Ο ΚΑΙΡΟΣ

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΓΩΝΙΑ –Νασιόπουλος Απόστολος

Τετάρτη 24 Νοεμβρίου 2010

Μεγάλοι Έλληνες Ποιητές

EKTΩΡ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ

Πέθανε 9 Νοεμβριου 2010 στα 90 του χρόνια, έχοντας ζήσει μία γόνιμη πραγματική και ποιητική ζωή ο Έκτωρ Κακναβάτος. Ο Γιώργος Κοντογιώργης, όπως ήταν το κανονικό του όνομα υπήρξε από τους συνεπέστερους εκπροσώπους του μεταπολεμικού υπερρεαλισμού.

Βιογραφικό σημείωμα

Γεννήθηκε στον Πειραιά το Σεπτέμβριο του 1920 όπου και ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του. Σπούδασε Μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στην Κατοχή πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Μετά την Απελευθέρωση, το 1947, εξορίζεται στην Ικαρία και το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου μετάγεται στην Μακρόνησο. Απολύεται το 1949, με την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού. Από το 1958 έως το 1962 εργάζεται στη Σύρο όπου φτιάχνει δικό του φροντιστήριο. Σε φροντιστήρια υποψηφίων για τα ΑΕΙ δίδαξε επίσης στην Αθήνα τη δεκαετία από το 1963 έως το 1973. Το 1973 διδάσκει στη Σχολή Μωραΐτη. Το 1979 διορίζεται για πρώτη φορά στο Δημόσιο, από το οποίο ήταν αποκλεισμένος λόγω πολιτικών φρονημάτων. Συνταξιοδοτείται το 1986.

Εργογραφία

Fuga, Αθήνα, (ιδιωτ. έκδοση), 1943, Αθήνα, Κείμενα, 1972, σελ. 32
Διασπορά, Αθήνα, Πρώτη Ύλη, 1961, σελ. 22
Η κλίμακα του λίθου, Αθήνα, Ζάρβανος, 1964, σελ. 64
Τετραψήφιο, Αθήνα, Κείμενα, 1971, σελ. 56
Τετραψήφιο με την έβδομη χορδή, Αθήνα, Κείμενα, 1972, σελ. 48
Διήγηση, Αθήνα, Συντεχνία, 1974, Αθήνα, Κείμενα, 1981, σελ. 72
Η κλίμακα του λίθου - Διασπορά, Αθήνα, Καστανιώτης, 1977, σελ. 52
Οδός Λαιστρυγόνων, Αθήνα, Κείμενα, 1978, σελ. 96
Τα μαχαίρια της Κίρκης, Αθήνα, Κείμενα, 1981, σελ. 56
Ανάστιξη του θρύλου για τα νεφρά της πολιτείας, Αθήνα, Κείμενα, 1981, σελ. 8
In perpetuum, Αθήνα, Κείμενα, 1983, σελ. 64, (2ο Κρατικό Βραβείο Ποίησης)
Κιβώτιο ταχυτήτων, Αθήνα, Κείμενα, 1987, σελ. 104
Ποιήματα Α΄ τόμος (1943-1974), Αθήνα, Aγρα, 1990, σελ. 216
Ποιήματα Β΄ τόμος (1978-1987), Αθήνα, Aγρα, 1990, σελ. 318
Οικισμοί του Μενεσθέα Καστελάνου του Μυστρός, Αθήνα, Aγρα, 1995, ISBN: 960-325-131-3
Χαοτικά, Αθήνα, Aγρα, 1997, σελ. 72, ISBN: 960-325-239-5
Ακαρεί, Αθήνα, Aγρα, 2001, σελ. 56. ISBN: 960-325-382-0
Υψικαμινίζουσες νεοπλασίες, Αθήνα, Aγρα, 2001, σελ. 40, ISBN: 960-325-391-Χ

Δοκίμιο:
Για τον "Μεγάλο Ανατολικό", Αθήνα, Aγρα, 1991, σελ. 20

Μεταφράσεις των έργων του

Αγγλικά:

Ποιήματά του περιέχονται στην ανθολογία Contemporary Greek Poetry, [tr.by] Kimon Friar, Athens, Greek Ministry of Culture, 1985, 488 pp.

Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα: αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά, ισπανικά, ρουμανικά, ολλανδικά και ρωσικά.

Μεταφράσεις ξένων λογοτεχνών από τον Ε. Κακναβάτο

Joyce Mansour, Ερωτικά, Αθήνα, Συντεχνία, 1975. Αθήνα, Κείμενα, 1978, σελ. 48
Joyce Mansour, Rapaces. Όρνια, Αθήνα, Κείμενα, 1987, σελ. 62
Marcel Schwob, Vies Imaginaires, Φανταστικοί βίοι, Αθήνα, Aγρα, 1987, σελ. 176
Joyce Mansour, Jules Cesar, Η Ιούλιος Καίσαρ, Αθήνα, Ρόπτρον, 1990, σελ. 70
Joyce Mansour, Cries, Dechirures, Rapaces, Κραυγές, Σπαράγματα, Όρνια, Αθήνα, Aγρα, 1994, σελ. 148, ISBN: 960-325-093-7
Julien Gracq, Andre Breton. Επάνοδος στον Μπρετόν, Αθήνα, Aγρα, 1997, σελ. 24, ΙSBN: 960-325-200-Χ

Ο Ποιητής
ΕΚΤΩΡ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ

Ο Έκτωρ Κακναβάτος, παρουσιάστηκε στην ποίηση το 1943, με την συλλογή "Fuga", και συνέχισε, με τις συλλογές "Διασπορά" (1961), "Κλίμακα του λίθου" (1964), "Τετραψύφιο" (1971), "Τετραψήφιο με την έβδομη χορδή" (1972), "Διήγηση" (1974) και "Οδός Λαιστρυγόνων" (1978), εξυφασμένες όλες τους πάνω στο στιμόνι μιας μνήμης εθνικής που, ξεκινώντας από τα πανάρχαια χρόνια αλλά και τραυματισμένη από τα πρόσφατα γεγονότα της μεταπολεμικής - μετεμφιλιακής μας ζωής, καταλήγει στιγματίζοντας την ηθική και πνευματική ένδεια του σήμερα, έτσι όπως αυτή καταγγέλλεται μέσα από στροφές που τις διακρίνει ένας σαρκασμός άλλοτε και, άλλοτε, μια λεπτοτάτων, αποχρώσεων λύπη.
Αλλά για να μη θεωρηθεί ότι ο Κακναβάτος προσάραξε, επαναπαυμένος πάνω σε ότι κατέκτησε με τις προαναφερθείσες ήδη συλλογές του, σπεύδω να επισημάνω ότι στη συνέχεια, ήλθαν να αλλάξουν καθοριστικά πια, ολόκληρη την μέχρι εκείνη τη στιγμή πορεία του, κάμποσα ακόμη βιβλία, όπως το "Inperpetuum" (1983), το "Κιβώτιο ταχυτήτων" (1987), οι "Οι οικισμοί του Μενεσθέα Καστελάνου του Μυστρός" (1995), τα "Χαρτικά Ι" (1997) και μαζί τους το "Ακαρεί" (2001), στις σελίδες των οποίων κυρίαρχο πάντοτε στοιχείο αναδεικνύεται ο δυναμισμός της έκφρασης, ενώ περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, δεν υπηρετείται παρά η ποιητική ενατένιση του κόσμου και μόνον αυτή, μια και δύσκολα, σε ολόκληρη τη νεότερη ελληνική ποίηση, συναντάει κανείς από την πρώτη στιγμή κιόλας της πορείας ενός ποιητή, τόσους υπερχειλίζοντας χυμούς, όσους στην περίπτωση του Κακναβάτου, αλλά και ακόμη πιο δύσκολα , δημιουργός, παρουσιάζεται με τέτοια θαυμαστή μεσημβρία" του, και τόσο ανεπιτήδευτα εκρηκτικός. Και τούτο ακόμη: η φωνή του Έκτορα Κακναβάτου, ξεκινώντας από τα έναστρα στερεώματα των πρώτων Ελλήνων υπερρεαλιστών της δεκαετίας του 1930, πολύ σύντομα βρίσκει και ακολουθεί αποφασιστικά το δικό της, προσωπικό δρόμο, στα πεδία του οποίου οι λέξεις υποτάσσονται σε έναν "πρωτόγονο" και πρωτόγνωρο, ανεξάντλητο ρυθμό, η θεματική του αποκτά μια δική της πράγματι στιλπνότητα κάτω από μια γραφή άκρως "επεισοδιακή", ενώ η ευθυβολία του ρήματος, η μαθηματική ακρίβεια του επιθέτου και η γεωμετρία ολόκληρου του ποιήματος, περνώντας μέσα από κάποιους διαύλους μαγικών διεργασιών, μας εκπέμπουν την οδυνηρή εκείνη προειδοποίηση, ότι από εδώ και στο εξής πια, δεν θα έχουμε να κάνουμε, παρά μόνο με μια ποίηση, που στην ουσία της είναι η "λαλίστατη σιωπή", εκείνου που είχε στον κόσμο την ευλογία, όντας αιώνιος έφηβος, να ωριμάσει ταυτοχρόνως όμορφα, τελείως αβίαστα, διαλεκτικά και φυσιολογικά. Συλλογές όπως η "Διασπορά", η "Κλίμακα του λίθου", το "Inperpetuum" αλλά και το "κιβώτιο ταχυτήτων", πέρα από την θέση τους ως ακρογωνιαίοι λίθοι στην ποίηση του ίδιου του Κακναβάτου, είναι και από τα πλέον, μέσα στα πολλά ευτυχώς, διακεκριμένα στηρίγματα, πάνω στα οποία ακουμπά ολόκληρο το οικοδόμημα της μεταπολεμικής ποιητικής τέχνης της Ελλάδος, ο δημιουργός αυτός, πολύχρωμος και μεθυστικός όπως πάντα, ανέμισε με αυταπάρνηση και επιμονή απαράμιλλη, σημαία φαντασμαγορική μέσα στους αιθέρες, τον στίχο του. Έναν στίχο όπου μαζί με όλα όσα παραπάνω θετικά του προσαρτήσαμε, η θάλασσα, μαζί με όλα λοιπόν αυτά, μαζί, όπως επιλέξει μας αναφέρει κάπου και ο ίδιος, στις εικόνες του θαυμασίως "υαλουργούσε".
Αλλά δεν υαλουργούσε η θάλασσα στην πραγματικότητα όμως, όπως εύκολα άλλωστε αυτό καθίσταται αντιληπτό. Απλώς, η ποίηση μιας ακαταμάχητης, αδιακόπως διψασμένης για ζωή, ουσιαστική ελευθερία και έρωτα, εξαίσια φωταγωγημένης ψυχής, στην κυριολεξία, ιερουργούσε.

ΠΟΙΗΜΑΤΑ Του ΕΚΤΩΡΑ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΥ

Φωνή μου ράτσα υψικάμινου

Πρώτον: σε θέλουνε ακίνδυνη και να ξεχνάς
κι ύστερα καλή μ' αυτούς φιλεναδίτσα
τρυφερή
υποσχετική
οι αχρείοι.

Φωνή μου ράτσα υψικάμινου από πλευρό
ανοιχτό του αίλουρου, της ανηφόρας
απ' τα εννιά σκοινιά του βούρδουλα
κι ο ήλιος φίδι μες στο σύρμα.
Μην ξεχάσεις~ φτύσ' τους.

Ας περιμένουν να σε σβήσω με νερό
ή κατά τες συνταγές αρχαίων Ελληνοσύρων
ας περιμένουν οι αχρείοι.

1967

«σφαγμένη εντός σου μιαν ερώτηση δε λέει να σωπάσει»

Αφότου ξώκειλε το ζαφειρί αστέρι ξέρα ο νους η ουλή βυθός

μόνο εσύ ω ποίηση έμεινε να φέγγεις

μεσ από βράχο διάφανο το μόνο πλοίο.

Πιο κορυφαίο σπόνδυλο απ τη σιωπή δεν έχεις

χαράδρα η μνήμη, μάγμα απέραντο η οργή.

Κι αν το νόημα είναι του βυθού;

Η μελλούμενη πορεία αξία εσχάτη είναι

ή το ελάχιστο μέτρο να σε ψάχνω όχι να σε βρω;

Γιατί άλλο από το παραλήρημα δεν σου μεινε φυσίγγι

δεν έχει άλλη εκβλάστηση από τη φλέβα σου

που πλημμυράει την πολιτεία συρίζοντας ως τον ενδότοιχο

σφαγμένη εντός σου μια ερώτηση δε λέει να σωπάσει

ανατέλλει δύει εντάφια πλησιφαής

με φεγγάρια χαίνει με παλίρροιες

όπως απλώνει στα ορυκτά το έκζεμα του πλανήτη

κι από τη βολή του πρόγονου δε σβήνει η ηχώ

για το αν υπάρχουν ανάμεσά μας σύνορα...

(ΕΚΤΩΡ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ, η κλίμακα του λίθου)

(ΧΡΥΣΟΜΑΛΛΟ ΔΕΡΑΣ ΠΑΝΤΑ Η ΠΟΙΗΣΗ
σπουδή στο γνώθι σαυτόν των ποιητών)

Κι αν ακόμη το νόημα είναι του βυθού
ο αυτάρκης πυρόλιθος του ονείρου...
μόνο εσύ ω ποίηση έμεινε να φέγγεις
μέσα από βράχο διάφανο το μόνο πλοίο
Γιατί άλλο από το παραλήρημα δεν σου μεινε φυσίγγι
δεν έχει άλλη εκβλάστηση από τη φλέβα σου
που πλημμυράει την πολιτεία συρίζοντας ως τον ενδότοιχο
σφαγμένη εντός σου μια ερώτηση δε λέει να σωπάσει
ανατέλλει δύει εντάφια πλησιφαής
με φεγγάρια χαίνει με παλίρροιες
όπως απλώνει στα ορυκτά το έκζεμα του πλανήτη
κι από τη βολή του πρόγονου δε σβήνει η ηχώ
Πιο κορυφαίο σπόνδυλο απ τη σιωπή δεν έχεις
χαράδρα η μνήμη μάγμα απέραντο η οργή

(ΕΚΤΩΡ ΚΑΚΝΑΒΑΤΟΣ, η κλίμακα του λίθου)

fyga

«λαβωμένος απ΄ το φως, με σκονισμένα τα μαλλιά απ΄ τη μαρμαρυγή της νύχτας, φοβούμαι όχι την ευγένεια των φθόγγων, μα μήπως δεν εύρο στην έρημη κοιλάδα τους αυλούς που κείτονται χωρίς στα κοίλα τους σώματα να ρέουν χρυσά ελεγεία. Η λύρα του Ορφέα έμελλε να συλλέγει τις ακατανόητες τρικυμίες μου στη λήκυθο της αγάπης: σε σένα που ποιος ξέρει πόσες φορές η λατρεία σου θα μου γίνει γέφυρα να περάσω απ΄ την άβυσσο στο καυτερό γήινο αίμα».

Κανείς δεν κατατρύχεται αν δεν κρατά στην τσέπη του μια πέτρα.

Α. Εμπειρίκος

Άλλο είναι να «διαβάζουμε» την Ποίηση βλέποντάς τη μόνο σαν κατάσταση μονοτροπίας του «γλωσσικού» Λόγου και άλλο σαν κατάσταση πολυτροπίας ενός γλωσσόμορφου Λόγου που ανορύσσει υπερλογικότητες.

Το έργο του Ανδρέα Εμπειρίκου υπήρξε Η Πρόκληση! Και αν είχε προβλεφθεί ένα γράφημα της δράσης των παραγόντων που κινητοποιήθηκαν να πιλοτάρουν την πρόσληψη αυτού του έργου από το κοινό, θα είχαμε την εικόνα της εξέλιξης μιας παθολογίας των γραμμάτων μας σαν κόστος της εξόδου από την ακαρπία των εμμονών σε φόρμες υπό κατεδάφισιν.

Του φλοίσβου τα ψηλά βουνά

Κεχριμπαρένια αλόγατα

Στο βάθος μιας σακούλας

ή το δίστιχο από την ίδια ενότητα «Τα πουλιά του Προύθου» (Ενδοχώρα):

Φεύγουν οι νουνεχείς δρομάδες

Τα βήματά τους είναι πολίχνες

ανομβρίας

ή το απόσπασμα από την ενότητα «Η τρυφερότης των μαστών» (Ενδοχώρα);

Από το μέλι βγήκε ο προφήτης

Που μας συμβούλεψε να μείνομε

στο ρίγος

Της ικεσίας των αχνών εκφορτωμάτων.

Σάββατο 20 Νοεμβρίου 2010

ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ

Δημήτρης Κ. Μαυροσκούφης

αναπληρωτής καθηγητής Α.Π.Θ.

1. Προσδιορισμός θέματος.

2. Σύντομη εισαγωγή στο ιστορικό πλαίσιο με βάση το διδακτικό εγχειρίδιο και το βιβλίο του καθηγητή. Για τη Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία μπορεί να αξιοποιηθεί και η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους της Εκδοτικής Αθηνών, η Ιστορία του Νέου Ελληνισμού (1770-2000) από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα – Τα Νέα και ο δικτυακός τόπος του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (www.ime.gr/chronos/gr/index.html).

3. Διαμόρφωση σχεδίου διδασκαλίας και σεναρίου μάθησης, που θα περιλαμβάνει τα εξής στοιχεία:

1) διατύπωση συγκεκριμένων διδακτικών – μαθησιακών στόχων

2) αφετηρία: είναι σκόπιμο η έναρξη της διδασκαλίας να εστιάζει σε ένα βασικό πρόβλημα που θα πρέπει να επιλυθεί ή σε μια σειρά βασικών ερωτημάτων σχετικών με το θέμα και το προς επεξεργασία ιστορικό υλικό, π.χ. τι μπορεί να σημαίνει ο όρος «εθνικός διχασμός», ποια μπορεί να ήταν η έκταση, το βάθος και οι συνέπειές του;

3) διατύπωση θεμελιωδών υποθέσεων εργασίας

4) διαμόρφωση διδακτικής – μαθησιακής πορείας:

ü μέθοδος και μορφή της διδασκαλίας

ü οργάνωση της εργασίας

ü μαθησιακές δραστηριότητες

5) χρήση πηγών:

ü αξιοποίηση των πηγών με βάση συγκεκριμένη στρατηγική ή μια σύνθεση στρατηγικών (βλ. παραδείγματα τέτοιων στρατηγικών)

ü επιλογή πηγών από ένα ευρύτερο σώμα πηγών με βάση συγκεκριμένα κριτήρια (συσχέτιση με το θέμα, το πρόβλημα ή τα ερωτήματα, αντιπροσωπευτικότητα, διαφορετικές οπτικές κλπ)

ü διατύπωση ερωτημάτων πάνω στις πηγές

ü σύγκριση – διασταύρωση πηγών μεταξύ τους και διαχείριση των τυχόν αντιφάσεων

ü αξιολόγηση της σημασίας τους για το θέμα.

4. Σύνθεση σύντομου αφηγηματικού κειμένου (120 – 150 λέξεων), όπου θα ενσωματώνονται τα κύρια συμπεράσματα της εργασίας.

5. Παρουσίαση των αποτελεσμάτων της εργασίας – συζήτηση για τις μαθησιακές εμπειρίες και τη σημασία της όλης διεργασίας (δυσκολίες, προβλήματα, απορίες, αμφιβολίες, αντιφάσεις, αναπάντητα ερωτήματα, ανάγκη για περαιτέρω διερεύνηση κλπ).

6. Υπολογισμός χρόνου για την ολοκλήρωση της εργασίας.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ

1. Στρατηγική για την κριτική προσέγγιση των πηγών.

1. Περιγραφή των πηγών: επισήμανση των πληροφοριών που περιέχουν.

2. Κινητοποίηση γνωστικών συστημάτων αλλά και μεμονωμένων γνώσεων: νοητικά σχήματα, εμπειρίες, προηγούμενη γνώση.

3. Διαμόρφωση εξήγησης για τις πληροφορίες: συνδυασμός των παρεχόμενων από τις πηγές πληροφοριών με τις κατάλληλες γνώσεις.

4. Ένταξη των πηγών σε συγκεκριμένο πλαίσιο και χρήση τους σε σχέση με το δημιουργό τους και ανάλογα με τη φύση τους

5. Απώτερος στόχος η κατάδειξη των ορίων και της αξίας των πηγών: υποβολή τους σε διαδικασία κριτικής επεξεργασίας.

6. Σύνθεση σύντομων ιστορικών κειμένων.

2. Στρατηγική για την κατανόηση της αιτιακής εξήγησης.

1. Αιτιακές εξηγήσεις που περιέχονται στις πηγές: ανάλυση, ερμηνεία, αντιφάσεις, επιχειρήματα, πειστικότητα, σύγκριση – διασταύρωση με άλλες.

2. Κατανόηση αβεβαιότητας – επίλυση προβλήματος – ερευνητική μάθηση:

ü προκαταλήψεις των δημιουργών των πηγών

ü διαχείριση αντιφάσεων (αξιοπιστία, οπτικές, ιδεολογία, θέση και ρόλος των δημιουργών κλπ)

ü ανίχνευση ατελειών που ενυπάρχουν στις πηγές

ü ανάλυση «ντοκουμέντων» (γνησιότητα, αυθεντικότητα, εγκυρότητα, αληθοφάνεια, αξία και χρησιμότητα, δικαιολόγηση σειράς δεδομένων κλπ).

3. Ευρετική στρατηγική με σκοπό την κατανόηση των πηγών.

1. Φάσεις ευρετικής μεθόδου:

1) ευρετική εστιασμένη στις πηγές (sourcing heuristic): αναγνώριση και ανάλυση πηγών

2) ευρετική πλαισίωσης (contextualization heuristic): ένταξη πηγών στο ιστορικό τους πλαίσιο

3) ευρετική επιβεβαιωτική ή αναιρετική (corroboration heuristic): διασταύρωση πηγών με άλλες, με σκοπό την επιβεβαίωση ή την απόρριψη ή την τροποποίηση των αρχικών συμπερασμάτων

2. Αποτύπωση της ερμηνευτικής διαδικασίας: διαμόρφωση ενός «πρωτοκόλλου ανάγνωσης»

Πηγή

Πρωτόκολλο ανάγνωσης


Ø αναγνώριση και ανάλυση πηγής

Ø ένταξη πηγής στο ιστορικό της πλαίσιο

Ø πρώτη ερμηνεία της πηγής

Ø συσχέτιση με άλλες πηγές – διασταύρωση

Ø νεότερη ερμηνεία της πηγής

Ø επισήμανση δυσκολιών και προβλημάτων

Ø αξία της πηγής

Ø διαδικασία κατανόησης

Παραλλαγή της παραπάνω «ευρετικής στρατηγικής» αποτελεί η εξής:

1. εστιασμένη ευρετική (sourcing heuristic): ό,τι κάνουν οι ιστορικοί πριν από την ανάγνωση των πηγών, με σκοπό την κατανόησή τους (=αναγνώριση)

2. επιβεβαιωτική ευρετική (corroboration heuristic): συσχέτιση πηγών με άλλες, διακειμενικές συνδέσεις (inter-texts links), με σκοπό την κριτική ανάβλυσή τους

3. ευρετική πλαισίωσης (contextualization heuristic): ένταξη των πηγών στα ιστορικά τους συμφραζόμενα, περιγραφή του χρονολογικού και κοινωνικού πλαισίου / συσχέτιση των πηγών με αυτό

4. συγκριτική ευρετική (comparative heuristic): ό,τι κάνουν οι ιστορικοί, προκειμένου να περιγράψουν όρους, διαδικασίες και συνθήκες σε άλλους τόπους μέσα στο χρόνο.

4. Ερευνητική στρατηγική.

1. Ο μαθητής ως ερευνητής:

1) εξασφάλιση περιβάλλοντος κοινωνικής αλληλεπίδρασης, δηλαδή ελεύθερης έκφρασης και υποστηρικτικού

2) μάθηση μέσω «αυθεντικών» επιστημονικών δραστηριοτήτων μέσα στο περιβάλλον της τάξης (authentic disciplinary activities)

2. Πορεία διδασκαλίας:

1) έναρξη μαθήματος με συζήτηση γύρω από τις απόψεις των μαθητών πάνω στο θέμα

2) αποφυγή εκτενούς ιστοριογραφικής εισαγωγής

3) σύντομη αναφορά στο ιστορικό πλαίσιο

4) διατύπωση μεθοδολογικών στόχων και σχεδιασμός δραστηριοτήτων (ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα, τρόποι σκέψης των ιστορικών)

5) έμφαση στη διαφοροποίηση μεταξύ ιστορίας – παρελθόντος και ιστορίας – ερμηνείας / αφήγησης

6) πορεία εργασίας – διαμόρφωση νοητικού χάρτη:

Ø το μη ορατό παρελθόν πρέπει να αφήσει ίχνη / κατάλοιπα (ορατό παρελθόν)

Ø ο ιστορικός

ü αναζητά, συλλέγει, αναλύει και οργανώνει τα ίχνη του παρελθόντος

ü μετατρέπει τα ίχνη σε τεκμήρια και στη συνέχεια δημιουργεί την ιστορία / αφήγηση (κατασκευάζει μια νοητική αναπαράσταση του παρελθόντος)

Ø το κοινό

ü διαβάζει, μαθαίνει και αναδιηγείται τις αναπαραστάσεις των ιστορικών

ü δημιουργεί τις δικές τους αναπαραστάσεις

7) σύγκριση και αξιολόγηση των εμπειριών και των ερμηνειών των μαθητών με τα γεγονότα

8) δημιουργία νοήματος

9) ανάληψη ρόλου του ιστορικού / ερευνητή από ομάδες μαθητών – υποβολή ερωτημάτων από τους μαθητές κάθε ομάδας στους μαθητές των άλλων ομάδων γύρω από την ανάλυση, την ερμηνεία και την ιστορική αξία των πηγών

10) συζήτηση σε ομάδες και στην ολομέλεια της τάξης

11) έκφραση – παρουσίαση των απόψεων και των θέσεων των μαθητών:

ü δημιουργία σχολικού περιοδικού ιστορίας

ü σύνθεση αφηγηματικού κειμένου

ü μελέτη ιστοριογραφικών κειμένων (σχολιασμός, κριτική)

ü διαμόρφωση ιστορικών διαλόγων

ü δημιουργία «ερευνητικής κοινότητας»

ü κατασκευή αντικειμένων ή μικρών ταινιών

ü δημιουργία εκθέσεων

5. Στρατηγική για τη διαχείριση συγκρουσιακών θεμάτων.

1. Σκοπός:

§ συμβολή στην κατανόηση της σχέσης ανάμεσα στην ιστορία, την πολιτική και την κοινωνία (παρελθόν, παρόν, μέλλον)

§ ενίσχυση του ενδιαφέροντος για την ιστορία

§ συμβολή στη δημιουργία «ανοιχτού», νηφάλιου και ερευνητικού μαθησιακού κλίματος

2. Επιλογή βασικής στρατηγικής:

§ αποστασιοποίηση

§ ενσυναίσθηση

§ ερευνητική διαδικασία

3. Ανάλυση ιστορικής «γλώσσας»:

§ ψευδείς αναλογίες

§ στερεότυπα

§ ιδεολογικές χρήσεις ιστορίας

§ συγκινησιακή χρήση της γλώσσας

§ στρεβλώσεις

§ αποσιωπήσεις

§ προκαταλήψεις αποδεκτών

4. Χρήση αντικρουόμενων πηγών – κριτική προσέγγιση:

§ τι συνέβη;

§ πώς συνέβη;

§ ποιοι άρχισαν τη σύγκρουση;

§ ποιοι είχαν δίκιο;

§ ποιοι είχαν περισσότερες και καλύτερες ευκαιρίες να το αποδείξουν;

§ ποιοι υπήρξαν πιο εκλεκτικοί και προσεκτικοί στους ισχυρισμούς τους;

§ εντοπισμός των περισσότερο έγκυρων και αξιόπιστων πηγών

§ εντοπισμός πληροφοριακών κενών

§ εντοπισμός και αξιολόγηση προκαταλήψεων πού έχουν οι δημιουργοί των πηγών

§ εντοπισμός και ταξινόμηση ομοιοτήτων και διαφορών στις διάφορες πτυχές του θέματος

§ εξαγωγή συμπερασμάτων

5. Δημιουργική φάση:

§ εργασίες μαθητών για την ανθρωπιστική διάσταση των συγκρούσεων

§ προτάσεις για το πώς θα μπορούσε να αποφευχθούν οι συγκεκριμένες συγκρούσεις

§ σκέψεις για το πώς θα μπορούσε να αποφευχθούν άλλες συγκρούσεις στο μέλλον

6. Στρατηγική με σκοπό την ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης.

1. Χρήση πηγών σε τρία διαδοχικά στάδια:

Α΄ σταδίου (core document): σ΄αυτήν ή σ΄αυτές (όχι πάνω από δυο – τρεις) εστιάζεται η διδασκαλία με τη μορφή κατευθυνόμενου διαλόγου και την υποβολή ανοιχτών ερωτήσεων.

B΄ σταδίου: είναι πηγές σχετικές με το θέμα. Δίνονται στους μαθητές για την περαιτέρω διερεύνηση των πληροφοριών που αντλούνται από την πηγή ή τις πηγές της προηγούμενης κατηγορίας. Γι’ αυτό είναι σκόπιμο να μην είναι μονόπλευρες (εξασφάλιση πολυπρισματικότητας), ώστε να είναι δυνατή η κατανόηση διαφορετικών αποχρώσεων του παρελθόντος.

Γ΄ σταδίου: αναζητώνται πηγές σχετικές με την πρώτη ή τις πρώτες από τους ίδιους τους μαθητές ή, αν αυτό είναι δύσκολο, δίνονται από τον εκπαιδευτικό. Οι πηγές αυτές θα πρέπει να αναλυθούν, να συσχετιστούν και να παρουσιαστούν στην τάξη.

2. Επιλογή πηγών Α΄ και Α΄ σταδίου:

1. Κριτήρια επιλογής πηγής / πηγών Α΄ σταδίου:

ü ιστορική αξία: επειδή η επιλογή πηγών είναι πράξη ερμηνείας, που επηρεάζει τη διδασκαλία και κατευθύνει τη συζήτηση, κρίνεται απαραίτητο η βασική πηγή (ή οι πηγές) να αναφέρεται στον πυρήνα του θέματος

ü συνεισφορά της πηγής στην ιστορική γνώση και την καλλιέργεια της σκέψης των μαθητών: η πηγή (ή οι πηγές) πρέπει να εκφράζει με τόση ζωηρότητα μια θέση, ώστε να δημιουργείται ενδιαφέρον για την αναζήτηση άλλων πηγών, που θα την υποστηρίζουν ή θα την αμφισβητούν

2. Κριτήρια επιλογής πηγών Β΄ σταδίου: παρόμοια με της Α΄, με την αμέσως όμως προηγούμενη προϋπόθεση (πολυπρισματικότητα)

3. Ερωτήματα κατά τη φάση επιλογής:

ü θα είναι ενδιαφέρουσες;

ü θα διευκολύνουν τους μαθητές να αναπτύξουν την προϋπάρχουσα γνώση τους;

ü θα τους επιτρέψουν να συσχετίσουν τις έννοιες, τις ιδέες και τα γεγονότα με τη γνώση που τους είναι οικεία;

ü θα είναι κατάλληλες για το γνωστικό επίπεδό τους;

ü πώς μπορεί να βοηθήσουν στη βαθύτερη κατανόηση του παρελθόντος;

ü πώς θα επιδράσουν στις αντιλήψεις των μαθητών για το ιστορικό θέμα ή την περίοδο;

ü πώς θα τους βοηθήσουν να εξαγάγουν συμπεράσματα;

ü κατά πόσο ανταποκρίνονται στους γενικότερους και ειδικότερους σκοπούς της διδασκαλίας και τα κριτήρια της μάθησης;

ü με ποιους τρόπους ζητούν από τους μαθητές να χρησιμοποιήσουν την ιστορική σκέψη τους;

4. Αρχείο πηγών: κατά την αναζήτηση των πηγών είναι σκόπιμο εκείνες που τελικά δεν θα χρησιμοποιηθούν να αρχειοθετηθούν για πιθανή χρήση στο Γ΄ στάδιο

3. Αξιοποίηση πηγής / πηγών Α΄ σταδίου:

1. Σημασία ερωτήσεων: οι μαθητές δεν είναι αρκετό να απαντούν απλώς σε ερωτήσεις με βάση τις πηγές, αλλά να αποκτήσουν ιστορική οπτική ερμηνεύοντας τα γεγονότα

2. Πρόταξη βασικών ερωτήσεων: τι, ποιος, πότε, πού, γιατί

3. Συζήτηση για το νόημα της πηγής: σκοπός η ανάλυση και η συσχέτισή της με το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε (διατύπωση αξιολογικών κρίσεων και υποθέσεων για την εξήγηση των γεγονότων, για τον εντοπισμό σχέσεων, για τη σύνδεσή της με κάποιο θέμα)

4. Αξιοποίηση πηγών Β΄ σταδίου:

1. Αναγνώριση πηγών

2. Ανάλυση σημασίας και σχέσεών τους με την πηγή (ή τις πηγές) του Α΄ σταδίου, καθώς και με σημαντικά γεγονότα

3. Ερωτήσεις σύγκρισης

5. Αναζήτηση – αξιοποίηση πηγών Γ΄ σταδίου: οι μαθητές, με την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού, αναζητούν και επιλέγουν μία ή περισσότερες πηγές σχετικές με το θέμα της πηγής (ή των πηγών) του Α΄ σταδίου. Στη συνέχεια, καλούνται να συνθέσουν με βάση τις πηγές Α΄ και Γ΄ σταδίου και στοιχεία από τις πηγές του Β΄ σταδίου ένα ιστορικό κείμενο. Πρόκειται για μια διαδικασία που θα τους βοηθήσει να κατανοήσουν τον τρόπο με τον οποίο συγκροτείται η αναπαράσταση του παρελθόντος. Αν οι μαθητές δε μπορούν να αναζητήσουν μόνοι τους τις πηγές, τότε το αρχείο του εκπαιδευτικού θα τους βοηθήσει.

6. Έκδοση πηγών: με την ολοκλήρωση ενός κύκλου μαθημάτων είναι σκόπιμη η «έκδοση» των πηγών από τον εκπαιδευτικό, με τη συμμετοχή και τη βοήθεια των μαθητών.

Σημείωση:

Για μια αναλυτικότερη αναφορά στις παραπάνω στρατηγικές, καθώς και σε άλλες, βλ. στο: Δημήτρης Κ. Μαυροσκούφης (2005). Αναζητώντας τα Ίχνη της Ιστορίας: Ιστοριογραφία, Διδακτική Μεθοδολογία και Ιστορικές Πηγές. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη, σσ. 285-303.

ΕΙΔΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ:

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ

1. Εθνικός Διχασμός.

1. Σε ποιες ιστορικές έννοιες θα εστιάζατε τη διδασκαλία σας;

2. Ποιες πρωτογενείς πηγές και γιατί θα χρησιμοποιούσατε για τη διδασκαλία των επιλεγμένων εννοιών;

3. Πώς θα συσχετίζατε τις γελοιογραφίες με τις δευτερογενείς πηγές;

4. Να επιλέξετε και να περιγράψετε συνοπτικά μία στρατηγική για την αξιοποίηση των συγκεκριμένων πηγών.

2. Ο Μεσοπόλεμος στην Ελλάδα (1923 – 1940).

1. Να συσχετίσετε τις πηγές με τις ακόλουθες έννοιες:

α) πολιτικές συνθήκες και εκλογικές συμπεριφορές,

β) κοινωνικά προβλήματα και εργατική τάξη,

γ) αντικομμουνισμός και αντισημιτισμός.

2. Σε ποιες από τις πηγές θα εστιάζατε τη διδασκαλία σας και γιατί;

3. Να αναλύσετε παραδειγματικά μία γραπτή και μία παραστατική πηγή.

4. Να επιλέξετε και να περιγράψετε συνοπτικά μία στρατηγική για την αξιοποίηση των συγκεκριμένων πηγών.

3. Η Βασιλομεταξική Δικτατορία.

1. Σε ποιες ιστορικές έννοιες θα εστιάζατε τη διδασκαλία σας;

2. Με βάση τις πηγές ποια ιστορική έννοια θα θεωρούσατε ως κεντρική;

3. Να αναλύσετε παραδειγματικά μία γραπτή και μία παραστατική πηγή.

4. Να περιγράψετε συνοπτικά τη στρατηγική που θα εφαρμόζατε για τη διδασκαλία του συγκεκριμένου θέματος με βάση τις πηγές.

4. Η Κατοχή (1941 – 1944).

1. Σε ποιες ιστορικές έννοιες θα εστιάζατε τη διδασκαλία σας;

2. Ποιες πηγές θα αξιοποιούσατε για τη διδασκαλία των επιλεγμένων εννοιών;

3. Να επιλέξετε και να περιγράψετε συνοπτικά μία στρατηγική για την αξιοποίηση των συγκεκριμένων πηγών.

4. Υποθέστε ότι κατά τη διδασκαλία του θέματος «η πείνα στην Κατοχή» κάποιος από τους μαθητές σας αμφισβητεί τη γνησιότητα των στατικών παραστατικών πηγών του παρόντος φυλλαδίου, τις οποίες τους επιδεικνύετε: ποια στρατηγική θα εφαρμόζατε και πώς, προκειμένου να ενισχύσετε την εγκυρότητα των συγκεκριμένων πηγών;

5. Ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος (1946 – 1949).

1. Από ποια πλευρά του Εμφυλίου Πολέμου προέρχεται καθεμιά από τις πηγές;

2. Να σχολιάσετε τις πηγές με βάση τους παρακάτω άξονες:

α) προπαγάνδα και

β) ιδεολογική χρήση του παρελθόντος στο παρόν.

3. Να αναλύσετε παραδειγματικά μία γραπτή και μία παραστατική πηγή.

4. Να επιλέξετε και να περιγράψετε συνοπτικά μία στρατηγική για την αξιοποίηση των συγκεκριμένων πηγών.

6. Το Στρατόπεδο της Μακρονήσου.

1. Να ταξινομήσετε τις πηγές σε κατηγορίες με κριτήρια:

α) την ιδεολογική οπτική τους και

β) την πρόθεση της δημιουργίας τους.

2. Ποιες από τις πηγές σας φαίνονται περισσότερο αξιόπιστες και γιατί;

3. Να αναλύσετε παραδειγματικά μία γραπτή και μία παραστατική πηγή.

4. Με δεδομένο το γεγονός ότι η περίοδος του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα προκαλεί ακόμη ιδεολογική και συναισθηματική φόρτιση, να επιλέξετε μια παιδαγωγικά πρόσφορη στρατηγική για τη διδασκαλία του θέματος «Το στρατόπεδο της Μακρονήσου» και να περιγράψετε συνοπτικά τα στάδια της εφαρμογής της σε δύο διδακτικές ώρες.

ΠΗΓΗ:siamantoura.blogspot.com/