακρογιάλι και τελειώνει με την -κατά το ήμισυ- επίτευξη του στόχου του, αφού φτάνει μεν αλλά με την αγαπημένη του νεκρή.

3) αναλήψεις και προλήψεις διασπούν την ευθύγραμμη ροή της αφήγησης και μας βοηθούν να σχηματίσουμε μια πλήρη εικόνα για τα συμβάντα στην ζωή του ήρωα πριν και μετά το ναυάγιο

4) μέσα στο κυρίαρχο και παντοδύναμο φυσικό τοπίο συμπλέκονται τα θέματα του ιδανικού έρωτα,της αγάπης για τη πατρίδα και η χριαστιανική πίστη, που όλα μαζί αποτελούν χαρακτηριστικά της Επτανησιακής σχολής.

5) το στοιχείο των τριών, μέσα απο μια ανιούσα κλιμάκωση:
• οι τρεις κεραυνοί που πέφτουν στην ενότητα 1[18],
• οι τρεις όρκοι της ενότητας 2[19]
• οι τρεις δοκιμασίες του ήρωα-το ναυάγιο, η Φεγγαροντυμένη και ο ανεκλάλητος ήχος-
• οι τρεις υποθέσεις που κάνει ο Κρητικός για την ανάμνηση της Φεγγαροντυμένης :
(καν σε ναό ζωγραφιστή με θαυμασμό περίσσο,
κάνε την είχε ερωτικά ποιήσει ο λογισμός μου,
καν τ’ όνειρο, όταν μ’ έθρεφε το γάλα της μητρός μου·
ήτανε μνήμη παλαιή, γλυκειά κι αστοχισμένη,)

• οι τρεις αναφορές στο ένδοξο και δυναμικό παρελθόν του

(Kαι τα νερά ’σχιζα μ’ αυτό, τα μυριομυρωδάτα,
με δύναμη που δέν ειχα μήτε στα πρώτα νιάτα,
μήτε όταν εκροτούσαμε, πετώντας τα θηκάρια,
μάχη στενή με τους πολλούς ολίγα παλληκάρια,
μήτε όταν τον μπομπο-Iσούφ και τσ’ άλλους δύο βαρούσα
σύρριζα στη Λαβύρινθο π’ αλαίμαργα πατούσα.)

• Οι τρεις αποφατικές παρομοιώσεις με τις οποίες επιχειρείται να προσδιοριστεί ο μεταφυσικός ήχος που μαγεύει τον ήρωα( η παρουσία της φύσης κυρίαρχη και σ'αυτές)

Δεν είναι κορασιάς φωνή στα δάση που φουντώνουν,
και βγαίνει τ’ άστρο του βραδιού και τα νερά θολώνουν,
και τον κρυφό της έρωτα της βρύσης τραγουδάει(...)
Δεν είν’ αηδόνι κρητικό που σέρνει τη λαλιά του
σε ψηλούς βράχους κι άγριους όπ’ έχει τη φωλιά του(...)
Δεν είν’ φιαμπόλι το γλυκό οπού τ’ αγρίκαα μόνος
στον Ψηλορείτη όπου συχνά μ’ ετράβουνεν ο πόνος(...)

6) οι αντιθέσεις που αποτυπώνουν δυνάμεις που αντιμάχονται ή λειτουργούν ως αντιστάθμισμα:
πχ σώμα και ψυχή, τρικυμία και νηνεμία , ζωή και θάνατος, η θετική και η αρνητική όψη της φύσης, υλική και πνευματική διάσταση κλπ


Όσον αφορά τις αντιθέσεις θα ήθελα να σταθούμε λίγο περισσότερο...

Μια βαθύτερη και ουσιαστικότερη αντίθεση που διαπνέει το "Κρητικό"- αλλά και ολόκληρη τη σολωμική ποίηση- είναι αυτή που βλέπει διάσταση ανάμεσα στον εθνικό Σολωμό και στο λυρικό Σολωμό,σύμφωνα με το Δ.Τζιόβα:

Το καλύτερο παράδειγμα της έντασης ανάμεσα στο εθνικό και στο ατομικό, στο αφηγηματικό και στο λυρικό αποτελεί «Ο Κρητικός». Μια αφηγηματική σύλληψη του ποιήματος πριμοδοτεί τον γραμμικό και ιστορικό χρόνο, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στα γεγονότα στην Κρήτη και υπογραμμίζοντας το ιστορικό παρελθόν του Κρητικού. Από την άλλη πλευρά, η λυρική υφή του ποιήματος συγχέει την ιστορική γραμμή και προβάλλει τη διαταραγμένη συναισθηματική και διανοητική κατάσταση του πρωταγωνιστή.
Το αίτημα για αφηγηματικότητα, βασισμένο στην αιτιότητα και στην ανασυγκρότηση της βιογραφίας του Κρητικού, παράγει μια ρεαλιστική, ιστορική και τελικά εθνική ανάγνωση του ποιήματος που αναδεικνύει τον αγώνα στην Κρήτη εναντίον των Τούρκων και την επακόλουθη δοκιμασία των προσφύγων σε σύγκριση με τη λυρική θεώρηση του ποιήματος που δεν επιμένει στην αποκατάσταση της ιστορικής ακολουθίας των γεγονότων αλλά στη συναισθηματική και ψυχολογική ανταπόκριση.

Το ποίημα ως αφήγημα λειτουργεί και ως αναπαράσταση της πρόσφατης ιστορίας και ως αλληγορία για την κρητική λογοτεχνική παράδοση και την επιδέξια οικειοποίησή της ή μεταλαμπάδευσή της. Μια τέτοια προσέγγιση του «Κρητικού» τον καθιστά εθνικό αφήγημα, αν όμως αντιμετωπιστεί ως λυρικό ποίημα αποβαίνει η άχρονη ιστορία μιας βασανισμένης ψυχής. Στην πρώτη περίπτωση, τα γεγονότα και η εξωτερική πραγματικότητα κατέχουν το προσκήνιο, στη δεύτερη η προτεραιότητα ανήκει στον εσωτερικό κόσμο του πρωταγωνιστή, στον ασυνάρτητο λόγο του και στην απομάκρυνσή του από την (λογοτεχνική) ιστορία.
Κρίνοντας από την περίπτωση του «Κρητικού» θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι η αφηγηματική προσέγγιση του ποιήματος αντιπροσωπεύει το ιστορικό παρελθόν, σηματοδοτώντας μια καθοδική πορεία προς τις εθνικές ρίζες και τις πηγές της λογοτεχνικής παράδοσης, ενώ η λυρική προσέγγιση αντιπροσωπεύει το άχρονο παρόν και τη διάσπαση του υποκειμένου προτείνοντας μια ανοδική κίνηση με τη μορφή της οραματικής εξομολόγησης.
Ο Σολωμός ήταν διχασμένος ανάμεσα στο λυρικό και στο αφηγηματικό, στο οικουμενικό και στο εθνικό, στο ατομικό και στο καθολικό, στο ιδανικό και στο πραγματικό, στην πάλη με τη γλώσσα και στην αναπαράσταση της ιστορίας.
ΠΗΓΗ: fotodendro.blogspot.com