ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ -ΦΤΩΧΕΙΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ

Τα μέτρα για τις ευπαθείς οικονομικά ομάδες του πληθυσμού που ανακοινώθηκαν την περασμένη Πέμπτη φέρνουν και πάλι στο προσκήνιο το ζήτημα της φτώχειας και πώς αυτή ορίζεται σήμερα. Βέβαια οι αριθμοί υπήρχαν πάντα ­ αμείλικτοι ­να μας θυμίζουν ότι η φτώχεια, παρά την ευημερία, είναι εδώ: 300.000 ελληνικές οικογένειες που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, εκατοντάδες χιλιάδες άνεργοι οι οποίοι προσπαθούν να ξεφύγουν από τον κοινωνικό αποκλεισμό. Οι αριθμοί όμως δεν τα λένε όλα και κυρίως δεν μας εξηγούν γιατί, όταν ο πλανήτης μας παράγει περισσότερο πλούτο από ποτέ, παράγει συγχρόνως και τόση εξαθλίωση· και γιατί οι κοινωνίες μας εκτρέφουν αθλιότητα, πολύ μεγαλύτερη και πιο ανυπόφορη από αυτήν που απλώς οι αριθμοί τεκμηριώνουν.

Σύμφωνα με τη διατύπωση του αμερικανού ανθρωπολόγου Μάρσαλ Σάλινς, η μόνη μέχρι τώρα κοινωνία της αφθονίας, η μόνη δηλαδή ανθρώπινη κοινωνία που δεν γνώριζε τη φτώχεια, ήταν η νεολιθική. Δεν πρόκειται για απλό παραδοξολόγημα. Αν ορίσουμε τη φτώχεια ως μια κατάσταση όπου υπάρχουν μεγάλες παρεκκλίσεις ανάμεσα στις ανάγκες των ατόμων και στη δυνατότητά τους να τις ικανοποιούν, τότε είναι προφανές ότι οι κοινωνίες οι οποίες παράγουν μεν από κοινού λίγο αλλά αυτό που παράγουν τους φθάνει, δεν μπορεί να χαρακτηρισθούν φτωχές. Οι πρωτόγονοι που κυνηγούν μόνον τόσα θηράματα και μαζεύουν μόνον τόσους άγριους καρπούς όσο τους χρειάζεται για να χορτάσουν δεν είναι φτωχοί. Και γι' αυτό ακριβώς αφού ασχοληθούν ελάχιστες ώρες για να εξασφαλίσουν τον επιούσιο, αφού δηλαδή τελειώσουν τη σύντομη αναγκαία «εργασία» τους, περνούν τον υπόλοιπο «ελεύθερο χρόνο» τους κατά το δοκούν. Ικανοποιώντας λοιπόν όλες τους τις ανάγκες ζουν ως «πλούσιοι».

Η φτώχεια είναι συνεπώς ιστορική κατηγορία. Η στέρηση, η επιβίωση κάτω από το ελάχιστο συντήρησης και η αθλιότητα είναι φαινόμενα και ερωτήματα που δεν είναι δυνατόν να τεθούν έξω από τις κοινωνίες που τα εκτρέφουν. Κάθε κοινωνία δημιουργεί τις δικές της ανάγκες, παράγει τα δικά της στερητικά σύνδρομα και ορίζει τα δικά της ηθικά και κοινωνικά κριτήρια γύρω από τα επιτρεπτά όρια της στέρησης. Και είναι σαφές ότι τα όρια αυτά καθορίζονται ανάμεσα στα άλλα από την έκταση της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας αλλά και για τις κυρίαρχες παραστάσεις, για τα αίτια και τους μηχανισμούς που παράγουν, αναπαράγουν, διαιωνίζουν και επιτρέπουν την ανισότητα αυτή.

Είναι αξιοσημείωτο ότι οι αξιωματικά πλέον δημοκρατικές κοινωνίες μας γίνονται ολοένα πιο πλούσιες, παράγουν ολοένα και περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες όλων των ειδών και απελευθερώνουν μέσω της πάγκοινης θέασης του πλούτου τις εξ ορισμού πλέον ακαθήλωτες επιθυμίες των ατόμων. Οι ανάγκες και οι στερήσεις είναι πολύ πιο ανυπόφορες όταν δεν είναι γενικές. Όσο πιο άνισες, πιο διαστρωματωμένες και πιο πολωμένες είναι οι κοινωνίες τόσο και διευρύνεται το εύρος των αναγκών που ο κάθε άνθρωπος δικαιούται να απαιτεί να ικανοποιήσει. Μέσα στον περιρρέοντα πλούτο λοιπόν η φτώχεια αναδεικνύεται στο ύψιστο κοινωνικό και ηθικό σκάνδαλο, στην πιο άμεση έκφραση των δυσαρμονιών και αθλιοτήτων της κοινωνίας μας. Πριν καν να μιλήσει κανείς για «κοινωνική δικαιοσύνη» και «κοινωνική επιείκεια» η πραγματικότητα και το θέαμα μιας αυξανόμενης φτώχειας η οποία γειτνιάζει με μιαν επίσης αυξανόμενη αφθονία είναι λοιπόν από κάθε άποψη αποκρουστικό και απαράδεκτο. Οι κοινωνίες μας εκτρέφουν αθλιότητα, πολύ μεγαλύτερη και πιο ανυπόφορη από αυτήν που απλώς τεκμηριώνουν οι αριθμοί. Κάτι πρέπει να γίνει.

Η αθλιότητα όμως δεν μπορεί να περιμένει. Οι σημερινοί φτωχοί δεν είναι απλώς στερημένοι. Βρίσκονται αποκλεισμένοι από τον κόσμο που τους περιβάλλει, αιχμάλωτοι ενός αξεπέραστου περιθωρίου, ακυρωμένοι ως προς τις θεμελιώδεις λειτουργίες τους ως ελεύθερων ανθρώπων. Η επιβίωση και ενίσχυσή τους δεν είναι καν αντικείμενο μιας «κοινωνικής πολιτικής», η οποία όλο και πιο πολύ εμφανίζεται υποχρεωμένη να συνυπολογίζει μια σειρά από συγκρουόμενες παραμέτρους και αντιτιθέμενα συμφέροντα. Η προστασία λοιπόν των φτωχών από την απόλυτη εξαθλίωση βρίσκεται πριν από την ιεράρχηση των συλλογικών αναγκών, πριν από την κοινωνική ευαισθησία και πριν από τις οποιεσδήποτε άλλες επιλογές.

Ασχέτως λοιπόν από το ερώτημα για τα αίτια της φτώχειας, ανεξάρτητα από το κατά πόσον το φαινόμενο αυτό είναι δυνατόν να εξαλειφθεί στο πλαίσιο των καπιταλιστικών κοινωνιών και πέρα από τα μέτρα που είναι δυνατόν να ληφθούν έτσι ώστε να μειωθεί ο αριθμός των εξαθλιωμένων, η συνύπαρξη του τερατώδους πλούτου με την απόλυτη και αυξανόμενη αθλιότητα είναι απολύτως απαράδεκτη. Καμία μελλοντική προσδοκία δεν δικαιώνει την ανοχή ενός φρικαλέου παρόντος. Όσες κοινωνίες είναι έστω και στοιχειωδώς ανεπτυγμένες δεν είναι δυνατόν να ανέχονται την εξαθλίωση των κοινωνιών. Πριν καν να περιφρονήσει ή να φοβηθεί τη φτώχεια, ο πλούτος οφείλει να την ντρέπεται. Και να δρα αναλόγως.

Κωνσταντίνος Τσουκαλάς

Η φτώχεια στον καιρό της αφθονίας (διασκευή)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α. Να γραφεί η περίληψη του κειμένου (120 λέξεις)

(Μονάδες 25)

Β. 1. «Οι σημερινοί φτωχοί δεν είναι απλώς στερημένοι. Βρίσκονται αποκλεισμένοι από τον κόσμο που τους περιβάλλει, αιχμάλωτοι ενός αξεπέραστου περιθωρίου, ακυρωμένοι ως προς τις θεμελιώδεις λειτουργίες τους ως ελεύθερων ανθρώπων». Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της παραπάνω φράσης σε μία παράγραφο 100 περίπου λέξεων

(Μονάδες 10)

Β. 2. Να βρεθούν οι τρόποι επίτευξης συνοχής ανάμεσα στις παραγράφους του κειμένου

(Μονάδες 5)

Β. 3. παράγει, αφθονίας, προφανές, επιτρέπουν, ανυπόφορες: να γραφεί από ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις

(Μονάδες 5)

Β. 4. αμείλικτοι, ακαθήλωτες, απαιτεί, αποκρουστικό, να εξαλειφθεί: να γραφεί από ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις

(Μονάδες 5)

Β. 5. Να εντοπιστούν οι τρόποι και τα μέσα πειθούς στις δύο πρώτες παραγράφους του κειμένου

(Μονάδες 5)

Β. 6. «Η αθλιότητα όμως…οποιεσδήποτε άλλες επιλογές»: Να βρεθούν η δομή και τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου

(Μονάδες 5)

Γ. Συμμετέχετε ως ομιλητής σε ένα συνέδριο για τη φτώχεια. Να ετοιμάσετε μια εισήγηση, όπου α. θα δείχνετε τους λόγους για τους οποίους η φτώχεια παραβιάζει κατάφωρα τα δικαιώματα των ανθρώπων μέσα στις κοινωνίες και β. θα προτείνετε τρόπους αντιμετώπισής της από την πολιτεία και τα άτομα. (500-600 λέξεις) (500-600 λέξεις)

(Μονάδες 40)

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. «Όσο πιο άνισες, πιο διαστρωματωμένες και πιο πολωμένες είναι οι κοινωνίες τόσο και διευρύνεται το εύρος των αναγκών που ο κάθε άνθρωπος δικαιούται να απαιτεί να ικανοποιήσει. Μέσα στον περιρρέοντα πλούτο λοιπόν η φτώχεια αναδεικνύεται στο ύψιστο κοινωνικό και ηθικό σκάνδαλο, στην πιο άμεση έκφραση των δυσαρμονιών και αθλιοτήτων της κοινωνίας μας.»

Ο παραπάνω συλλογισμός είναι ελλιπής. Να βρείτε την/τις προκείμενη/ες που λείπει/ουν, ώστε να είναι έγκυρος.

2. Σε ποιο γραμματειακό είδος ανήκει το κείμενο και ποια είναι τα χαρακτηριστικά του;

Με κίτρινο σημαίνονται τα χωρία του κειμένου που απαιτούνται για τη περίληψη

ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ Κ. ΤΣΟΥΚΑΛΑ

«Η φτώχεια στον καιρό της αφθονίας (διασκευή)»

Α. ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στο άρθρο αυτό ο Κ. Τσουκαλάς διερευνά το ζήτημα της φτώχειας στις σύγχρονες κοινωνίες. Ο συγγραφέας διαπιστώνει το παράδοξο ότι ενώ οι σύγχρονες κοινωνίες διαθέτουν πλούτο περισσότερο από ποτέ, παράγουν παράλληλα και περισσότερη εξαθλίωση. Η μόνη κοινωνία που δεν είχε φτώχεια ήταν η νεολιθική [και αυτό διότι είχε περιορισμένες ανάγκες, τις οποίες μπορούσε να ικανοποιήσει]. Η φτώχεια εξαρτάται από το επίπεδο των αναγκών μιας κοινωνίας και τις οικονομικές ανισότητες που υφίστανται σ’ αυτήν. Γι’ αυτό αποτελεί ηθικό και κοινωνικό σκάνδαλο, μέσα στον πλούτο της σύγχρονης κοινωνίας. Ο συγγραφέας κλείνει το κείμενό του διαπιστώνοντας ότι για τους σημερινούς φτωχούς πρόβλημα δεν είναι μόνο η στέρηση, αλλά κι ο κοινωνικός αποκλεισμός που συνεπάγεται η φτώχεια, και γι’ αυτό πρωταρχικό μέλημα των σύγχρονων πλούσιων κοινωνιών θα έπρεπε να είναι η καταπολέμηση της φτώχειας.  

Β. 1. Η φτώχεια των ανθρώπων στο σύγχρονο κόσμο δε συντελεί μόνο στη στέρηση βασικών βιοτικών αγαθών, αλλά αποτελεί παράγοντα παραβίασης θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κοινωνικού αποκλεισμού. Πράγματι, καθώς οι φτωχοί δεν έχουν τη δυνατότητα να καλύψουν βασικές ανάγκες της ζωής, όπως η τροφή, η στέγη, η περίθαλψη, η παιδεία, στερούνται θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου. Πώς είναι δυνατό να μιλάει κανείς για δικαίωμα στη ζωή, την τιμή, την αξιοπρέπεια, την ελευθερία, την ισότητα, όταν ζει μια περιορισμένη, στερημένη και εξευτελιστική ζωή; Και αυτό δεν είναι παρά μόνο η αρχή: ο εξαθλιωμένος που τρώει από τα σκουπίδια, κοιμάται στο δρόμο, δεν έχει ρούχα να ντυθεί και ζει από την ελεημοσύνη των άλλων, είναι επόμενο ότι αποκλείεται και από τις όποιες κοινωνικές ευκαιρίες για εργασία, εκπαίδευση, περίθαλψη και επανένταξη. Το περιθώριο δεν είναι παρά η δύστηνος μοίρα, που θα τον ακολουθεί σε κάθε βήμα της στερημένης του ζωής.  

Β. 2.

α. Η 2^η με την 1^η παράγραφο συνδέονται με τη λέξη – κλειδί «κοινωνία»

β. Η 3^η με τη 2^η παράγραφο συνδέονται με τη διαρθρωτική λέξη «συνεπώς» που δηλώνει συμπέρασμα

γ. Η 4^η με την 3^η παράγραφο συνδέονται με τη διαρθρωτική έκφραση «είναι αξιοσημείωτο» που δηλώνει έμφαση

δ. Η 5^η με την 4^η παράγραφο συνδέονται με τη διαρθρωτική λέξη «όμως» που δηλώνει αντίθεση

ε. Η 6^η με την 5^η παράγραφο συνδέονται με τη διαρθρωτική λέξη «λοιπόν» που δηλώνει συμπέρασμα

Β. 3. παράγει ≠ καταναλώνει, σπαταλά

αφθονίας ≠ έλλειψης, πενίας, ένδειας

προφανές ≠ ασαφές, συγκεχυμένο

επιτρέπουν ≠ απαγορεύουν, εμποδίζουν

ανυπόφορες ≠ υποφερτές, ανεκτές

Β. 4. αμείλικτοι – σκληροί, ανυποχώρητοι

ακαθήλωτες – αχαλίνωτες, ανεξέλεγκτες

απαιτεί – διεκδικεί, θέλει, επιδιώκει

αποκρουστικό – ειδεχθές, απεχθές, αποτρόπαιο

να εξαλειφθεί – να εξαφανισθεί

Β. 5. Στην 1^η παράγραφο υπάρχει επίκληση στη λογική. Το μέσο που χρησιμοποιείται είναι τεκμήριο και συγκεκριμένα, στατιστικά στοιχεία για το μέγεθος της φτώχειας.

Στη 2^η παράγραφο υπάρχει α. επίκληση στην αυθεντία, μέσα από τα λόγια του ανθρωπολόγου Μάρσαλ Σάλινς και β. επίκληση στη λογική με επιχειρήματα για την απουσία της φτώχειας στις πρωτόγονες κοινωνίες και την παρουσία της στις σύγχρονες.

Β. 6. Δομή

α. Θεματική περίοδος: «Η αθλιότητα όμως δεν μπορεί να περιμένει.»

β. Σχόλια – Ανάπτυξη: «Οι σημερινοί φτωχοί … αντιτιθέμενα συμφέροντα.»

γ. Κατακλείδα: «Η προστασία λοιπόν των φτωχών… άλλες επιλογές.»

Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο της αιτιολόγησης

Γ. Υλικό προς χρήση για το πρόβλημα της φτώχειας – στο κόσμο και την κοινωνία

Α. Εισαγωγικά

Πρόβλημα καθοριστικό για την ισορροπία και την ομαλότητα της ζωής στον πλανήτη είναι αυτό της φτώχειας, τόσο στον υπανάπτυκτο, όσο και στον ανεπτυγμένο κόσμο. Μαζί με τις κλιματολογικές αλλαγές, την οικολογική καταστροφή, την εξάντληση των ενεργειακών πόρων, την επισιτιστική κρίση η φτώχεια ναρκοθετεί τα θεμέλια των σύγχρονων κοινωνιών, απειλεί με διάλυση τις κοινωνίες του τρίτου κόσμου και υπονομεύει την εύρυθμη λειτουργία των κοινωνιών στον πρώτο κόσμο. Η ύπαρξη της φτώχειας, αποτέλεσμα ποικίλων στρεβλώσεων του διεθνούς οικονομικού και πολιτικού συστήματος, θέτει ζήτημα δικαιότερης κατανομής του παγκόσμιου ή του κοινωνικού πλούτου και ορθολογικής αξιοποίησης των πλουτοπαραγωγικών πηγών, κάτι που φαντάζει δύσκολο μέσα στα πλαίσια μιας βαθιά εκμεταλλευτικής οργάνωσης του σύγχρονου κόσμου.

Β. Συνέπειες

1. Πόλεμοι και συγκρούσεις ανάμεσα στα κράτη για την κατοχή και την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών

2. Εμφύλιος σπαραγμός και διαμάχες ανάμεσα σε κοινωνικές και πολιτικές ομάδες για την κατανομή του κοινωνικού – εθνικού πλούτου

3. Όξυνση φυλετικών συγκρούσεων, ανάδυση ρατσιστικών αντιλήψεων και πρακτικών

4. Διεύρυνση κοινωνικού χάσματος, κοινωνικός διχασμός, μίσος

5. Βία, εγκληματικότητα στην προσπάθεια των φτωχότερων να επιβιώσουν

6. Διασάλευση της κοινωνικής σταθερότητας, ομαλότητας και ισορροπίας, κοινωνική αναταραχή

7. Περιθωριοποίηση, κοινωνικός αποκλεισμός των φτωχών και διαιώνιση της εξαθλίωσής τους

8. Πείνα, εξαθλίωση, δυστυχία, μετανάστευση

9. Προσβολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία έχουν χρέος να προστατεύουν οι κυβερνήσεις, προσβολή του δικαιώματος στη ζωή, την τιμή, την αξιοπρέπεια, την ελευθερία, την περιουσία, την ισότητα, τη δικαιοσύνη

10. Οπισθοδρόμηση πολιτισμική, πολιτική, κοινωνική, επιστροφή στις κοινωνίες του ισχυρότερου, όπου επικρατούν πρακτικές ζούγκλας

11. Απαξίωση της ανθρώπινης αξίας και του ανθρωπισμού

Δ. Τρόποι αντιμετώπισης

1. Αναβάθμιση του ρόλου και της λειτουργίας των παγκόσμιων οργανισμών π.χ ΟΗΕ, unicef 

2. Ισχυροποίηση του Διεθνούς Δικαίου και υποχρέωση εφαρμογής του από όλες ανεξαιρέτως τις χώρες

3. Εγκαθίδρυση και στήριξη της δημοκρατίας στις υπανάπτυκτες χώρες

4. Παροχή οικονομικής βοήθειας των ανεπτυγμένων χωρών προς τις υπανάπτυκτες, δημιουργία και υποστήριξη προγραμμάτων καταπολέμησης της φτώχειας

5. Δημιουργία επενδύσεων στο έδαφος της υπό ανάπτυξη χώρας

6. Εθνικοποίηση των πλουτοπαραγωγικών πηγών, φραγμοί στην ασύδοτη λειτουργία της οικονομίας των αγορών

7. Δημιουργία και ενίσχυση του εκπαιδευτικού συστήματος και θεσμών του

8. Ενίσχυση του κράτους προνοίας και θεμελίωση του κράτους δικαίου

9. Δημιουργία μηχανισμών βοήθειας από κοινωνικές ομάδες και οργανώσεις κοινωνικής αρωγής

10. Οι ανεπτυγμένες χώρες θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως το πρόβλημα της φτώχειας του τρίτου κόσμου αφορά και το δικό του μέλλον, γιατί σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο η δική τους ευρυθμία εξαρτάται από την επάρκεια των αγαθών, την ανάπτυξη και την ηρεμία στον υπόλοιπο κόσμο και ότι οι ορδές των εξαθλιωμένων αποτελούν δυνάμει απειλή και για τη δική τους ισορροπία